Sadece çocuklarda değil, yetişkinlerde de yaygınlaşmaya başladı! Yeni araştırma kadınların 9, erkeklerin 7 yıl daha az yaşadığını gösterdi | 5 SORU 5 YANIT

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkatini sürdürme, dürtü kontrolü ve hiperaktivite gibi davranışları etkileyen bir nörogelişimsel bozukluk. Genellikle de çocukluk döneminde teşhis ediliyor.

Ancak, son yıllarda DEHB teşhislerinde gözlemlenen artış, özellikle 2020 yılından bu yana sağlık uzmanlarının dikkatini çeken önemli bir konu haline geldi. Uzmanlar, DEHB’nin yalnızca çocuklarla sınırlı olmadığını, aynı zamanda yetişkinler arasında da yaygınlaştığını vurguluyor. 

‘UZUN ZAMANDIR YETİŞKİN DEHB VERİSİNE SAHİP DEĞİLDİK, ARTIK SIK YAŞANIYOR’

Yeni araştırmalar, ABD’de 15 milyondan fazla yetişkinin DEHB teşhisi aldığını ve bu sayının son yıllarda hızla arttığını ortaya koyuyor. Bu durum ülkemiz başta olmak üzere Avrupa’nın pek çok ülkesinde benzer şekilde görülüyor.

Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’nden Angelika Claussen, geçtiğimiz iki yılda değerlendirme taleplerinin iki katına çıktığını belirterek “Uzun zamandır yetişkin DEHB verisine sahip değildik. Artık bu durum çok sık yaşanmaya başladı” diyerek durumun ciddiyetine dikkat çekti.

DEHB TEŞHİSİ KONULAN YETİŞKİNLERİN YAŞAM BEKLENTİSİ, SAĞLIKLI BİREYLERE GÖRE ÖNEMLİ ÖLÇÜDE DAHA KISA!

Yeni yapılan bir araştırma ise DEHB teşhisi konulan yetişkinlerin yaşam beklentisinin, sağlıklı bireylere göre önemli ölçüde daha kısa olduğunu ortaya koydu. British Journal of Psychiatry’de yayımlanan çalışmada, DEHB tanısı almış yaklaşık 30 bin birey ile 300 bin sağlıklı yetişkinin yaşam süreleri karşılaştırıldı. 

Sonuçlar, DEHB’li kadınların ortalama dokuz, erkeklerin ise yedi yıl daha az yaşadığını gösterdi. Araştırmada, DEHB’nin bireylerin sigara içme, alkol tüketme ve diğer bağımlılık davranışları sergileme olasılıklarını artırdığı belirtiliyor; bu durum da sağlık riskleriyle ilişkilendiriliyor.

Araştırma ekibi içinde yer alan ve University College London’da yaşlanma ve klinik psikoloji profesörü olan Josh Stott, DEHB’li bireylerin ruhsal sağlık sorunları ve intihar oranlarının daha yüksek olduğuna dikkat çekti. Bu durum, DEHB’nin bireylerin yaşamları üzerindeki etkisini net bir şekilde ortaya koyuyor. Tüm bu veriler, DEHB’nin ciddiyetini ve toplum genelinde artan farkındalığın önemini ortaya koyuyor. 

Peki, DEHB neden bir süredir artış gösteriyor? Nasıl belirtilerle kendini belli ediyor? Nelere dikkat etmek gerekiyor? Bunun gibi pek çok soruya Uzman Psikolog Deniz Mutlu ile cevap aradık.



1- SON YILLARDAKİ BU ARTIŞIN ALTINDA YATAN NEDENLER NELER?

Uzman Psikolog Deniz Mutlu: DEHB’nin son yıllarda artış göstermesinin birkaç temel nedeni bulunuyor. Öncelikle, toplumda farkındalığın artmasıyla birlikte, geçmişte “yaramaz çocuk” ya da “tembel öğrenci” olarak adlandırılan çocuklar artık DEHB kapsamında değerlendiriliyor.  Ayrıca eğitimde tempolu çalışma sistemleri de çocukların DEHB süreçlerini tetikliyor. 

