Kanser genetik midir? Kanser oranlarındaki artışa neler yol açıyor ve bunu önlemek için neler yapılabilir?
Güncelleme Tarihi:
Kanserlerin yaklaşık yüzde 5 ila 10'u hatalı genlerden kaynaklanıyor. Peki genlerinizde kanser varsa, bu ileride bir gün kesinlikle bu hastalığa yakalanacağınız anlamına mı geliyor?
Dr. Frankie Jackson-Spence, “Bir doktor olarak kanserin giderek arttığını kendi gözlerimle görüyorum. Bugün rakamlar, her iki kişiden birini yaşamları boyunca etkilediğini gösteriyor. Birleşik Krallık'ta kanserle yaşayan üç milyondan fazla insan var ve bu sayının 2025 yılına kadar 3,5 milyona çıkması bekleniyor” dedi.
Türkiye'de ise son veriler 2022 yılına ait. 2022'de ülkemizde 240 bin 13 yeni kanser vakası görülürken, 129 bin 672 kişi kanserden hayatını kaybetti. Türkiye'de erkeklerde 132 bin 476 ve kadınlarda 107 bin 537 kanser vakası tespit edilirken, akciğer, meme ve kolorektal en fazla görülen kanser türü oldu.
Uzmanlar, kanser oranlarındaki artışa neyin yol açtığı ve bunu önlemek için neler yapabileceği ile her zamankinden daha fazla ilgileniyor.
BAKMADAN GEÇME!
Kanserlerin yaklaşık yüzde 5-10'u kalıtsal, hatalı genlerden kaynaklanıyor
Bu durum bireyin kansere yakalanma riskini artırabilir. Tüm kanserler, bir kişinin genlerinde yaşam boyu meydana gelen değişiklikleri içerir, ancak tüm kanserler mutlaka 'genetik' değildir.
Hatalı genler ebeveynden çocuğa geçebilir, ancak bu çocuğun mutlaka kansere yakalanacağı anlamına gelmez, sadece daha yüksek risk altında oldukları anlamına gelir. Bu, genetik yatkınlık olarak bilinir. Bir kanserin büyümesi için daha fazla genetik değişikliğin meydana gelmesi gerekir ve ebeveynlerinizden zaten hatalı bir gen miras aldıysanız bunun olasılığı daha güçlüdür.
Çevresel faktörler de kanser gelişimini etkiler ve kansere yakalanıp yakalanmama konusunda dengeyi değiştirebilir. Çevremizin genlerimizi ve dolayısıyla kanser riskimizi etkileme şekli epigenetik olarak bilinir.
Genetik bağlantı meme, bağırsak ve mide kanserleri için en güçlü olanıdır. Araştırmalar, akciğer ve cilt kanseri gibi diğer kanserlerin daha çok sigara, diyet, alkol, kimyasallar ve bazı enfeksiyonlar gibi çevresel risk faktörlerinden kaynaklandığını göstermektedir. Yaş da çoğu kanserin gelişimi için güçlü bir risk faktörüdür.
BAKMADAN GEÇME!
Ailenizde 'kanser genleri' varsa, şunlara sahip olabilirsiniz:
-- Ailenin aynı tarafında birden fazla akrabanın kanser olması (yani hepsinin baba veya anne tarafında olması)
-- Akrabaların hepsinin aynı kanser türüne veya aynı gen hatasından kaynaklanan kanserlere sahip olması (örneğin meme ve yumurtalık)
Yakınlarının genç yaşta kansere yakalanması (örneğin meme, bağırsak ve rahim kanserleri için 50 yaşından küçük olması)
Genetik testler hatalı genleri gösterir ancak size kesin bir şey söylemez
Genetik test, bir kişinin DNA'sındaki değişiklikleri arayan bir kan testidir. Bazı genetik değişiklikler, kişinin yaşamı boyunca kansere yakalanma riskinin artmasıyla ilişkili olan hatalı genleri gösterir. Bu bilginin bilinmesi, kişinin bireysel kanser riski ve çocukları için risk konusunda bilgilendirilmesine yardımcı olabilir.
Genetik bir değişikliğin tespit edilmesinin genellikle bir kişinin kansere yakalanıp yakalanmayacağını kesin olarak söylemediğini unutmamak önemlidir. Sigara, UV ışınlarına maruz kalma, fiziksel aktivite ve beslenme gibi faktörler de büyük rol oynamaktadır.
BAKMADAN GEÇME!
Her genin biri annenin gen havuzundan diğeri de babadan gelen iki versiyonu vardır. Genellikle bir kanserin gelişmesi için iki hatalı gen olması gerekir. Hatalı bir genin miras alınması, kanserin gelişmesi için çevresel bir tetikleyiciden yalnızca bir ‘ek darbeye’ ihtiyacınız olabileceği anlamına gelirken, hatalı bir geni miras almayan birinin ‘iki darbeye’ ihtiyacı olacaktır ve yine de kanser gelişebilir, sadece daha ileri bir yaşta.
İyi bilinen bir örnek, meme kanserine yakalanma riskini artıran BRCA genleridir (meme kanseri genleri: BRCA1 ve BRCA 2). Güçlü bir aile geçmişi olan kadınlar bu genler için taranır. Ancak bu genlere sahip olmak, kişinin meme kanserine yakalanıp yakalanmayacağı konusunda kesin bir şey söylemez. İstatistikler, hatalı BRCA1 veya BRCA2 genine sahip her 100 kadından yaklaşık 70'inin 80 yaşına kadar meme kanserine yakalanacağını gösteriyor.
Bu istatistik, yumurtalık, prostat, bağırsak, pankreas, tiroit ve böbrek kanserleri dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere diğer kanserlerle ilişkili genler arasında değişiklik gösterir.
BAKMADAN GEÇME!
Ailenizde kanser geçmişi varsa genetik testler için yönlendirilebilirsiniz
Ailede kanser öyküsü varsa veya bir kişinin genetik bir sağlık sorunu olduğundan şüpheleniliyorsa, doktorunuz genetik danışmanlık için yönlendirme sunulabilir.
Aşağıdaki durumlarda genetik test için yönlendirilebilirsiniz:
-- Genlerindeki bir değişiklikten kaynaklanma olasılığı yüksek olan sağlık sorunları veya kanser ile başvuruyorsanız
-- Ailenizden birinin hatalı genlerle bağlantılı bir kanseri var
-- Ailenizde aynı kanser türüne veya aynı genden kaynaklanan kanserlere sahip birden fazla kişi varsa
-- Genç yaşta kansere yakalanırsanız
-- Genç yaşta kansere yakalanmış bir aile üyeniz var ise
Aile geçmişiniz ne olursa olsun, bireysel kanser riskinizi yönetin
Genetik yatkınlığı olan bazı kanserler vardır, yani birbirini takip eden her nesilde daha genç yaşta ortaya çıkar.Aile geçmişine bakılmaksızın herkesin kendi bireysel kanser riskini yönetmesi ve kanser risk faktörlerini (örneğin beslenme, egzersiz ve sigarayı bırakma yoluyla) değiştirmesi önemlidir.
Bir genin varlığı kanser gelişimi ile doğrudan ilişkili değildir, sadece kişinin yüksek risk altında olup olmadığı konusunda bilgi verir.