Çocuk ve bebeklerdeki kabızlık hakkında her şey

Çocuklarda kabızlık, gaita sıklığından çok gaitanın sertliği veya yapmadaki zorlukla tanımlanır. Çünkü gaita sıklığı çocuktan çocuğa ve bebeklik, çocukluk döneminin belli zamanlarında farklı olabilmektedir.

Bebekler, özellikle anne sütüyle beslenenler, her gün çok sayıda bez kirletirler. Anne sütü ile beslenen bebeklerde dışkılama sayısı günde 10 defa ya da haftada 1 kez olabilir. Suni mama ile beslenen bebeklerde ise kaka sayısı günde 1–4 arasıdır. Bebek büyüdükçe sayı azalacak, 2 yaşında ortalama günde 2, 4 yaşında ortalama günde 1 kaka yapacaktır. Daha büyük çocuklar günde 1–3 arası ya da iki günde 1 kaka yapabilirler. Eğer, alışılmış sıklıkta kaka yapmıyor ve kakası sert, kuruysa, yaparken zorlanıp canı yanıyorsa kabız olduğundan söz edebiliriz.

Bebek ve çocuklarda kabızlık tanımı erişkinlerden farklıdır ve şunları içerir;

1. En az iki haftadır dışkılamaların çoğunda çakıl taşına benzer sert dışkı,

2. En az iki haftadır, haftada iki veya daha az sayıda sert dışkılama,

3. Yapısal, hormonal veya metabolik bir hastalığın olmaması.

Okul öncesi çocukların yaklaşık %3’ü, okul çağındaki çocukların ise %1-2’si kabızlıktan yakınır.

Yaklaşık 10 çocuktan bir tanesi kabızlık problemi çeker. Kabız olan çocuklar genellikle bir veya iki haftada 1 kakaya çıkar. Bu da çocuklarda ağrı, huzursuzluk, iştahsızlık ve psikolojik sorunlar yaratabilir. Kabızlık durumunda dışkı genellikle serttir. Kabızlık makatta çatlaklara sebep olduğundan kanama da görülebilir.

 Çocuklarda başlıca 3 dönemde kabızlık başlar:

1. Karışık gıdalara geçildiği dönem, 

2. Tuvalete alıştırıldığı dönem, 

3. Okul ya da yuvaya başladığı dönem.

KABIZLIK NEDENLERİ

Bazen herhangi bir neden bulunamayabilir ancak genelde sebepler şöyledir:

Besinsel nedenler

Bazı çocuklar yeterli su veya sıvı gıda tüketmezler. Bazı çocuklar da yağlı, fast food, liften fakir gıda ve gazlı içecek tercih ederler.

Hareketsizlik

Sürekli evde oturan, televizyon seyreden, oyunlarını bilgisayarda oynamayı tercih eden hareketsiz çocuklarda ve hareketi kısıtlı (felçli) çocuklarda kabızlık daha sık görülür. Hareket, sindirilmiş gıdaların barsaklardan geçişini kolaylaştırır.

Psikolojik sorunlar 

Tuvalet eğitiminin zorlandığı durumlarda çocuklar kızgınlıkla ve bilerek dışkılamak istemeyebilirler. Bazı okul çağı çocuklar tuvalete gitmekten utanır ve kendilerini sıkarlar. Bazıları ise ebeveynleri ile güç mücadelesine girebilir ve bağımsızlıklarını göstermek adına dışkılamayı reddedebilirler. Okulda veya aile içinde sıkıntıları olan çocuklarda kabızlık görülebilir.

Yoğun yaşantılı çocuklar

Oyundan dolayı bazı çocuklar dışkılama sinyallerini es geçebilir. Oyun, okul vb. nedenlerle tuvalet ihtiyacını erteleyen çocuklarda kabızlık görülebilir.

Cerrahi nedenler

Barsakların bir bölümünde sinir yapısı yoksa, bu bölüm barsak hareketlerine eşlik etmez, daralır ve kabızlığa neden olur. Ameliyat gerektiren bir durumdur. 

Hormonal nedenler

Tiroid bezinin az çalıştığı ve vücudun su-elektrolit dengesinin (kanda potasyum eksikliği, kalsiyum fazlalığı) bozulduğu durumlarda kabızlık görülür. Şeker hastalığı gibi vücuttan su kaybına neden olan hastalıklarda da kabızlık görülebilir.

