Paket tur sözleşmelerinin mücbir sebep bakımından değerlendirilmesi

Mücbir sebep değerlendirmesi yapmadan önce paket tur sözleşmelerinin tanımını yapacak olursak; paket tur sözleşmeleri paket tur düzenleyicileri veya aracıları tarafından ulaştırma, konaklama ve başka turizm hizmetlerinden en az ikisinin birlikte, her şeyin dahil olduğu fiyatla satıldığı veya satımının vaat edildiği ve hizmetin yirmi dört saatten uzun bir süreyi kapsadığı veya gecelik konaklamayı içerdiği sözleşmelerdir.

Paket tur sözleşmesi konusu olacak en az iki asli edim (ulaştırma, konaklama) ve aynı zamanda bir bütün halinde tüketiciye sunulması gerekmektedir. Buna göre ulaştırma ve konaklama hizmetlerinin ikisinin bulunması halinde bu unsurun gerçekleştiği kabul edilecektir. Eğer ki bu hizmetler birbirinden bağımsız ve ayrı olarak ifa ediliyor ise paket tur sözleşmesi gündeme gelmeyecektir. Çoğu durumda bu hizmetler paket turu düzenleyen tarafından bizzat yapılmasa da burada önemli olan asli edimlerin bir program dahilinde tüketiciye sunulmasıdır.

Mücbir sebep değerlendirilmesi yapılacak olursak bu kavramın mevzuatımızda açık bir tanımı yapılmamıştır. Bununla birlikte öğretide çeşitli tanımlamalar yapılmıştır. Buna göre; Mücbir sebep doğumu tamamen harici kuvvetlerin eseri olan, aşılması, kaçınılması imkansız bulunan önceden tahmin edilemeyen ve borcun ifasını mutlak olarak imkansız hale sokan nedenlerdir.

Covid-19 salgını mücbir sebep olarak nitelendirilecek

Tanımdan da anlaşılacağı üzere, bir olayın mücbir sebep olarak nitelendirilebilmesi için üç unsurun bulunması şarttır. Bunlar kusursuzluk, sezilemezlik ve karşı konulamazlıktır. Mücbir sebep halleri sınırlı olmamakla birlikte günümüzde yaşadığımız Çin de ortaya çıkan ve dünya geneline yayılan Dünya Sağlık Örgütü tarafından Pandemi olarak ilan edilen Covid-19 salgını mücbir sebep olarak nitelendirilebilecektir. Çünkü 1.500.000 milyon insanın salgından etkilendiği düşünüldüğünde salgının ortaya çıkışında tarafların kusuru olmamakla birlikte bu durumun ortaya çıkacağı sezilemez ve karşı konulamaz olduğu açıkça anlaşılmaktadır.

Mücbir sebep nedeniyle ifanın imkansızlaşması söz konusu olduğunda taraflar artık tazminat talebinde bulunamayacaklardır. Ancak mücbir sebebin gerçeklemesinden önce yapılan ifalar sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca iade edilecektir.

Mücbir sebep gerçekleşmesi durumunda taraflar bazı sorumlulukları doğacaktır. Kişilerin tatil zamanını daha iyi değerlendirmek adına planlı şekilde önceden paket tur satın alması yaygın bir durumdur. Bunun yanında erken rezervasyon yapılması ekonomik anlamda da kişilerin daha ucuz ve kaliteli tatil yapabilmesine olanak sağlamaktadır. Bu sebeple kişiler vaktinden çok öncesinde paket tur sözleşmesinin tarafı haline gelmektedir. Ancak bu tür sözleşmelerde sözleşmenin akdedilmesi ve sözleşmenin ifasının gerçekleşeceği zamanın çok olması taraflar bakımından risk oluşturmaktadır.

Mücbir sebebin paket tur düzenleyicisinin sorumluluğunu kaldırılabilmesi için ikili bir ayrıma gidilmiştir. Buna göre eğer mücbir sebep paket tur düzenleyicilerinin riziko alanı dışında gerçekleşmiş ise artık paket tur düzenleticisinin tazminat sorumluluğundan bahsedilmeyecektir. Mücbir sebep, paket tur düzenleyicisinin riziko alanı içinde gerçekleşmiş ise paket tur düzenleyicisi borcunu kusurdan bağımsız olarak ifa etmek zorunda olduğundan sorumluluğu devam edecektir.

