Çocuğunuza hayat yolunda rehberlik etmek: Sınır koymak

Bebeğiniz 6. aydan itibaren kendi gücünü keşfeder ve sonra da gücünü denemeye başlar. Bebeğinizin kendi gücünü fark ettiği andan itibaren ebeveynlerin karşısına bir görev daha çıkar: Sınır koymak...

Peki sınır koymak nedir? Ebeveynlerin çocuklarına bir kural ve davranışı öğretebilmek için kullandıkları sözler ve davranışlardan oluşan sürece sınır koymak denir.

İlk işi sınırları zorlamak olan en iyi huylu çocuğunuzun bile zaman zaman ebeveynlerine karşı isyan etiklerinin altındaki nedenlere değinelim isterseniz.

• Çocuklar sınırları zorlamadan dünyayı keşfedemez

Çocuğunuz tam anlamıyla bir kaşif, bunu biliyor muydunuz? Onun işi çevresini araştırmak, nesnelere dokunmak, tüm tatları tatmak ve her şeyi dökerek araştırmak. Bu keşfetme duygusundan dolayı siz yetişkinlere sürekli sınırları zorluyormuş gibi geliyor. Fakat çocuğunuza yaptığınız sürekli bir kontrol etme ve düzenli olma düşüncenizden dolayı çocuğunuzun en büyük zevki keşfetme duygusunu engelliyorsunuz.

• Çocuklar genellikle benmerkezci ve kendine odaklıdır

Maceracı ve kaşif çocuğunuz içgüdülerine göre hareket eder ve sonucu fazla düşünmez. Üç yaşına kadar bir çocuk karşıdan karşıya geçerken elinizi bırakmayacağına garanti veremez. Çünkü sonuç odaklı değildir ve içgüdüleri ile hareket eder. Tutarlı ve kararlı davranışlarınız ile çocuğunuzun davranışlarını şekillendirebilirsiniz.

• Kuralların karmaşık olmasından kaynaklıdır

Koltukta zıplayan çocuğunuza zıplamaaaa demeniz;

1. Çocuğunuz muhtemelen neden zıplama diye öfkelendiğinizi bilemeyecektir.

2. Sizde çocuğunuzun en keyif aldığı koltukta zıplama duygusunu bilemeyeceksiniz.

Çocuğunuza sınırlar dahilinde nedenlerini açıklamadan koyduğunuz kurallar çocuk için tamamen belirsizlik ve anlamlandırılamayan tepkiler olarak hissedilir.

• Yetişkin kurallarının çocuk gelişimine uygun olmamasından kaynaklanır

Genelde anne babalar normal çocuk davranışlarını bilmediklerinden kaynaklı çocuğun davranışlarına karşı ‘kural tanımaz’ gibi görünüyor. Örneğin; üç yaşındaki çocuğa sinemada hareket etmeden oturmasını beklemek çizdiğiniz kuralın çocuk gelişimine uygun olmadığını göstermektedir.

• Kendi davranışlarımızla istemeden teşvik edebiliyoruz

John Locke'a göre insan zihni doğuştan boş bir levhadır (tabula rasa). Daha sonra bu zihin deneyimle (tecrübe) birlikte dolar. Evet çocuğunuz tam olarak doğduğu günden beri size dikkatle inceliyor. Sizin hangi durumlarda hangi tepkinizin işe yaradığını çok iyi biliyor. Küçük kaşifiniz sizin tepkilerinize ve davranışınıza göre hayat serüveninde ilerleyecektir.

Peki çocuğuma nasıl sınır koymalıyım?

Ebeveynler genellikle sınır koymakta sorun yaşarlar. Sınır koymak zor gibi gelse de çocuğunuzun hayat yolunda rehberlik ettiğiniz süreçte çocuğunuz için doğruyu, yanlışı ve tehlikeli olan şeyleri ayırt etmesini sağlayacak. Ancak hiçbir çocuk onun için çizilen yolda dümdüz yürümeyecektir, unutmayın. Çocuğunuzun ilk işi sınırları geçebilmeyi test etmek olacaktır. Çocukların keşfetme, öğrenme, sorumluluk alma, sorun çözme ve iletişim kurma becerilerinin sağlıklı bir şekilde geliştirilebilmesi için keşfetmesi, yaşadığı ortamın kurallarını bilmesi ve ebeveynle sağlıklı bir iletişimi sürdürebilmesi gerekir. Sınır koymadan önce ebeveynlerin çocuğa kesinlikle saygı göstermesi gerekmektedir. Çocuğunuz kendine özgü getirdiği özellikleriyle ailenizin yeni bir üyesi ve her şeyden önce değer ve kabul görülmesi geren bir bireydir. Bir diğer önemli nokta ise; sınır koyarken sabırlı olma, nazik olma, adil olma duyguları kadar tutarlılık ve kararlılık çok önemlidir.

