Çalışan annelerin hamilelik ve doğum sonrası hakları

Çalışan bir anne adayının doğum izni süresi ne kadardır, doğum iznini nasıl kullanabilir?

• 4857 sayılı İş kanunu 74. maddesi uyarınca kadın işçilerin doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Bu süre ücretli izin olarak nitelendirilir.
• Ayrıca kadın işçinin talebi üzerine, 16 haftalık yasal doğum izin süresinin tamamlanmasından sonra işveren tarafından 6 aya kadar ücretsiz izin verilmesi gerekmektedir.
• Bu süreler yasal olarak kanun koyucu tarafından belirlendiğinden işverenin itiraz hakkı bulunmamaktadır.
• Çalışan işçinin bu haklardan yaralanabilmesi için de belirli bir süre çalışması ön koşulu aranmamaktadır. Kadın işçi yasal olarak belirli bir süre çalışma koşulu olmaksızın doğum iznine dair tüm bu haklara sahiptir.

Çoğul gebeliklerde doğum izni ne kadardır?

Çoğul gebeliklerde ikiz, üçüz fark etmeksizin doğumdan sonra kullandırılan 8 haftalık süreye 2 hafta daha eklenerek toplamda 18 haftalık ücretli izne sahip olur.

Doğum parası nedir? Çalışan anneler bu parayı nasıl ve nereden alabilir? Herkese eşit miktarda mı doğum yardımı yapılır mı?

Doğum parası Aile ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından annelere tanınan bir hak olup, ilk çocuk için 300 TL, ikinci çocuk için 400 TL, üçüncü çocuk için 600 TL olarak tek seferlik yapılan bir yardımdır. Bunun için annenin çalışıyor ya da çalışmıyor olması fark etmez, doğum yapması, bebeğin sağ olması ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması aranan şartlardır. Başvuru için Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri veya Sosyal Hizmet Merkezlerine iadeli taahhütlü mektupla doldurulan başvuru formu gönderilir, ödemeler PTT aracılığıyla T.C. kimlik numarası üzerinden havale ile yapılır.

Hamilelikte çalışabilir raporu kaçıncı haftada alınır? 

• Gebeliğin 32. haftasında yasal izin süresi başlamaktadır. Çalışan bir anne gebeliğin 32.haftasında doğum öncesi mevcut 8 haftalık yasal iznine ayrılma hakkı kazanır.
• Fakat sağlık durumu ve işi, çalışmasına el veriyorsa gebeliğinde 32. haftasında doktorundan 5 hafta daha çalışabileceğine dair ‘çalışabilir raporu’ alması durumunda gebeliğin 37. haftasına kadar çalışmaya devam edebilir. 37. hafta en son çalışmanın yapılabileceği haftadır, doktor onayı olsa dahi 37. haftadan sonra kadın işçinin doğum iznine ayrılması kanunen zorunludur.
• Kadın işçinin gebeliğin 32.haftasında doktordan alacağı ‘çalışabilir raporu’ ile 37.haftasında doğum iznine ayrılması sonucu, doğum öncesi 8 haftalık yasal izninin 5 haftasını doğum sonrasındaki 8 haftaya ekleyerek 13 hafta izin yapabilecektir.

Hamilelikte çalışma saatleri nasıl düzenlenir? 

Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. Hekim uygun görür ise hamile kadın, işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Böyle bir durumda işveren tarafından işçinin ücretinde herhangi bir indirim yapılamaz.

Doğum sonrası süt izni ne kadardır?

• Süt izni kadın işçilere 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmek için günde toplam 1,5 saat izin verilmesidir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçinin kendisi belirler.
• Esas olan süt izinlerinin günlük kullanılmasıdır. İzinlerin birleştirilerek haftalık, aylık veya yıllık toplu olarak kullandırılması yasaya aykırıdır.
• Ancak işçinin talep etmesi süt izni toplu olarak da kullanabilir. Genelde özellikle büyükşehirde ulaşım güçlüğünden kadın işçiler işe süt iznini, 1,5 saat işe geç giderek ya da işten 1,5 saat erken çıkarak kullanmayı tercih etmektedir.
• Şunu da belirtmekte fayda görmekteyim, süt izninin kullanımı çalışmaya bağlı bir haktır, paraya çevrilemez, kadın işçinin işten ayrılma talebi süt izni parası gibi bir bedeli işverenden talep edemez. 

Süt parası nedir? Ne kadardır?

• Halk arasında süt parası denilen emzirme ödeneği ise; sağlık hizmeti sağlayan sigorta kollarından olan analık sigortasından yapılan sosyal sigortalar yardımlarından bir tanesidir. 
• Bu haktan yararlanabilmek için doğum yapan kişinin sigortalı olması gerekmektedir.
• Kocası sigortalı olan ev hanımı da emzirme ödeneği alabilmektedir. 2018 yılı için 132 TL olup her doğum için bir kereye mahsus verilmektedir.

Hamile bir çalışan ‘hamilelik nedeniyle’ işten çıkartılabilir mi? Bu durumda yasal olarak hakları nelerdir?

Bir çalışanın sırf hamile olduğu için işten çıkartılması geçerli veya haklı bir neden olmayıp, iş kanunu çerçevesinde iş güvencesine tabi olan (iş yerinde en az 30 işçi çalışmalı) işyerleri ve işçiler için bu nedenle bir fesih yapılması halinde fesih bildiriminin tebliğinden itibaren bir ay içerisinde arabulucu kanalıyla işe iade başvurusunda bulunarak yasal süreci başlatabilirler.

Eğer işçi, iş güvencesi hükümlerinden yararlanamıyorsa, bu nedenle yapılacak fesihlerde mevcut yasal ihbar süresinin 3 katı tutarında kötü niyet tazminatı talep etme hakkı olacaktır. Fesih, her hâlükârda haklı bir nedene dayanmadığından işçinin kıdem ve ihbar tazminatı talep etme hakkı da mevcuttur.