Yapılan düzenlemeler ile bu gibi durumlar için bir hüküm öngörülmüş olduğundan artık bu tür bir ayrıma gitmeye gerek yoktur. Paket tur yönetmeliğinin 16’ncı maddesine göre tüketici, diğer bir deyişle katılımcı, gerekli tüm özeni göstermesine rağmen öngöremediği ve engelleyemediği bir durum veya mücbir sebebin meydana gelmesi nedeniyle paket tur sözleşmesini feshedebilecektir. Paket tur sözleşmelerinin metnin de hangi hallerin mücbir sebep olarak kabul edildiği ve bu hallerde tarafların haklar ve yükümlükleri zorunlu olarak yazılmalıdır. Ancak burada sayılan haller sınırlı şekilde kabul edilmemelidir. Çünkü mücbir sebep hallerinin sözleşme ile daraltılması, tüketicinin Yönetmelikte kendisine tanınan haklardan feragat ettiği anlamına gelir.  Her ne kadar sözleşmede yer alması gerekse de mücbir sebep hallerinin ve tarafların hakları ve yükümlülüklerin sözleşme kapsamında alınmamış olmaması durumunda dahi, tüketici mücbir sebep nedeniyle paket tura katılmaz ise, paket tur düzenleyici artık sözleşmede bu yönde bir hüküm bulunmaması nedeniyle bu talebi reddedemeyecektir.

Paket tur sözleşmelerinin bir bütün olarak sunulduğu göz önüne alındığından edimlerden birinin ifasının imkânsız hale gelmesiyle borç artık sona erer. Borcun ifasının imkansızlaşmasından önce borçlu karşı alçağını elde etmişse, elde ettiğini sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre geri vermekle yükümlüdür.

Tüketicinin ödemek zorunda olduğu bedeller ile paket tur düzenleyicisinin yüklenmek zorunda olduğu bedellere değinecek olursak ilgili yönetmelik uyarınca bu husus açıkça öngörülmüştür. Şöyle ki; katılımcının gerekli tüm özeni göstermesine rağmen mücbir sebep nedeniyle paket turun başlamasına 30 günden daha az bir süre kala fesih bildiriminde bulunması halinde ödenmesi zorunlu vergi harç ve benzeri yasal yükümlülüklerden doğan masraflar ile 3. Kişilere ödenip belgelendirilebilen ve iadesi mümkün olmayan bedeller hariç olmak üzere herhangi bir kesinti yapılmaksızın katılımcının ödemiş olduğu bedel kendisine iade edilir.

Mücbir sebep halinin varlığı durumunda 30 günden az kalmış olsa bile yapılacak fesih bildirimi neticesinde ödenmesi zorunlu vergi, harç ve benzeri yasal yükümlülüklerden doğan masraflar ve 3. Kişilere ödenip belgelendirilebilen ve iadesi mümkün olmayan bedeller fesih durumunda her halükarda katılımcıya iade edilecektir. Bununla birlikte bu masraflar haricinde ödenen bedellerin tüketiciden kesilebilmesi için iki şartın bir arada gerçekleşmesi gerekir. Yapılan ödemelerin belgelendirilmesi ve bunların iadesinin mümkün olmaması şartıdır.

Katılımcı, kusur olmaksızın mücbir sebep veya öngörülemeyen durumun varlığı halinde sözleşmenin başlayamaması veya yarıda kesilmesi nedeniyle paket tur düzenleyicisinden herhangi bir tazminat talep edemeyecektir.

Paket tur sözleşmelerinin yarıda kesilmiş olma ihtimalinde sözleşme son bulmuş olsa bile paket tur düzenleyicisinin katılımcının güvenliğini sağlama borcu ve dürüstlük kuralı gereği katılımcının geri dönüşünü sağlama borcu devam etmektedir.

Paket tur düzenleyicisinin veya aracının, kendisine bildirimin ulaştığı tarihten itibaren 14 gün içinde sorumlu olduğu bedeli tüketiciye iade etmelidir.