- Uygun beklentilerle sınırlarınızı çizin: Çok sevdiğiniz beyaz koltuğun üstünde zıplamamasını istediğiniz çocuğunuza koltukta "Zıplamaaa" diyerek sınır çizmek yerine; beyaz koltuğunuzun üstüne örtü sererek evinizi çocuğunuza uygun hale getirebilirsiniz. Çocuğunuz sizin çizdiğiniz sınırlar çerçevesinde özgürce hareket etmiş olmanın öz güvenini yaşayacaktır. Evdeki kırılabilecek eşyaları hem çocuğunuzun zarar görmemesi hem de evi çocuğunuzun hareket alanına uygun hale getirmeniz için de diğer bir seçenektir. Böylece çocuğunuzu sürekli değiştirmeye çalışmayacaksınız.

- Uygulayabileceğiniz kurallar koyun: Çocuğunuzla aynı anda birçok şeyi yapmasını bekleyerek otorite savaşına girmeniz otoritenizi kaybetmenize neden olabilir. Yani çocuğunuzun hem brokoli yemesi, hem dişlerini fırçaması ve merdivenleri kendisi çıkması, hem de tuvaleti kullanmasını beklemek çocuk gelişim dönemlerine aykırı kurallar koyma çabasına girmenize neden olur. Bu çocuk gelişimine uygun olmayan kurallar çocuğunuzun mizacına göre kaos ve çatışmaya da gidebilir. Ebeveyn olmanız çocuğunuza sürekli istediğiniz kuralı koymaya veyahut anlık duruma göre kuralları değiştirmeniz anlamına gelmemektedir.Yani çizgi film saati sabah 11:00 iken sizin isteğinize göre çizgi film saati bugün 13.00, yarın 15:00 şeklinde tutarsızlıklar barındırmamalıdır. Kurallar aile toplantınızda tüm aile üyeleri ile konuşulup koyulmalıdır. Kuralların değiştirilmesi kişilerin isteklerine göre değil yine aile toplantısında ihtiyaçlara göre olmalıdır. Çünkü kurallarınız da netlik, tutarlılık ve sürdürülebilirlik olması çocuğunuzun kurallara o kadar kolay uymasına neden olmaktadır. Ayrıca beraber alınan kararlara uyum sağlamak herkes için daha kolaydır.

- Kurallarınız kısa ve olumlu olsun: Çocuğum beni dinlemiyor diyen birçok ebeveyn vardır. Peki ebeveyn olarak ben çocuğuma anlatamıyorum dediğiniz oluyor mu? Kurallarınızı emir kipi ile söylemeniz çocuğunuzun o kuralı yapma ihtimalini azaltacaktır. Sözcüklerle dans etmelisiniz, bu kuralı hatırlatmak konusunda daha etkilidir. Örneğin; ‘Koşma’ komutu yerine ‘Burası yürüme yolu’ diyerek çocuğunuza kuralları sevdirerek daha sıcak bir iletişimle bağ kurabilirsiniz.

- Hayır mı, Tutarlı olmak mı? Karar verin: Disiplinin “hayır” sözcüğünü sık kullanmak, bağırarak söz dinletmek olduğunu düşünen birçok aile var. Ama etkili disiplinin özünde tutarlılık ve önceden tahmin edebilirlik vardır. Çocuklar kuralları severler ve kendilerini daha güvende hissederler. Sınırlar çocuk gelişiminin bir parçasıdır ve sürekli yenilenmek ister. Her dönemin kendine özgü sınırları olmalıdır. Cebinizde sınırlı sayıda 'Hayır' kelimesi olduğunu düşünün ve disiplinin 'Hayır' kelimesinin sıklığıyla orantılı olmadığını bilin. Her koşulda uyguladığınız tutarlı kurallar çocuğunuzun doğru ve yanlışı anlamasına yardımcı olacaktır.

Ebeveynler tarafından bilinmesi gereken en önemli nokta belirlenen ortak kurallar ve uygulanan tutarlı bir disiplin, hem çocukların sağlıklı gelişimi hem de mutlu olmaları için çok önemlidir.