Eksikliği de fazlalığı da büyük sorun! İyot eksikliği nedir, nasıl tespit edilir? İyottan zengin besinler hangileridir?
Güncelleme Tarihi:
İyot yaşamımızın devamlılığı için en önemli elementlerden biri. Tiroit hormonunun üretiminde kullanılan bu mineralin yokluğu ise kısırlıktan doğumsal bozukluklara birçok soruna yol açıyor. İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Burak Can iyot eksikliği ve iyottan zengin besinler konusunda önemli bilgiler verdi.
İyot, yaşam için temel bir elementtir. Tiroit hormonu yaşamamız için olmazsa olmaz bir hormon olup, iyottan üretilmektedir. İyot, sadece iyot içeren ya da iyot ilave edilmiş besinler yoluyla oral olarak alınabilmektedir. Diyetle alınan iyodun yüzde 90’ından fazlası mide ve on iki parmak bağırsağından hızlıca emilir.
Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 30’u iyottan fakir bölgelerde yaşamaktadır. Bu bölgelerde yaşayanlara iyot takviyesi yapılmaması halinde iyot eksikliğine bağlı bozukluklar ortaya çıkacaktır.
İyot eksikliğinde kısırlık (infertilite), çocuk düşürme, çocukta doğumsal bozukluklar (konjenital anomali) gelişebilmektedir. Ayrıca iyot eksikliğine bağlı hipotiroidi gelişen hastalarda hipotiroidiye bağlı olarak şu şikayetler görülebilir:
Halsizlik, cilt kuruluğu, saç dökülmesi, ciltte kalınlaşma, kabızlık, soğuğa tahammülsüzlük, adet düzensizlikleri, saç ve tırnaklarda kırılma, kilo artışı, hipotirodiye bağlı ödem, unutkanlık, konsantrasyon güçlüğü, depresyon, duygu durumunda dalgalanmalar.
BAKMADAN GEÇME!
Tiroid hormonları anne karnındaki bebeğin beyin gelişimi için çok önemlidir. Orta derecede iyot eksikliği olan anne çocuklarında düşük IQ görülmektedir.
Ağır iyot eksikliği olan anne çocuklarında ise kretenizm denen zekâ geriliği yanında ek bozuklukların eşlik ettiği tablo ortaya çıkabilmektedir. Dünyada önlenebilir zekâ geriliğinin en önemli nedeni iyot eksikliğidir.
İyot eksikliği nasıl saptanır?
İyot eksikliği kişilerde değil toplumda taranmalıdır. Geniş bir nüfusta idrar iyot miktarı ölçülmesi en uygun yöntemdir. Toplum taramalarında (en az 500 kişiden oluşan) rastgele alınan tek bir idrar iyot örneği yeterli olabilir.
Bireysel olarak kişinin iyot durumunu tespit etmek için ise birden fazla (farklı günlerde alınan 12 veya daha fazla) idrar iyot örneğine ihtiyaç duyulmaktadır.
Gebelerde idrar iyot miktarı <150 mikrogram/L, gebe olmayan nüfusta <100 mikrogram/L olması halinde iyot eksikliğinden bahsedilir. Gebelikte gelişen değişikliklerden dolayı iyot ihtiyacı artmıştır.
BAKMADAN GEÇME!
İyot eksikliğini bir toplumda gidermenin yolu nedir?
İyot önlenmesi için hâlen dünyada önerilen en etkili yöntem sofra tuzlarının iyotlanmasıdır.
Ülkemizde Sağlık Bakanlığı 1994 yılında UNICEF ile iş birliğinde “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı” başlatmıştır.
Sofra tuzlarının zorunlu olarak iyotlanması ile problem şehir merkezlerinde önemli ölçüde çözülmüştür, ancak problemin özellikle kırsalda devam ettiği düşünülmektedir.
İyottan zengin besinler hangileridir?
Peynir, inek sütü, yumurta sarısı, ton balığı, morina balığı, karides, kuru erik.
İyotlu tuz: İyotlu tuzdan günde 2 gra kullanmanız günlük ihtiyacı karşılar. Tuzu nemli olmayan serin ortamlarda, ışık, güneş ve hava görmeyen koyu renkli kapalı cam kaplarda saklamaya ve yemek piştikten sonra katmaya dikkat edilmeli.
Yoğurt: Bir kâse sade yoğurt, günlük önerilen miktarın yarısından fazlasını karşılar.
Deniz yosunları (deniz börülcesi): Deniz yosunu, en iyi doğal iyot kaynaklarından biridir. Bununla birlikte, içerdiği miktar, türüne, büyüdüğü bölgeye ve hazırlanmasına bağlı olarak önemli ölçüde değişebilir.
BAKMADAN GEÇME!
İyot her şeyin ilacı mıdır? Yüksek miktarda alınmalı mıdır?
Son zamanlarda sosyal medyada yüksek doz iyot kullanımı ile ilgili propaganda yapılmaktadır. İyodun neredeyse bütün hastalıklara iyi geldiği anlatılmaktadır. Sadece bir kez idrar iyot düzeyi bakılarak iyot eksikliğinizin olup olmadığına karar verilmekte, insanlara her gün lugol solüsyonu içilmesi önerilmektedir.
Modern tıbbın ve modern farmakolojinin kurucularından olduğu kabul edilen Paracelsus’un “Her madde zehirdir. Zehir olmayan madde yoktur; zehir ile ilacı ayıran dozdur” sözünü unutmamalıyız.
İyot eksikliği birtakım bozukluklara sebep olduğu gibi iyot fazlalığı da bazı bozukluklara sebep olmaktadır. İyot fazlalığı tiroit bezinin çalışmasını bozmaktadır. Aşırı iyot maruziyeti Hashimoto tiroidi gibi otoimmun tiroit hastalıklarını arttırmaktadır.
İstanbul gibi ortalama idrar iyot miktarı 200 µg/L (100’ün üstü normal) civarına yaklaştığı bölgelerde besin zenginleştirmede kullanılan iyoda dikkat edilmeli ve gereksiz iyot takviyesi yapılmamalıdır.
İyot eksikliği dünyanın bir sorunu olup Dünya Sağlık Örgütü, ICCIDD, IGN gibi uluslararası kuruluşlarca takip edilmektedir. Sağlık Bakanlığımız bu halk sağlığı sorunu konusunda çalışmalar yapmaktadır.
Tüm dünyada kabul edilen iyotlanmış tuz kullanımı ülkemizde de uygulanmaktadır. İyotlu tuz kullanımı sonrası ülkemizde yapılan çalışmalarda idrar iyot miktarı yükselmiştir. Şehir merkezlerinde iyot eksikliği oldukça azalmasına rağmen kırsal alanlarda iyot eksikliği devam etmektedir.
İyodu ihtiyacımız olduğu kadar almalıyız; ne eksik ne fazla…