Yetişkinler için de benzer bir durum söz konusu; iş hayatındaki zorlu koşullar, süreklilik arz eden dikkat dağınıklığı ve dijital cihazların yoğun kullanımı, DEHB belirtilerinin yetişkinlerde de belirginleşmesine sebep oluyor. Bu bağlamda hem çocuklar hem de yetişkinler için DEHB’nin etkileri ve yönetim yolları üzerine daha fazla bilgi ve destek sağlanması büyük önem taşıyor.

2- DEHB'NİN CİNSİYETLER ARASINDAKİ FARKLILIKLARI NELERDİR?

DEHB, nörogelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanır. Araştırmalar, tanı almış çocukların yüzde 80’inin ergenlik döneminde, yüzde 50’sinin ise erişkinlikte DEHB belirtileri göstermeye devam ettiğini ortaya koyuyor. Erkeklerde, bu bozukluğun görülme sıklığı kızlara oranla 3-5 kat daha fazla.

DEHB, dikkat, dürtüsellik, hiperaktivite ve zamanlama süreçlerindeki farklılıkları yansıtır. Dikkat sorunları zamanla artarken, hiperaktivite ve dürtüsellikte belirli bir azalma gözlemlenebilmekte. Bu durum, bireylerin yaşadığı zorlukları ve gelişim süreçlerini etkileyen önemli bir faktör.



3- DEHB NEDEN YAŞAM SÜRESİNİ KISALTIYOR?

British Journal of Psychiatry’de yayımlanan araştırma oldukça dikkat çekici. Araştırma, erkeklerde ortalama yaşam süresinin 4,5 ila 9 yıl, kadınlarda ise 6,5 ila 11 yıl kadar azaldığını gösterdi. Bunlar oldukça ilgi çekici veriler. Bunu şu şekilde açıklayabiliriz:

DEHB’si olanlar, akranlarına kıyasla daha yüksek intihar eğilimi ve suç işleme riski taşıyabilirler. Araştırmalar, bu bireylerin yaşam sürelerinin, normal bireylere göre yaklaşık iki kat daha kısa olduğunu zaten gösteriyor. Ancak, DEHB’li her birey bu tür sorunlarla karşılaşmaz. İntihar girişimlerine yatkınlık, DEHB tanısı almış bazı kişilerde daha belirgin bir şekilde gözlemlenmiştir .Bu olumsuz durumların arkasında, akran zorbalıkları, çevresel etmenler, sosyal yaşam etkileşimleri ve ekonomik zorluklar gibi faktörler yer alabilir. Her bireyin deneyimi farklılık gösterdiğinden, bu sorunlarla başa çıkma yolları da kişisel özelliklere ve yaşam koşullarına göre çeşitleniyor.

4- DEHB TANISI NASIL KONUYOR?

Tanının konulması, psikiyatrik değerlendirme, psikologlar ve psikiyatristler tarafından uygulanan dikkat eğitimleri, dikkat ölçüm araçları ve aile ile öğretmenden alınan bilgiler ışığında gerçekleşiyor. DEHB’nin belirtileri arasında dikkatin kolay dağılması, dürtüsellik sorunları, sonuçlarını düşünmeden ani davranışlar sergileme, aktivite ve derslerden çabuk sıkılma, unutkanlık ve verilen talimatları uygulayamama gibi durumlar yer alıyor.

5- DEHB İLAÇLARININ YAN ETKİLERİ OLDUĞU ÜZERİNDE DURULUYOR. BU DOĞRU MU?

Genellikle, temel eğitim döneminde ilaç tedavisi uygulanır. Aile ve çocuğun ihtiyaçları göz önünde bulundurularak, tedaviye başlanıp başlanmamasına karar verilir. İlaçların yan etkileri, her bireyin fizyolojik durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Eğer yan etkiler ortaya çıkarsa, mutlaka bir uzmana danışılması gerekir.

Fotoğraflar: iStock