Çocuğunuzun gelişimini nasıl takip edebilirsiniz?

Çocuğunuz her geçen gün büyüyor. Bu büyüme sürecini izlemek birçok anne baba için keyifli bir süreç olsa da bazıları için oldukça sancılı geçebiliyor. Bir yaş öncesinde size uyumlu olduğunu ifade ettiğiniz bir çocuğunuz varken yeni yaşı ile birlikte sizin dediklerinizi yapmamak için ağlayan, bağıran bir çocukla karşılaşabilirsiniz.

Gelişim süreci anne karnında başlar. Hamile olduğunu öğrenen anne adayı doktorundan bebeğinin her ay nasıl gelişeceğini öğrenmeye başlar. Daha sağlıklı gelişmesi için neler yemesi ve neler yapması gerektiğini ayrıntıları ile öğrenir. Kalbi ne zaman oluşur, ilk kez bir sesi ne zaman duyabilir, elleri ve ayakları ilk ne zaman hareket edecektir. Gelişimin ilk basamaklarını anne karnında attıktan sonra sağlıklı olarak dünyaya gelen bebeğin gelişimi ay ay devam eder. Her ay anne babası ile daha fazla iletişime girmek için büyük çaba gösterir, boyu daha fazla uzar. 1. ay, 3. ay derken 1 yaş partisinin yapılma zamanı geldiğinde artık yürüyen ve anne–baba demeye başlayan bir çocukla karşılaşabilirsiniz.

Gelişimin aşamaları nelerdir?

Bir çocuk; fiziksel gelişimi haricinde dil gelişimi, zihinsel gelişimi, duygusal gelişimi, sosyal gelişimi, psikomotor gelişimi açısından takip edilmelidir. Çocuğun içinde bulunduğu her ay ya da yaşın gelişim özelliği birbirinden farklıdır. Örneğin; dil gelişimi açısından 0–12 ay arasında sadece kayıt yaptığı için pasif görünen bir bebek 36-48. Aylara kadar bu süreçte en aktif dönemlerini geçirir. Bazı çocuklar erken dönemlerde kelimeler çıkartmaya başlarken bazı çocuklar birkaç ay sonra bu tepkileri verebilir. Bu oldukça doğal bir süreçtir. Anne babalar ; her çocuğun gelişim hızının birbirinden farklı olduğunu bilmeli ve kendi çocuğunu başka çocuklarla asla karşılaştırmamalıdır.

Anne-babalar “sağlıklı bir çocuk” yetiştirebilmek için; çocuğun içinde bulunduğu yaşın gelişim özelliklerini çok iyi tanımalıdır.Bazı anne- babalar farkında olmadan çocuklarının davranışlarını problemli bir davranış olarak tanımlayabiliyor. Bu durum ailenin çocuğunu yeterli düzeyde tanımamasından kaynaklanmaktadır. Örneğin; iki yaş döneminde olan bir çocuk gelişimsel olarak inatlaşma sürecindedir, kendi istediğinin olması için diretir. Artık yürüyebildiği ve her yere ulaşabildiği için hareketlidir.

Zihinsel gelişimin hızlandığı için dikkat sürekli çevresindedir, meraklıdır, keşfetmek için her şeye dokunmak ister. Bu nedenle de tehlikelere oldukça açıktır. Anne ve baba çocuğun bu süreçteki davranışlarını “Sözümü dinlemiyor. Yemeğini bir türlü yediremiyorum. Tehlikeli şeylere dokunmak istiyor. Hayır deyince durmuyor. Güzel güzel konuşuyorum, anlatıyorum ama yine de dediğimi dinlemiyor ve beni çok yoruyor.” Olarak ifade eder. Tüm merakı ve hareketliliği gelişimi için çok önemlidir. Oysaki bu yaş döneminde; merak etmeyen, sadece oturup söz dinleyen, çevresi ile ilgilenmeyen bir çocuğun gelişimsel olarak problem yaşadığından daha fazla şüphelenilir. Bu gelişimsel özelliği tanımayan bir anne-baba ; çocuğun gelişimini engelleyecek, kişilik olarak daha güvensiz, pasif bir çocuk yetiştiriyor olacaktır.

Zamanında farkına varılmayan ve çözülmeyen gelişimsel problemler ilerleyen yaşlarda daha büyük sorunlara yol açabiliyor. Ailelere danışmanlık yaparken en sık karşılaştığımız durumlardan biridir. Bir çok anne baba edindiği bilgiler ve yaşantısal paylaşımlarına dayanarak iyi bir çocuk büyüttüğünü düşünebilir. En iyiyi aramasak da en sağlıklı olan davranış biçimini bulmak kesinlikle gereklidir.

Sağlıklı bir çocuk yetiştirmenin birincil kuralı; çocuğun gelişimini çok iyi tanımak ve içinde bulunduğu yaşın gelişimsel gereksinimlerini bilmektir. Örneğin; anne–baba bebek ilk doğduğu günden itibaren onunla konuşmalı –sohbet etmeli- ona dokunarak sevgi göstermelidir. Bu dönemde bu ilgiden yoksun kalan, sadece bakım ağırlıklı büyütülen bir bebek konuşmaya başlaması gereken dönemde bu tepkileri veremeyecektir. Geç konuşmanın; bir çocuğun ilerleyen yaşlardaki zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimi olumsuz etkilemesi beklenen bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle zamanında yapılan müdahaleler çok önemlidir.

Anne-baba çocuğunun gelişimini nasıl takip edebilir?

Anne- baba veya bakıcı; çocuğun içinde bulunduğu yaşın/ayın gelişim özelliklerini internet ortamındaki uzman makaleleri ve sağlık kitaplarından rahatlıkla öğrenebilirler. Önemli olan bilgilerin güvenirliği açısından bu makalelerin ilgili uzman tarafından yazılmış olmasıdır. Bu uzman bir çocuk hastalıkları uzmanı, çocuk psikiyatrisi uzmanı, çocuk nöroloji uzmanı, deneyimli pedagog veya psikolog olabilir.

Bebeği, ilk doğduğu günden itibaren gelişimsel olarak tanıyan, büyüme sürecinde gelişimi aralıklarla takip eden, diğer yaş ile birlikte anne–babayı bekleyen sorunlar, yapılması gerekenler ile ilgili olarak bilgilendiren bir uzmanla tanışabilir.

0-6 yaş arasında gelişimi takip eden testler psikologlar ve pedagoglar tarafından yapılabilmektedir. Bu takipler çoğu zaman çocukların aşı takipleri kadar önemli olabilmektedir. Özellikle de 0- 3 yaş arasında bazı problemleri tespit etmek oldukça güç olduğundan bu takip daha fazla önem kazanmaktadır. Aralıklarla yapılan bu gelişim değerlendirmeleri, ileride ortaya çıkabilecek önemli bir gelişimsel problem için önleyici olabilmektedir.

Gelişim testleri ile; çocuğun içinde bulunduğu gelişim düzeyi tespit edilerek yaşına uygun yeterlilikte olup olmadığı kontrol edilir. Gelişimdeki geriliğin nedenleri anne- baba ya da bakıcı ile yapılan ayrıntılı değerlendirmede tespit edilir. Yetersiz olan gelişim alanını hızlandırabilecek aktiviteler, tutum-davranışlar hakkında aile ve diğer yakın kişiler bilgilendirilerek önleyici tedavi programı başlatılır. Belirgin düzeyde tespit edilen geriliklerde çocuk psikiyatrisi ve çocuk nöroloji uzmanları ile geç kalınmadan iletişime geçilmelidir.

Psikolog Eda Gökduman