Hepimiz zaman zaman bu hareketi yapıyoruz... Eklem çıtlatmanın risklerine dikkat! 'Geri dönülmez sonuçlara sebep olabilir'
Güncelleme Tarihi:
Parmak, boyun, bilek gibi bölgelerdeki eklemleri rahatlatmak için çıtlatmak neredeyse herkesin yaptığı bir hareket. Özellikle parmak eklemlerini sık sık çıtlatmak çok yaygın. Peki bu hareketin eklemler üzerindeki etkisi ne? Çok sık eklem çıtlatmak ne gibi sonuçlara yol açabilir? Uzmanlar yanıtladı...
Parmak çıtlatma el eklemlerimizi rahatlamak için farkında olmadan yaptığımız bir hareket. Bazıları 'çıt' sesini duyana kadar tek tek parmaklarını uçlarından çekiyor, bazıları ellerini yumruk yaparak veya parmaklarını geriye doğru iterek çıtlatıyor.
Bu esnada çekilen görüntüler son yıllarda sosyal medyada da büyük ilgi topluyor.
“Pek çok insanın eklemleri gün içinde istemsiz olarak kendiliğinden çıtlar ve bu tamamen normaldir” diyen fizyoterapist Claire Speer, The Guardian'a yaptığı açıklamada, “Esneme hareketleri yaparken ya da masajda sırtımın ve omuzlarımın çıtlaması, sonrasında daha kolay hareket etmeme yardımcı oluyor. O ses bende rahatlama duygusu yaratıyor” ifadesini kullandı.
Peki eklem çıtlatma ne kadar sağlıklı bir hareket? Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Doç. Dr. Ömer Kays Ünal ile konuştuk…
50 YIL BOYUNCA DENEY YAPTI
Yıllar boyunca genel kanı, eklemleri çıtlatmanın ciddi zararlara yol açabileceği yönündeydi. Ancak bununla ilgili yeterince çalışma ve deney yapılmamıştı.
California'da yaşayan doktor Donald Unger, çocukken sık sık parmaklarını çıtlatıyor ve çevresindekilerden "Artrit (eklem ilthabı) olursun" uyarılarını işitiyordu. Bu bilginin doğruluğunu test etmek isteyen Unger, bir deney planladı. 50 yıl boyunca sol elinin parmaklarını günde iki kez çıtlatırken sağ elini kendi haline bıraktı.
36.500'den fazla çıtlatmanın ardından bulgularını Arthritis and Rheumatism isimli bilim dergisinde yayımlayan Unger, “İki elimde de artrit bulunmuyor. Ellerim arasında belirgin bir farklılık da yok” ifadesini kullandı.
1975 yılında Los Angeles’taki bir huzurevinde 28 kişi üzerinde yapılan bir araştırmada, parmak çıtlatma alışkanlığı olanlarda eklem iltihabı hastalığı riskinin daha az olduğu sonucuna varılmıştı. 1990’da Detroit’te gerçekleştirilen başka bir çalışmada da 45 yaş üstü 300 kişiyi inceleyen uzmanlar, parmak çıtlatanların yüzde 84’ünün ellerinde şişme belirtileri olduğunu, bu kişilerin bir şey tutarken daha güçsüz olduğunu tespit etti. Sonuç olarak parmak eklemlerini çıtlatmanın eklem rahatsızlığına neden olduğu ileri sürüldü.
"Bu eylemi kendi kendine uygulayan veya bir başkasına uygulatan kişiler parmaklarını, dizlerini, boyunlarını veya diğer eklemlerini çıtlatarak bir rahatlama hissi yaşadıklarını iddia ediyor" diyen Doç. Dr. Ömer Kays Ünal, bu tür manipülasyonların eklem sağlığı üzerindeki etkilerinin halen tartışmalı olduğunu belirtti.
Uzmanlar özellikle eklemlerde yaşanan sorunların eklem çıtlatmaktan mı yoksa zaten var olan kalıtsal sorunlardan mı ileri geldiğini sorguluyor. Ancak çıtlatanların eklemlerinde şişme ya da iltihaplanma gibi sorunların diğerlerine göre daha fazla görülmediğini belirtmek gerekiyor. Nitekim 2013 yılında yapılan bir başka araştırmada, insanların ne sıklıkla parmak çıtlattıkları incelendi. Sonuç olarak, eklem çıtlatma sayısının eklem hastalıklarının ortaya çıkması bakımından herhangi bir fark yaratmadığı görüldü.
ÇITLAMA SESİNİN NEDENİ NE?
Peki o çıtlama sesinin nedeni ne?