Kullanılan ilaçlar

Çocuğunuzun kullandığı bazı ilaçlar (havale önleyici ilaçlar, tansiyon ilaçları vb.) kabızlığa neden olabilirler.

İnek sütü alerjisi

SIKÇA SORULAN SORULAR

İştahsız çocuk kabız olur mu?

Yeme alışkanlığı bozuk olan çocuklar yeterli beslenmedikleri ve yeterli sıvı tüketmedikleri için de kabız olabilirler. İştahsızlık ve büyüme geriliği varsa mutlaka dikkatlice araştırılmalıdır.

Dışkı kaçırılması ne demektir? 

Dışkı kaçırılması yanlışlıkla ishal zannedilebilmektedir. Halbuki uzun süre dolu olarak kalan rektum, dışkının dolması ile dışarı atılmasını sağlayan doğal hassasiyetini kaybetmektedir ve belli bir doluluğa ulaşınca dışkının az bir miktarı istemsiz olarak dışarı çıkmaktadır.

Çocuk kakayı niçin tutar? 

Tuvalet eğitimi sırasında alışkın olmadığı tuvalette kaka yapmama gibi takıntılı davranışlar ortaya çıkabilmektedir. Tuvalet eğitimine erken başlamamak ve aşırı baskı yapmamak gerekir. Herhangi bir nedenle kabız olan çocuk sert dışkıyı dışarı atarken anüs çevresinde çatlaklar oluşabilir. Bunlar ağrılı dışkılamaya neden olur. Böyle bir ağrı ile karşılaşan çocuk kakayı yapmaktan kaçınır ve içeride kalan dışkı daha da sertleşir. Böylece bir kısır döngüye girilmiş olur.

Anne sütü kabızlık yapar mı? 

Anne sütü ile beslenen çocuklarda kabızlık genellikle beklenmez. Kabızlık varsa mutlaka doktora danışılmalıdır. 6 aya kadar bütün bebeklerin anne sütü alması gerekmektedir. 6 aydan sonra çocuk doktorunun önerilerine uyarak ek gıdalara uygun şekilde geçilirse kabızlık olmaz.

KABIZLIK TEDAVİ PROGRAMLARI

Organik kabızlığın tedavisi altta yatan hastalığa göre değişir. Olguların büyük çoğunluğunu oluşturan fonksiyonel kabızlığın tedavisinde prensipler:

1) Kalın barsağın boşaltılması

2) Kalın bağırsak boşaldıktan sonra düzenli bağırsak alışkanlığının sağlanması

3) Kaka yapmayla ilintili ağrının ortadan kaldırılması

4) Eğitim

Bu temel prensipler çeşitli yollarla uygulanabilir. Erken dönemde diyet değişiklikleri ile tedavi mümkündür.

Kabızlık müzminleştikten sonra düzenli barsak alışkanlığının sağlanması ve korkunun yenilmesi için laksatiflerin (kaka yumuşatıcı) kullanılması gerekir.

1) Kalın barsağın boşaltılması: Bu amaçla lavman ve fitiller kullanılır. Hemen hemen bütün lavmanlar sudan ve suyun, barsağın içinde kalmasını sağlayacak ikinci bir maddeden oluşur. Fitiller ise barsağın aşağı kısmında uyarı yaparak kasılmasını ve içeriğin aşağı doğru itilmesini sağlar.

2) Kalın barsak boşaldıktan sonra düzenli barsağın alışkanlığının sağlanması: Kalın barsak boşaldıktan sonra, günde bir ya da iki kez yumuşak kıvamlı kaka yapmayı sağlayacak şekilde kaka yaptırıcı ilaç kullanılabilir. Yaygın kullanılan ilaçların çoğu barsakların içinde yüksek miktarlarda su tutar. Bu sayede kaka yumuşak kalır ve kalın barsağı hızlıca boşaltır. İlaçların, kakada yüksek miktarlarda su tutarak çalışmaları nedeniyle çok uzun süreler güvenle kullanılmaları mümkündür. Düzenli kullanım nedeniyle bağımlılık geliştiğine dair herhangi bir tıbbi veri bugüne kadar bildirilmemiştir.

