Okul öncesi eğitimde High/Scope Yaklaşımı

Erken çocukluk eğitiminde uygulanan, çocukların yaratıcılığını geliştiren farklı yaklaşımlardan biri olan "High/Scope Yaklaşımı"nın ne olduğunu, ana hatlarını, amaçlarını, temel ilkelerini Öğr. Görevlisi Raziye Günay Bilaloğlu anlattı.

"High/Scope Yaklaşımı" A.B.D.’de geliştirilmiştir. Programın merkezinde, kendi kendilerine planlayıp yürüttükleri etkinliklerden ders alan öğrenciler bulunmaktadır. Bu programın ilk uygulamalarında zihinsel amaçlar ön planda iken, zaman içerisinde sosyal ve duygusal alanlarla ilgili amaçlar da programda yer almıştır.

High/Scope programının ana hatları

1- Öğretmenler, çocukların düşünce ve eylemlerini yönetip denetlemek yerine bu düşünce ve eylemleri temel almalıdırlar. Öğrenme çocukların kendi tasarladıkları faaliyetler ve projelerle yoğun olarak ilgilendikleri zaman gerçekleştiğinden, öğretmek, çocukların çalışmalarını kendilerinin seçmelerini ve düzenlemelerini sağlamaktır. O halde, öğretme, çocukların seçilmiş çalışmalarının bir düşünme içeriği oluşturmasını sağlamaktır.

2- Çocuklar, günlük yaşantılarında ne yapmak istediklerine karar verme fırsatına sahip olmalıdırlar. Öğretmen, her çocuğun bir plan oluşturmasına, bu planı üstesinden gelebileceği parçalara ayırmasına, aşamalandırmasına ve gerekli malzemeleri saptamasına yardımcı olmalıdır. Okul öncesi yaşlarda çocuk plan yapmaya, belirli bir faaliyete ilgi duymakla başlamaktadır. Öğretmen de bu faaliyeti desteklemelidir. Zaman içinde, bu planlar yeteneğinin gelişmesiyle çeşitlenmekte ve karmaşıklaşmaktadır.

3- Çocuğun günlük planı, öğretme için bir başlangıç noktası oluşturmalıdır. Plan, sorgulamak, önermek ve sorunları tanımlamak için bir sıçrama tahtasıdır. Öğretmen, her çocuğun yapmakta olduğu şeyle ilgili olarak düşünmesine, gözlem yapmasına, ilişkileri fark etmesine ve sorunları tanımlayıp çözmesine yardımcı olmalıdır.

4- Bazı temel deneyimler, çocuğun erken zihinsel gelişimi için zorunludur. Öğretmen, bu temel deneyimler rehberliğinde bilinçli ve sistematik olarak çocukların öngörme, tarif etme, açıklama, değiştirme, varsayım yapma ve alternatif aramalarına yardım etmelidir. Öğretmenin görevi, çocukların çalışmalarında bu süreçlerden yararlanmalarına yardımcı olmaktır.

“High/Scope Yaklaşımı”nın Temel İlkeleri

- High/Scope programının dayandığı temel ilke “etkin öğrenme”dir. Diğer dört temel ilke ise; olumlu yetişkin-çocuk etkileşimi, öğrenme çevresi, tutarlı bir günlük program ve değerlendirmedir.

- “High/Scope Yaklaşımı”nda öğretmenlerin görevi, etkin öğrenmeyi geliştirecek bir ortam sağlamak ve çocuklara eylemleri hakkında düşünmeleri için yardımcı olmaktır. Bir anlamda çocuklar, gelişmişlik düzeyleri elverdiğince bilimsel gözlem ve müdahale yöntemiyle öğrenmektedirler.

- Yetişkinler, çocukların etkin öğreniciler olabileceği bir ortam oluşturmak amacıyla, önceden bildirilmeyen hiçbir değişikliğin olmadığı tutarlı bir günlük program oluşturup bu programı sürdürürler. Günlük programın aksamadan uygulanması, çocuklara zaman denetimi ve bağımsızlığın keyfine varma fırsatı sağlar ki bu da sorumluluk duygusunu geliştirmektedir.

- High/Scope programının günlük düzenini; temizlik, planla-yap-değerlendir sıralaması, küçük ve büyük grup faaliyetleri ve açık hava faaliyetleri oluşturmaktadır.

“High/Scope Yaklaşımı”nın MEB’deki yeri

Çalışmalar, High/Scope programının uzun vadede de daha az suç işleme, iş ve aile hayatında daha başarılı olma gibi önemli etkilerinin olduğunu göstermektedir. Bu çalışmalarda ayrıca, High/Scope programının risk altındaki çocukların gelişimini ve akademik başarılarını da olumlu yönde artırdığına ilişkin bulgular elde edilmiştir.

High/Scope programı ile Türkiye’deki anaokullarında uygulanan Milli Eğitim Bakanlığı’nın anaokulu programı arasında benzerlik ve farklılıklar olduğu bilinmektedir. “High/Scope Yaklaşımı” çocuk merkezli olmasına, çocukların bireysel olarak karar verip uygulamalarına karşın MEB programının daha çok öğretmen merkezli uygulandığı, çocukların ne yapacağına öğretmenlerin karar verdiği, sınıfların kalabalık olması nedeniyle daha çok grup çalışmalarına ağırlık verildiği görülmektedir. Bunun yanında "High/Scope Yaklaşımı"nda yer alan planla-yap-değerlendir süreci ile MEB anaokulu programında yer alan serbest zaman etkinlikleri benzer amaçlara hizmet eden aynı tür etkinliklerdir. Planla-yap-değerlendir sürecinin planlama zamanında yetişkin çocuklara hangi masa veya köşede çalışmak istediklerini, bu köşe veya masada ne yapmak istediklerini, hangi malzemelerle çalışmak istediklerini sorar ve tüm çocuklar planlarını yaptıktan sonra çalışma zamanı başlatılır. Çalışma zamanında yetişkin, çocukları gözlemler ve gerektiğinde onlara rehberlik eder. Değerlendirme sürecinde ise yapılan çalışmalar anlatılır, çocukların planları doğrultusunda çalışıp çalışmadıklarına bakılır.

MEB anaokulu programında yer alan serbest zaman etkinliklerinde de köşe ve masa etkinlikleri bulunmaktadır. Çocuklar sabah sınıfa girdiklerinde köşe ve masa etkinlikleri hazırlanmış olup çocuklar istedikleri köşe veya masada çalışabilmektedir. Ancak serbest zaman etkinliklerinin uygulanması sırasında bazı aksaklıklar gözlenmektedir. Öğretmenlerin çoğunlukla serbest zaman etkinliklerini aynı anda çocuklara sunmadıkları, önce köşe etkinliklerini daha sonra masa etkinliklerini uyguladıkları ya da masa etkinliklerini aynı anda sunmak yerine çocuklara önce yoğurma maddelerini, sonra kağıt işlerini, daha sonra boyama etkinliğini yaptırdıkları gözlenmektedir.

MEB anaokulu programının tam olarak uygulandığında çocuklarda yaratıcılığı, kararlar alıp uygulamalarını destekleyici nitelikte olduğu söylenebilir. Öğretmenlerin High/Scope programı ve MEB anaokulu programı ile birlikte nasıl kullanılabileceği hakkında bilgilendirilmeleri için hizmet içi eğitim seminerleri düzenlenebilir. Bu seminerlerde uygulama örnekleri de verilerek uygulama ilkelerinin daha iyi anlaşılması sağlanabilir.