Eklem çıtlatma sırasında ortaya çıkan sesin nedeninin tam olarak tespit edilemediğini söyleyen Doç. Dr. Ömer Kays Ünal, "Sesin kaynağı hakkında iki önemli teori var" dedi ve bu teorilere açıklık getirdi:
-- Gaz kabarcıkları teorisi: Bu teoriye göre, eklem çıtlatma sırasında ses, eklemde bulunan sinoviyal sıvı içindeki gaz kabarcıklarının çökmesi veya patlaması sonucu meydana gelir. Eklem içindeki sıvıda çözünmüş halde bulunan az miktardaki gaz, ani bir basınç değişikliği sonucu toplanarak serbest kalır, bu da sesin ortaya çıkmasına neden olur.
-- Sinoviyal sıvı basıncı değişiklikleri teorisi: Bu teoriye göre, eklem çıtlatma sırasında ses, eklem içindeki sinoviyal sıvının basınç değişiklikleri nedeniyle meydana gelir. Eklem çıtlatıldığında, bu basınç değişiklikleri ortaya çıkabilir ve bu da sıvının hızlı bir şekilde yer değiştirmesine ve sesin ortaya çıkmasına neden olur.
"Her bireyin eklem çıtlatma sesinin nedeni farklı olabilir" diyen Doç. Dr. Ünal, "Eklem çıtlatmanın nedeni konusundaki bu teoriler, bilimsel araştırmaların yanı sıra klinik gözlemlere dayanır" ifadesini kullandı.
MRI taramalarına dayandırılan 2015 tarihli bir çalışmada, eklem çatlağında meydana gelen çıtlama sesinin iki kemik arasındaki eklemi çevreleyen ve kayganlaştıran sinoviyal sıvıda ortaya çıkan küçük kabarcıklardan kaynaklandığı öne sürülmüştü. Deneylerde, parmak çıtlatıldığında eklemi çevreleyen bağ dokusu kapsülündeki basınç düşüyor ve kısa süreliğine bu kabarcıklar ortaya çıkıyordu.
'ÇITLAMA SIRASINDA SERBEST KALAN ENDORFİN RAHATLAMA HİSSİ VERİYOR OLABİLİR'
Son zamanlarda sosyal medyada sürekli karşımıza çıkan eklem çıtlatma videoları, bu eylemin zararlarıyla ilgili tartışmaları da yeniden gündeme taşıdı.
"Günümüzde birçok sosyal medya platformunda karşımıza çıkan ve giderek yaygın hale gelen eklem çıtlatma manevraları hakkında net bir bilimsel görüş birliği olmamakla birlikte, mevcut literatür bu eylemin eklem hastalıklarına neden olduğuna dair güçlü bir kanıt sunamıyor. Ancak yapılan araştırmalar, eklem çıtlatmanın bazı potansiyel etkilerini ortaya koyuyor" diyen Doç. Dr. Ünal, sözlerine şöyle devam etti:
"Bu etkilerden biri bağ dokusu gevşemesidir. Eklem çıtlatma sırasında, eklemi çevreleyen bağ dokusu bir miktar gevşeyebilir. Bu gevşeme, kişinin rahatlamasına ve eklem hareket açıklığının artmasına katkıda bulunarak eklemlerini daha rahat hareket ettirmesini sağlayabilir. Ancak, bu konudaki deneyimler bireyden bireye değişebilir. Bir de nörolojik etki söz konusu. Çıtlatma sırasında serbest kalan endorfin gibi kimyasalların, kişinin rahatlama hissine katkıda bulunabileceği düşünülüyor.
Şu ana kadar yapılan araştırmalar, eklem çıtlatmanın doğrudan eklem hastalıklarına neden olduğuna dair sağlam bir kanıt sunmamıştır. Ancak, bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğu belirtilmektedir. Eklemleri sürekli olarak çıtlatma alışkanlığının uzun vadede sorunlara neden olabileceği konusunda dikkatli olunmalıdır."
'KONTROLSÜZ EKLEM ÇITLATMA BAĞLARDA GEVŞEMEYE YOL AÇABİLİR'
Yapılan kısıtlı çalışmalarda öne çıkan bir diğer ayrıntı da eklem çıtlatma sırasında bağ dokusunun zedelendiği ya da burkulma gibi vakalar meydana gelebildiği yönünde...
Eklem çıtlatmanın olası zararlarını sorduğumuz Doç. Dr. Ömer Kays Ünal, "Eklem çıtlatma sırasında aşırı kuvvet uygulanması veya yanlış tekniklerin kullanılması, eklem çevresindeki dokulara zarar verebileceği için dikkatli olunmalı" uyarısında bulundu.