Tedavi süresi çocuktan çocuğa değişiklik gösterecektir. Küçük çocukların büyük çocuklara göre daha uzun süreler tedavi edilmesi gerekir. Beş yaşından büyük çocuklarda birkaç aylık tedavi yeterli olabilirken daha küçük çocuklarda en az altı ay, çoğu kez bir yıllık devamlı tedavi gerekmektedir. Küçük çocuklarda tedavinin daha uzun sürme nedeni, onların neden-sonuç ilişkisini henüz kuramıyor olmalarıdır. Bu nedenle küçükler kaka yapmayla ağrı duymayı ilişkilendirmeyi unutana kadar tedavi edilmelidir.

3) Kaka yapmayla ilintili ağrının ortadan kaldırılması: Ağrının ortadan kalkmasını sağlayacak anahtar, kakanın yumuşak kalması ve kalın olmamasıdır. Anüs çevresinde çatlakları olan çocuklarda doktorunuzun önereceği tedavi çerçevesinde iyileşme sağlanmalıdır (Ilık suda oturma banyosu, anüs bölgesine sürülecek krem vb).

4)Eğitim: Çoğu ailede, çocuklar “tuvalette yeterli süre kalma” alışkanlığını edinemezler. Tuvalet terbiyesini kazanmış çocuklar, kahvaltıdan ve akşam yemeğinden sonra beş ila onar dakika süreyle tuvalette oturmalıdır. Tuvalette düzenli olarak oturmak, yemeklerden sonra nor¬malde oluşan barsak kasılmalarından faydalanıl¬masını sağlar. Kahvaltı ve akşam yemeğinden sonra tuvalete gitmenin teşvik edilmesi sayesinde, okulda tuvalete gitmek konusunda isteksiz olan çocuklarda da düzenli barsak alışkanlığının kazanılması sağlanır. Günlük öğünlerde alınan lif oranının (çiğ meyve, sebzeler gibi) ve su tüketiminin artırılması da faydalıdır.

Çocuğunuz ilk kez kabız oluyorsa ve kabızlıkla beraber yeşil sarı renkte safralı kusmalar varsa, kabızlık üç günü aşmışsa ve dışkıda kan görüyorsanız mutlaka doktorunuza başvurun.

                       Dikkat edilmesi gerekenler

• Çocukların yeterli sulu gıdayı alması sağlanmalıdır.

• Posalı ve lifli gıdaya alıştırılmalıdırlar.

• Armut suyu ve püresi, kayısı hoşafı, mürdüm eriği, incir, yulaf ezmesi, zeytinyağlı kabak çorbası kabızlığa iyi gelir.

• Firmalar tarafından geliştirilen ve doktorlar tarafından tavsiye edilen özel kabızlık ve gaz giderici formül mamalar, kabızlıkla baş etmekte annelere büyük yardım sağlar.

• Kolalı, kakaolu gıdalar ile kuruyemiş, süt ve süt ürünleri rahatsızlık süresince bebeğe verilmemelidir. Bu gıdaların ayına uygun olarak verildiğinde kabızlığın ortadan kalktığı görülür.

• Büyük çocuklara her gün tuvalete çıkma alışkanlığı kazandırmakta fayda vardır. 

• Ülkemiz çocuklarında aşırı inek sütü tüketimi de kabızlığın önemli nedenlerinden biridir.

• Gıdaların içine yulaf ezmesi ve zeytinyağı eklenirse kabızlık için iyi bir önlem olabilir.

• Kabızlık önleyici ve giderici ilaçlar yalnızca doktor tavsiyesi ile kullanılmalıdır.

                            KABIZLIK İÇİN EVDE BAKIM ÖNERİLERİ 

1 yaşından küçük bebeklere uygulanması gereken diyet

- Yalnızca anne sütü ile ya da formülle beslenen 4 aylıktan büyük bebeklerin diyetine günde 30 ml x yaş (ay cinsinden; örneğin 4 aylık bir çocuk için 120 ml) meyve suyu ekleyin. Üzüm, armut veya kuru erik suları her yaş için uygundur. 

- 4 aylıktan büyük bebeklerin diyetine günde iki kez bol miktarda lif içeren bebek mamaları da ilave edin (bezelye, fasulye, kayısı, kuru erik, şeftali, armut, erik, kayısı, ıspanak).

1 yaş üstü çocuklara uygulanması gereken diyet

- Meyve sularını artırın (elma, armut, kiraz, üzüm, kuru erik) 

Not: Turunçgillerden elde edilen meyve suları bu durumda faydalı değildir.

- Çocuğunuza bol miktarda lif içeren meyve ve sebzeler verin (Bezelye, fasulye, brokoli, muz, kayısı, şeftali, armut, incir, kuru erik, hurma).

