Kime çekti bu çocuk?

Bir davranışın devam edip etmeyeceğini davranışın nedeni ve sonucu belirler. İki sonuç şekli davranışı arttırır ve pekiştirir: Davranışın sonucunda dikkat çekmek, arkadaşının elindeki oyuncağı almak gibi olumlu bir şey elde ediliyorsa ya da davranışın sonucunda ağladığı için sınıfa girmeme, yaramazlık yaptığı için sıkıcı bir dersten dışarı atılma gibi olumsuz bir durumdan kurtuluyorsa çocuk bu davranışları ısrarla tekrar edecektir.

ANNE BABA TUTARLI OLMALI

Davranış tekrarının altında bir ödül elde etmek ya da bir cezadan kurtulmak yatıyorsa o zaman bunların önünü kesmek, yani suyun akışını durdurmak gerekiyor. Örnek olarak bir çocuğun kardeşine vurduğunu düşünelim. İlk bakacağımız, bu davranışın hangi zamanlar ortaya çıktığı, yani çocuğun kardeşine ne zaman vurduğudur. Bunu anlamanın en iyi yolu, örneğin bir hafta kadar bir süre çocuğun kardeşine her vurduğu zaman kayıt tutmak ve ne zaman vurduğunu, mesela kardeşi ile daha çok ilgilenildiği ya da ona oyuncağını vermediği durumları yazmaktır. Bu kayıtlar daha sonra davranışın sıklığını takip etmek için de işimize yarar.

İkinci bakacağımız, davranışın nasıl sonuçlandığıdır. Örneğin, kardeşine vurdu ve ona kızıp bağırdınız ve sert bir biçimde ceza verdiniz. Bu durumda, olumsuz bir şekilde de olsa sizin ilginizi çekmiş oldu. Ayrıca ona yanlış model oldunuz. Bu durumda yetişkin bir insanın kendisini kontrol edemezse çocuğun kendisini kontrol etmesini bekleyemeyiz. Ya da, çocuğunuzun bu davranışını görmezden geldiniz. Bu durumda, kardeşine vurarak onun elinden oyuncağını alabildi, yani davranış işe yaradı ve pekişti. İkinci defa yaptığında ise bağırıp çağırdınız, yani tutarsız oldunuz. Bu sefer, kendinizi verdiğiniz tepki için suçlu hissettiniz ve bunu telefi etmek için çocukla daha fazla ilgilendiniz.

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN KAYNAĞINI BELİRLEMEK ÖNEMLİ

Davranışı ortaya çıkaran ve sürdüren durumlara göre anne babanın alacağı tavır değişecektir. Eğer, anne baba, çocuğun olumsuz davranışının ne zaman ortaya çıkacağını kestirebilirse, örneğin aç olduğu zaman öfkeli olduğunu bilirse, bu davranışı daha ortaya çıkmadan durdurabilir yeya davranışın sonucunda çocuğun ne elde ettiğini görürse, bu sonucu değiştirerek davranışın azalmasını sağlayabilir.

ANNE BABALAR NEDEN BAŞARISIZ OLUYOR?

Aslında uygulaması çok kolay olan bu yöntem anne babalar tarafından çoğunlukla başarıyla uygulanamıyor. Prof. Dr. Özgür Öner, anne babaların neden başarısızlık sebeplerini de sıraladı:

İlk sebep davranışın öncesi ve sonrası iyi anlaşılmadan uygulamaya geçilmesi, sonra tutarlı davranılmaması ve son olarak da sabırlı olunmamasıdır. Çocukların öğrendikleri ve işe yarayan davranışlar, bunları devam ettiren ödüller kesilse bile hemen azalmaz. Hatta, önce davranışlarda bir kötüleşme görülür. Bu beklenen bir durumdur. Çoğu ailenin yaptığı hata, davranış kötüleştiği zaman uygulamayı kesmektir. Bu şekilde, ne yazık ki, çocuğa daha hırçın olması öğretilmiş olur. Bir örnek verelim. Bir çocuk çok saldırgan ve annesine vuruyor. Anne, sakin bir şekilde, çocuğu kendisine vuramayacak bir şekilde tutuyor ve ona insanlara vurmanın uygun bir davranış olmadığını söylüyor. Çocuk ne yapacaktır? Tabii ki, ilk uygulamalarda daha da fazla vurmaya çalışacak ve daha agresif olacaktır. Eğer anne, çocuk daha saldırganlaştığı zaman sınır koymayı bırakırsa, çocuk daha saldırgan olmanın daha iyi olduğu sonucunu çıkaracak ve bundan sonra daha saldırgan olacaktır.