"Yeterli tıp eğitimi almamış ve alanında uzmanlaşmamış kişiler tarafından yapılan bu tür manipülasyonlar geri dönülmez sonuçlara sebep olabilir. Özellikle bel fıtığı veya sinir basısı nedeniyle uygulanan bu tür manipülasyonlar sonrası gelişen nörolojik hasarlanma ve felç vakaları literatürde bildirilmektedir" diyen Ünal, şunları ekledi:
"Dahili problemleri olan kişilerde özellikle boyun ve bel bölgesine uygulanan manuel terapiler sonrası inme, ana damar yaralanmaları, şiddetli baş ağrısı gibi komplikasyonlar da literatürde karşımıza çıkmaktadır."
Bununla birlikte eklem çıtlatma sırasında bağ dokusu zedelenmesi, aşırı güç kullanarak veya kontrolsüz bir şekilde eklem çıtlatma sonucu eklemlerin burkulması ve uzun vadede eklemin etrafındaki bağlarda gevşeme ile eklem stabilitesinde bozulmaların yaşanabileceğini belirten Doç. Dr. Ünal, "Eklem çıtlatma alışkanlığı, bazı kişilerde bu eyleme bağımlılık yaratma riski taşıyabilir. Bu durum, eklem çıtlatma ihtiyacı hissedildikçe aşırı kullanım ve potansiyel zarar riskini artırabilir. Eğer bir kişi eklem çıtlatma sonucunda ağrı veya başka semptomlar yaşıyorsa, bu konuda uzman bir doktor ile görüşmesi önerilir" dedi.
ARTRİT HASTALIĞINA NEDEN OLABİLİR Mİ?
Eklem çıtlatma ile artrit arasında bir ilişki var mı?
Artritin nedenleri arasında yaşlılık, genetik faktör, elin incinmesi, ömür boyu elle ağır iş yapılması gibi etkenler sıralanıyor. Uzmanlar, artrit hastalığı olanların eklemlerindeki kıkırdağın hasarlı olduğu için arada kendiliğinden çıtladığını belirtiyor.
Doç. Dr. Ünal, şu ana kadar yapılan araştırmalarda eklem çıtlatmanın doğrudan artrit hastalığını tetiklediğine dair kesin bir bilimsel kanıt bulunmadığını vurguladı.
"Artrit, genellikle eklem iltihabı anlamına gelir ve birçok farklı türü vardır. Osteoartrit ve romatoid artrit gibi artrit türleri eklem sağlığını etkileyebilir, ancak bunların belirli nedenleri ve mekanizmaları var. Eklem çıtlatmanın artrit hastalıklarına etkisi konusunda yapılan çalışmalar, eklem çıtlatmanın artrit riskini artırabileceğini öne sürmüş olsa da bu konuda net bir uzlaşı bulunmuyor" diyen Doç. Dr. Ünal ekledi:
"Artrit hastalıklarının genellikle genetik, çevresel ve immünolojik faktörlerle ilişkilendirildiği unutulmamalı. Artrit gibi eklem hastalıkları genellikle daha karmaşık etiyolojik faktörlere sahiptir ve bu tür durumların doğru tanı ve yönetimi için profesyonel bir yaklaşım gerekir."
'EKLEM GÜÇSÜZLÜĞÜNE NEDEN OLABİLİR'
Eklem çıtlatmanın esneklik ve sağlık açısından gerekli olduğunu düşünenler de var. Peki gerçekten öyle mi?
"Bu sorunun cevabı aslında eklem sağlığı için oluşturulması gereken dengede yatar. Eklemlerin çıtlatılarak esnekliğinin devamlılığını sağlamanın, eklem hareketliliği ve eklem kıkırdağının beslenmesi için gerekli olan eklem sıvı hareketinin sağlanması açısından olumlu etkileri vardır. Bu varsayımla anatomik ve fizyolojik modeller dikkate alınırsa, eklem boyunca hareketin sürdürülmesinin osteoartrit gelişme olasılığını azaltacağı düşünülebilir" diyen Doç. Dr. Ünal, sözlerine şöyle devam etti:
"Öte yandan, bir eklemin tekrarlayıcı aşırı zorlanması, eklemi destekleyen bağların giderek daha fazla gevşemesine yol açarak eklemde güçsüzlük ve kavrama problemlerine sebep olabilir. Ayrıca aşırı derecede uygulanan gereksiz bir stres sonucunda kıkırdak yaralanmalarına ve zamanla işlev bozukluklarına neden olabilir. Eklemlerin hareketinin kısa vadede olumlu etkileri mevcuttur. Ancak her konuda olduğu gibi bu konuda da aşırıya kaçılması geri dönüşümsüz eklem hasarına, eklem güçsüzlüğü ve zamanla osteoartrite sebep olabilir."