- Tüm taneli tahıllardan yapılan yiyecekleri artırın (Kepekli gevrekler, kepekli krakerler, yulaf ezmesi, esmer pirinç, kepekli ekmek; çocuk 4 yaşından büyükse patlamış mısır verilebilir). 

- Kabızlığa neden olan yiyecekleri azaltın (süt, dondurma, peynir, yoğurt ya da pişmiş havuç).

Tuvalet eğitimini durdurun

-Geçici olarak çocuğunuzun altını bezleyin.

- Çocuğunuza kakasını yaparken poposunun acımayacağı konusunda güven verin.

- Kakasını yaptığında onu kutlayın. Kakasını tutması, oturağa oturmak istememesi ya da eğitime direnç göstermesi durumunda baskı yapmaktan, ceza vermekten ya da fiziksel zorlama yapmaktan kaçının.

LİFLİ BESİNLER

                                Günlük olarak yeterli oranda lifli gıdalar tüketmek birçok hastalığa karşı koruyucu etki taşır. Lifler ince barsakta sindirilmeyen ve emilemeyen karbonhidrat bileşenleri taşır.

Lifli besinler mide, ince bağırsaklar ve kalın barsakların daha sağlıklı olmasında rol oynar. Sebze, meyve ve tüm bakliyatlarda yer alan doğal lifler kalın bağırsakta mayalanır ve kalsiyum gibi önemli minerallerin emiliminde vücudumuza yardım eder.
Lifli yiyecekler kalp sağlığı bakımından önemlidir. Yapılan çalışma sonuçlarına göre günlük olarak 12-33 gram lif tüketimi kan basıncını düşürmektedir.

Meyveler: Armut, üzüm, erik, kavun, kayısı, incir, hurma gibi meyveler günde en az 2 porsiyon verilmelidir. Mevsimine göre yaş veya kuru olabilir. Çocuğun ağız tadına göre komposto veya meyve suyu şeklinde verilebilir. Kompostonun taneleri yedirilmelidir. Meyve suyunu hazırlarken posasının içinde kalması gerekir.

Sebzeler: Lahana, kereviz, pırasa, bamya, enginar, brokoli, karnabahar, fasulye, kabak gibi sebzelerden bir veya iki porsiyon yedirilmelidir. Sebze yememekte direnen çocuklar salatalık veya haşlanmış mısır yiyebilirler.

Baklagiller: İyi posa kaynağıdırlar (Kurufasulye, mercimek, bezelye, nohut vb).

Mercimek çorbası içine kereviz gibi sebzeler katılıp ezilerek verilebilir. 

Patates ve unlu gıdalardan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.

Ebeveynler de aynı gıdaları yiyerek örnek olmalıdırlar.

2 yaşın altında olan çocuklara lifli besin önerilmez.

                                 SONUÇ

- Tedavi aylarca sürebilir. Sabırla ve anlayışla çocuğa yaklaşılmalıdır. Aksi halde çocukta ömür boyu sürebilecek sorunlar ile karşılaşılabilir.

- Ağrılı dışkılamayı gidermek için dışkıyı yumuşatıcı ilaçlar, gerekirse lavman ve sıcak oturma banyosu doktor tarafından önerilecektir.

- Anüs çevresine ağrıyı azaltıcı kremler önerilir. Çocuğun ağrı kaygısı ile dışkıyı tutma davranışını kırmak gerekir.

- Yeterli lif tüketimi sağlanmalıdır ( 20-25 gr/gün ).

- Çocuğun yeterli sıvı tükettiğinden emin olmak gerekir. 1 yaşın üzerinde kilo başına 100 ml olarak kabaca hesaplanabilir.

- Aşırı süt tüketimi ( günde 500 cc den fazla ) engellenmelidir.

- Kola, gazlı içecekler, çay verilmemelidir.

- Rafine beyaz un yerine kepeği alınmamış un, çavdar unu, yulaf unu veya mısır unu tercih edilmelidir.

- Günlük 1-2 tatlı kaşığı zeytinyağının yemeklere eklenmesi yarar sağlayabilir. Çocuk her yemekten sonra tuvalete oturtularak, acele ettirilmeden kakasını yapması teşvik edilmelidir.

- Çocukların her gün yaşlarına uygun fiziksel aktivite yapmaları sağlanmalıdır.