Çin'de çıkan yeni salgın korkuttu: Kâbus 5 yıl sonra geri mi dönüyor? İnsan metapnömovirüsü (HMPV) nedir? HMPV salgını hakkında neler biliyoruz? Uzmanlar ne diyor? | 9 SORU 9 CEVAP

Bundan tam 5 yıl önce tarihi değiştirecek bir salgın başlıyordu. Çin'de ortaya çıkan Covid-19 virüsünün tüm dünyayı etkisi altına alması, 7 milyondan fazla kişinin hayatını kaybetmesiyle, çok daha fazlasının günler hatta aylar süren ağır hastalıklarla savaşmasıyla ve iş hayatından sosyal medyaya her şeyin değişmesiyle sonuçlandı.

Dolayısıyla geçtiğimiz hafta yine Çin'de ortaya çıkan bir virüs, pek çok kişinin 5 yıl öncesini hatırlamasına ve endişeye kapılmasına yol açtı. Peki kısaca HMPV olarak bilinen "human metapneumovirus" yani insan metapnömovirüsü nedeniyle endişelenmeli miyiz? İşte şu ana kadar tüm bildiklerimiz...

1) HMPV NEDİR?

HMPV, her yıl tüm dünyada yayılan ve solunum yolu hastalıklarına yol açan pek çok patojenden bir tanesi. Oldukça yaygın görülen bir virüs olan HMPV kişiyi hayatının çeşitli dönemlerinde tekrar tekrar enfekte edebiliyor. Türkiye gibi soğuk kış aylarının yaşandığı coğrafyalarda grip gibi mevsimlik bir virüs olan HMPV, Ekvator'a yakın sıcak iklimlerde yıl boyunca dolaşımda olabiliyor.

HMPV, ülkemizde ve dünyada RSV olarak bilinen respiratuar sinsityal virüse benzerlik gösteriyor. Tıpkı grip ve Covid gibi bu virüs de öksürük, ateş, buruk tıkanıklığı ve hırıltılı soluk alıp verme gibi belirtilerle kendini gösteriyor.

Çoğu HMPV enfeksiyonları hafif geçiyor, sıradan bir soğuk algınlığına benzer semptomlara neden oluyor. Ancak özellikle bebeklerde, yaşlılarda ve bağışıklık sistemi çökmüş kişilerde görülen ağır vakalarda, HMPV bronşit ya da zatürre gibi hastalıklara yol açabiliyor. Astım, KOAH ya da amfizem gibi akciğer hastalıkları bulunan kişiler de HMPV'nin tehlikeli sonuçlar yaratabildiği bir diğer grup.

Gelir düzeyi yüksek ülkelerde HMPV'nin ölüme yol açtığı durumlar çok nadir görülürken, sağlık sisteminin ve hasta takibinin zayıf olduğu düşük gelir düzeyine sahip ülkelerde HMPV kaynaklı ölümlerle daha sık karşılaşılıyor.

2) BU VİRÜS NE ZAMANDIR DOLAŞIMDA?

HMPV ilk olarak 2001 yılında tespit edildi ancak araştırmacılar virüsün en az 60 yıldır insanlar arasında dolaşımda olduğunu belirtiyor. Vanderbilt Üniversitesi Tıp Merkezi'nde pediatrik bulaşıcı hastalıklar uzmanı olarak görev yapan Dr. Leigh Howard, The New York Times'a yaptığı açıklamada, "Bu virüs yeni olmamakla birlikte adı influenza, Covid ya da RSV kadar iyi bilinmiyor" dedi.

Bunun sebeplerinden biri, hastane yatışlarında HMPV teşhisi konduğu durumlar haricinde virüsün adıyla anılmaması. Dr. Howard, "Klinik özelliklerini diğer viral hastalıklardan ayırt etmek çok zor ve HMPV için Covid, grip ya da RSV'de olduğu gibi rutin testler yapmıyoruz. Dolayısıyla enfeksiyonların çoğu fark edilmiyor ve o sırada yaygın olan solunum yolu hastalığı neyse o sayılıp geçiliyor" dedi.

Öte yandan The Guardian'a konuşan uzmanlar, vakalardaki artışın sebebinin yeni teknolojilerin HMPV'yi eskiye kıyasla daha kolay teşhis ve tespit edebilmesi olabileceğini söyledi.

Avustralya'da bulunan Flinder Üniversitesi'nde kamu sağlığı alanında dersler veren Dr. Jacqueline Stephens, The Guardian'a yaptığı açıklamada, "Bence şu an salgınlar konusunda çok daha tedbirliyiz. Herkes tetikte ve insan metapnömovirüsü ifadesini duymak kulağa korkutucu geliyor" dedi.

3) HMPV ENFEKSİYONLARI NASIL YAYILIYOR? VİRÜS NASIL BULAŞIYOR?