EK HASTALIKLARI OLANLAR DİKKAT!
Eklem çıtlatmanın sanıldığı kadar masum olmadığını söyleyen uzmanlar, hastaların gerçek bir sorunla karşılaştıkları durumda ne yapmaları gerektiği konusunda da tavsiyeler verdi.
Claire Speer, “Çıtlayan bir eklemde ağrı, şişlik, deformasyon veya yaralanma meydana gelirse bir uzmana muayene olmak gerekir” açıklamasını yaptı.
Diz kapağı gibi eklemlerde meydana gelebilecek olası sorunlarda vakit kaybetmeden bir uzmana başvurulması gerektiğini söyleyen Speer, “Bir fizyoterapist bu konuda uygun bir tedavi geliştirecektir” ifadesini kullandı.
Doç. Dr. Ünal ise "Genel olarak, eklemin tek sefer veya nadiren çıtlatılması çoğu durumda zararlı değildir ve eklemlerde şişmeye yol açmaz. Ancak, ek hastalıkları olan bazı bireylerde bu durumun bir sonucu olarak ortaya çıkabilen rahatsızlıklar olabilir. Özellikle kemik erimesi, eklemde halihazırda enfeksiyon olan, romatoid artirit gibi eklem rahatsızlığı olan bireylerde bu tür manipülasyonlar; kırık (özellikle kemik erimesine bağlı omurga kırıkları gibi), eklemde daha fazla sıvı birikimi veya halihazırda enfeksiyon varsa bu enfeksiyonun çevre dokulara da yayılmasına ve tedavisi zor medikal problemlere sebep olabilir" dedi.
'DOĞRU TEDAVİ PLANI KİŞİSELLEŞTİRİLMELİ'
Doç. Dr. Ünal, olası bir sorunda nasıl bir tedavi uygulanması gerektiği konusunda ise şu noktalara değindi:
-- Profesyonel değerlendirme: Eğer bir kişi eklem çıtlatma sonucunda ağrı, şişlik veya iltihap gibi semptomlar yaşıyorsa, uzman doktor tarafından değerlendirilmelidir. Uzman, durumu değerlendirecek, gerekirse ilgili testleri yapacak ve uygun tedavi planını önererek kişiye yardımcı olacaktır.
-- Fizyoterapi: Fizyoterapistler, eklem sağlığını iyileştirmek ve desteklemek amacıyla özel egzersiz programları ve fizyoterapi teknikleri sağlayabilirler. Bu, eklem çıtlatma sonucu oluşan sorunların giderilmesine yardımcı olabilir.
-- Soğuk veya sıcak uygulama: Eklem şişliği veya iltihap durumunda, vakanın durumuna göre soğuk uygulama (buz paketi) veya sıcak uygulama (sıcak havlu veya ılık banyo) kullanılabilir. Bu uygulamalar etkilenen bölgeye göre değişiklik göstermektedir. Bu uygulamalar ile iltihabın azaltılması sağlanabilir.
-- İlaçlar: Gerekirse, ağrı ve iltihapla başa çıkmak için doktor tarafından önerilen antiinflamatuar ilaçlar veya ağrı kesiciler kullanılabilir. Ancak, ilaç kullanımı öncesinde bir sağlık profesyoneliyle görüşmek önemlidir.
-- Hidroterapi: Suya dayalı tedavi yöntemleri, özellikle sıcak su banyoları veya yüzme gibi hidroterapötik yaklaşımlar, eklem sağlığını artırabilir ve rahatlama sağlayabilir.
Doç Dr. Ünal son olarak, "Her bireyin durumu farklı olduğu için, doğru tedavi planı kişiselleştirilmeli. Eklem çıtlatma sonucu ortaya çıkan sorunlar konusunda bir sağlık profesyoneliyle görüşmek önemlidir. Kendi başınıza yapılan müdahaleler, durumu daha da kötüleştirebilir. Eklem çıtlatmanın genellikle zararlı olmadığı ve birçok insan için rahatlatıcı bir eylem olduğu belirtilmelidir. Ancak, eğer eklem çıtlatma sırasında ağrı, rahatsızlık veya diğer semptomlar ortaya çıkarsa, bir sağlık profesyoneliyle görüşmek önerilir" dedi.