Neden çocuğumuzu överken dikkat etmeliyiz?

Çocuğunuz bir resim yapıp size gösteriyor. Aslında çok daha iyilerini görmüştünüz; ama nasıl bir tepki göstereceğinizi merak ediyor. Ne dersiniz ona? “Muhteşem. Gördüğüm en iyi resim. Mükemmel.” Çocuğunuz mutluluktan uçacak, siz de resmi herkesin göreceği bir yere asacaksınız. Peki, bunlar söylenecek en doğru şeyler midir? Herkesin övgüden hoşlandığını varsayıp güzel sözlerle daha iyisini yapmaya teşvik edeceğimizi düşünürüz. Fakat verilere baktığımızda dengenin ince bir çizgide olduğunu görüyoruz. Her şey övgünün nasıl ifade edildiğine bağlıdır.

Abartılı övgü

Sorun övgüde değil, abartılı övgüdedir: Yani “güzel” demek yerine, “mükemmel”, “inanılmaz güzel” gibi ifadeleri kullanmaktadır. Ebeveynler özellikle çocuklarında özgüven sorunu olduğu kanaatindeyse bu yola başvurarak soruna çare olmayı umar. Fakat çocuk övgünün içten olmadığını düşünürse bu yöntem ters tepebilir. Ayrıca bu durum çocuğu gelecekteki zorluklardan kaçınma tutumuna itebilir.

“İnanılmaz güzel bir resim” diye bir yorum yapıldığında, özgüveni az olan çocukların daha sonra zor bir işi üstlenme ihtimalinin “güzel bir resim” denildiğindekinden daha az olduğu görülmüştür. Tek bir kelime işte bu farkı yaratmıştır. Peki neden? Araştırmacılar aşırı övgünün bu çocuklar için erişilmez bir standart koyduğunu ve zoru denemekten caydırıcı olduğunu söylemektedir.

Çocukları nasıl övmeli?

Çocuğu övmeden önce bir an durup nasıl bir mesaj vereceğiniz konusunda düşünmeniz, övgünüzle ona çok yüksek standartlar belirleyip gelecekte onları tutturmada korkuya kapılmasına neden olmamanız gerektiği vurgulanıyor. Överken hangi özellikleri öne çıkaracağınız önem taşıyor. Yeteneklerinden dolayı övmek (örneğin ne kadar zeki olduklarını söylemek) ile gösterdikleri çabadan dolayı övmek (örneğin “çok uğraştın” demek) arasında büyük bir fark olduğunu belirtiliyor.

Bir deneyde, “zeki” oldukları için övüldüğünde çocukların sonraki çalışmada temkinli adım atıp bildikleri kolay alıştırmaları seçtikleri ve başarısız olduklarında da daha fazla strese girdikleri görülmüştür. Bu yaklaşım onlara, zeki olmanın kendilerinin kontrolünde olmayan sabit bir özellik olduğu mesajını verir. Yüksek standardı tutturamama kaygısıyla yeni bir şey denemekten alıkoyabilir.

“O iş üzerinde yoğunlaşmanı beğendim” gibi bir övgüde bulunmanın daha doğru bir yaklaşımdır. Yanlış yaptıklarında da sorunu çözebilmeleri için yapıcı eleştiride bulunmak gerekir. Dile getirilecek ifadeler elbette yaşa bağlıdır. Okul öncesi çocuklar açısından her türlü övgü onları motive edebilir, ama biraz daha ileri yaşlarda durum değişir.

Kıyaslama

Yapılan araştırmalar, kıyaslama içeren övgülerin hiç övgüde bulunmamaktan daha kötü etkisi olduğunu göstermektedir. Kıyaslamalı övgünün motivasyonu kırdığı, ileride kolay alıştırmaları tercih etmelerine yol açtığı gözlenmektedir. Ancak bu durum, çocukların yaptıkları işin sonucundan emin olmamaları durumunda geçerlidir. Puanların verilmiş olması halinde ise kızlar ve erkekler farklı davranış sergiliyorlar; erkekler kıyaslamalı övgüden faydalanırken, kızlar için tersi olmaktadır. Yani kızlar, diğerlerinden daha iyi olduklarına dair bir övgüyle karşılaşınca olumsuz tepki gösteriyor; önemli olanın yapılan işten zevk almaktan ziyade diğerlerini yenmek olduğunu düşünmeye yönelip motivasyon azalması yaşamaktadır.

Çocukları teşvik etmek açısından, gösterdikleri çaba ve işe yaklaşımları bakımından övmenin çok daha etkili olduğu söylenebilir. Elde ettikleri sonuç bakımından övme halinde ise abartılı övgünün ters tepmesi söz konusu olabilir.