HMPV'nin başlıca bulaş yolları; soğuk algınlığı, grip ve Covid ile aşağı yukarı aynı. Hastalık; öksürük ve hapşırık yoluyla havaya saçılan minik damlacıklar, enfekte olmuş bir kişiyle doğrudan temas ya da kontamine olmuş yüzeylere dokunmayla yayılıyor.

4) HMPV'NİN AŞISI YA DA TEDAVİSİ VAR MI?

HMPV'ye özel bir aşı bulunmuyor. Ancak RSV için bir aşı var ve aynı anda birbirine çok benzeyen bu iki virüse karşı koruma sağlayacak tek bir aşı geliştirilmesi için araştırmalar sürüyor. HMPV virüsüne karşı özel bir antiviral tedavi de bulunmuyor. Tedavi daha ziyade semptomların iyileştirilmesine odaklanıyor.

Dr. Stephens, HMPV'nin Covid-19 ya da influenzanın aksine bildirilmesi gereken bir hastalık olmadığını daha ziyade "soğuk algınlığı" başlığı altında toplanan virüslerden biri olduğunu belirterek, "Bir dizi mikroorganizma var ve bildirilmesi gereken hastalıklar değiller çünkü çok yaygınlar ve çok insan bu hastalıkları kapıyor. Birkaç gün kötü hissetmemize neden oluyorlar. Ama dinlendiğimizde ve birkaç gün dikkat ettiğimizde toparlanıp iyileşiyoruz" ifadelerini kullandı.

Brisbane'da bulunan Mater Sağlık Hizmetleri'nde bulaşıcı hastalıklar direktörü olarak görev yapan Prof. Dr. Paul Griffin ise, "Ağır hastalığa neden olabilir ve oluyor da. Bu nedenle bence insanların vaziyetin ne olduğunu bilmesi önemli" dedi.

Prof. Dr. Griffin, "Sorun şu ki şu an insanları bulaşın azaltılmasını sağlayacak yollara dair eğitmek dışında yapabileceğimiz çok fazla şey yok. Aşı ya da antiviral ilaç yok ama geliştirilme aşamasında olan bazı aşılar mevcut" dedi.

5) ÇİN'DEN HMPV'YLE İLGİLİ AÇIKLAMA GELDİ Mİ?

Çinli yetkililer HMPV vakalarının arttığını doğruladı ancak virüsün yabancı bir patojen olmadığını ve çok büyük bir endişe yaratmadığını vurguladı. Öte yandan Covid-19'a yol açan koronavirüs yeni bir patojendi. İnsanların bağışıklık sistemleri bu virüse karşı bir savunma geliştirmiş olmadığı için ağır hastalık ve ölüm olayları çok fazla olmuştu.

Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi tarafından 27 Aralık'ta konuyla ilgili bir basın toplantısı düzenlendi. Merkezin Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Direktörü Kan Biao, HMPV vakalarının 14 yaş ve altı çocuklar arasında artışta olduğunu söyledi. Kan artışın özellikle Çin'in kuzeyinde görüldüğünü, aynı şekilde influenza vakalarında da bir artış yaşandığını belirtti.

Bu yıl ocak ayının sonuna denk gelen Çin Yeni Yılı'nda seyahatlerin ve kalabalık gruplar halinde toplanmaların artmasıyla vakaların pik yapmasının beklendiğini de sözlerine ekleyen Kan, "Ancak genel konuşmak gerekirse şu anki duruma bakıldığında, bu yıl bulaşıcı solunum yolu hastalıklarının yoğunluğu ve yayılması geçen yılın altında kalacak" dedi.

Çin resmi haber ajansı Xinhua'nın aktardığına göre, resmi veriler ülkedeki HMPV vakalarının aralık ayının ortasından bu yana arttığına, hem ayakta tedavi gören hem de acil servislere başvuran hastaların sayısında bir çoğalma olduğuna işaret ediyor.

Ajansın haberinde, virüse dair fazla bilgisi olmayan ebeveynler ve sosyal medya kullanıcılarının bilgi almak için internete başvurduğu vurgulanarak, sakin olunması, ellerin sık yıkanması ve kalabalık yerlerden kaçınılması gibi her zamanki önlemlerin alınması tavsiye edildi.

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning de cuma günü yaptığı olağan medya bilgilendirme toplantısında, influenza ve diğer solunum yolu virüslerinin yılın bu zamanında rutin olarak arttığını ancak "geçtiğimiz yıla kıyasla daha hafif ve daha az yayılmış gibi göründüğünü" söyledi.

Çinli yetkililer geçen hafta da kaynağı bilinmeyen zatürre vakaları için bir izleme sistemi kurulacağını duyurdu. Çin resmi haber televizyonu CCTV'nin haberine göre, söz konusu sistem laboratuvarların vakaları bildirebilmesi, hastalık kontrol ve önleme kurumlarının da bildirilen vakaları teyit ve idare edebilmesi için gerekli süreçleri içerecek.

6) ÇİN KAMUOYU HMPV'YE NASIL BİR TEPKİ VERDİ?

Çin'deki kullanılan sosyal medya platformlarında endişe hakim. Pek çok kişi hayatları boyunca HMPV'yi duymadıklarını ve bunun yeni bir patojen olduğunu öne sürüyor. Ancak Çin'in resmi haber kanalları, vatandaşların gönüllerini rahatlatmaya yönelik bir yayın politikası izlerken antiviral ilaçların bilinçsiz kullanımına karşı da uyarılarda bulunuyor.

Koronavirüs pandemisi sırasında stokladıkları ve ellerinde kalan maskeleri nihayet kullanabilecekleri için sevindiklerini belirten şakacı sosyal medya kullanıcıları da mevcut. Ancak pek çok kişi sadece HMPV'nin değil genel olarak hastalıkların arttığını ifade ediyor. Örneğin dün "Çin Twitter"ı olarak bilinen Weibo'da gündem olan başlıklardan biri "Neden grip bu kadar acı veriyor" sorusuydu.

7) DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ'NDEN BİR AÇIKLAMA GELDİ Mİ?

Dünya Sağlık Örgütü yetkilileri kaygılanacak bir durum olmadığını belirtti. Örgüt adına bir açıklama yapan Dr. Margaret Harris, Çin makamlarından gelen raporlara göre, vakalarda öngörülebilir bir artış görüldüğünü söyledi.

Dr. Harris, e-posta yoluyla yaptığı açıklamada, "Yılın bu zamanlarında yani Kuzey Yarımküre'nin kış aylarında bekleneceği üzere, mevsimsel influenza, RSV ve insan metapnömovirüsü gibi akut solunum enfeksiyonlarında aydan aya artışlar yaşanmaktadır" ifadelerini kullandı.

8) ENDİŞELENMELİ MİYİZ?

Çin'den gelen haberler akıllara 5 yıl öncesini, Covid pandemisinin herkesin kafalarının karışık olduğu ilk günlerini hatırlatıyor. Öte yandan Dünya Sağlık Örgütü halen Çin'den 5 yıl önceki koronavirüs salgınının kökenlerine dair daha fazla bilgi talebinde bulunuyor.

Ancak şu anki durum ile 5 yıl öncesi arasında önemli farklar var. Covid hayvanlardan insanlara bulaşmış olan ve geçmişte bilinmeyen bir virüstü. HMPV ise geçmişte kapsamlı araştırmalara konu olmuş, test edilebilen tanıdık bir virüs. Küresel nüfusun çok büyük bir kısmı bu virüse karşı bağışıklığa sahipken Covid'e karşı bağışıklığımız hiç yoktu. Bu nedenle birüs pandemiye dönüşmüştü. HMPV mevsiminin ağır geçmesi hastaneleri, özellikle de çocuk servislerini zorlayabilecek güce sahip. Ancak sağlık kuruluşlarının bu yükün altında ezilmesi söz konusu değil.

Bununla birlikte, Prof. Dr. Griffin, "Bu virüsün bir pandemi yaratacağına dair endişelenmemiz gerektiğini düşünmüyorum. Ama vakalardaki artış ve yarattığı etki önemli" dedi ve ekledi: "HMPV'ye özel aşılarımız ve antiviral ilaçlarımız olmadığını da düşünürsek, hastalığın yayılmasını önlemek için pandemiden iyi bir ders çıkarılabilir."

Avustralya Ulusal Üniversitesi'nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı olarak görev yapan Dr. Sanjaya Senanayake de "Çin'in bu salgına ilişkin verileri zamanında paylaşması da hayati önem taşıyor. Buna kimin enfekte olduğuna dair epidemiyolojik veriler de dahil. Dahası gerçekten salgından HMPV'nin sorumlu olduğunu ve kaygı verici ciddi mutasyonlar yaşanmadığını teyit edecek genomik verilere de ihtiyacımız olacak" dedi.

9) NE YAPABİLİRİZ?

Prof. Dr. Griffin, "Covid pandemisi süresince önlemler alıp sayıları azaltma konusunda çok iyiydik. Ama şimdi o zamanki kadar çok önlem almıyoruz ve vakaların yeniden arttığını görüyoruz. Ben kesinlikle Covid dönemindeki gibi sıkı kısıtlamalar önermiyorum ancak evde kalmak, öksürürken ve hapşırırken damlacıkları ortalığa saçmamak için dikkatli olmak ve el hijyeni kış sezonunda çok önemli" dedi. Prof. Dr. Griffin, hasta olanların işe ya da okula gitmemesi gerektiği konusunda da uyarıda bulundu.

Dr. Stephens, buna ek olarak, hasta kişilerin kalabalıklara girerken maske takmasını bu sayede başkalarını, özellikle de yüksek risk grubundakileri enfekte etmekten kaçınmasını tavsiye etti.