Büyüme ile gelişme aynı şey değil

Bebeklerinin sağlıklı büyüyüp gelişerek, onun kocaman bir delikanlı ya da genç kız olmasında anne babaların bilinçli olması çok önemli. Zira genellikle anne babalar bebeğin yiyeceklerine ve boyunun uzamasına konsantre oluyorlar. Oysa büyüme ve gelişmenin çok başka kriterleri var ve çocuk doktorları kadar sizin dikkatiniz de bu süreci daha sağlıklı geçirmesine yol açıyor.

Çocuğu erişkin bireyden ayıran en önemli özelliğin sürekli büyüyen ve gelişen bir süreç yaşaması olduğuna vurgu yapan Dr. Şeyma Ceyla Cüneydi, doğru beslenme, bilişsel destekler, gerekli aşı uygulamaları, duygusal tatminler, iyi bir motor beceri, sağlıklı yetişkin döneminin olmazsa olmazları olduğunu vurgulayarak şu bilgileri veriyor: “Büyüme, hücre sayı ve büyüklüğünün artmasına bağlı olarak, vücut hacim ve kütlesinin artışıdır. Boy uzamasında en önemli etkeni, genlerdir. Boy büyümesine etki eden faktörlere kaliteli beslenme ve sporu da ekleyebiliriz. Bu üçü de tam olmasına rağmen araya giren önemli kronik bir hastalık boyun hedeflenen boy olmamasına neden olabilir. Gelişme ise hücre ve dokuların yapı ve içeriğinin değişimi ile motor, zihinsel, sosyal ve duygusal alanlardaki olgunlaşmadır. Ama büyüme ve gelişme yaş dönemlerine göre değişir”

Çocukluk çağı olarak kabul edilen 0-18 yaş döneminde çocukların her türlü gelişmeye açık olduğunu söyleyen Dr. Cüneydi, bu gelişimlerin; fiziksel, ahlaki, bilişsel, bireysel olarak cinsel, dil, duygusal, psikomotor ve sosyal gelişmeleri kapsadığını vurgulayarak “Hepsi birbirini tamamlayabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta, büyüme yalnız başına sağlık göstergesi değildir. Sağlıklı büyüme için her döneme o döneme özgü tetkik, aşılar ve takviyelerin yapılması gerekiyor. Anne babaların aklından çıkarmaması gereken cümle şudur: Büyüme farklı, gelişme farklı, sağlıklı olmak farklıdır” diyor.

Rutin izlemeyi takviminize not edin

Çocukların sağlığından emin olmak için rutin izlemlere sadık kalınması, çocuk doktoruna gidilmesinin ertelenmemesi çok önemli. Çocukların izlem aralıkları ise genel olarak şöyle sıralanıyor: Doğumda muayene, her şey normal gidiyorsa taburcu olurken muayene, taburculuktan 48-72 saat sonra, 7-14 arasında, 1. ay, 2. ay. 3. ay, 4. ay, 5. ay, 6. ay, 7. ay, 8. ay, 10. ay, 12. ay, 13-15. ay arası, 18. ay, 21. ay, 2 yaş. İki yaştan sonra 5 yaşa kadar 6 ayda bir. Beş yaştan 10 yaşa kadar yılda bir. 10-16 yaş arası 1-2 yılda bir.

İhmal etmeyin

Çocuklar sağlıklıyken bile izlenmeli. Böylece sağlığıyla ilgili tam fikir edinilebiliyor. Eksik ya da yanlış giden yönler konusunda erken dönemde müdahale imkanı doğuyor. Ancak sağlığında bir sorun görünmeyen çocukların anne babalarının bazen, nasıl olsa sağlıklı diye çocuklarını rutin doktor muayenelerine götürmediklerini belirten Dr. Cüneydi, “Özellikle aşı dönemi biten çocukların anne babalarında zaman zaman gözlemlediğimiz bir davranış bu. Oysa bu durumda skolyoz (omurga eğrilikleri), anemiler, vitamin yetersizlikleri, erken ergenlik nedeniyle boy kısalıkları, çeşitli kalp hastalıklarının atlanması, sessiz gidebilen idrar yolu enfeksiyonları nedeniyle gelişen böbrek hastalıkları gibi durumlara maruz kalınabilir” diyor.

Büyümenin daha hızlı olduğu dönemlerde vücudun ihtiyaçlarının değişebildiğine dikkat çeken Cüneydi, her dönemin kendine özgü izlem paramatreleri ve sıklığı olduğunu vurguluyor. Büyüme en hızlı olduğu 0-1 yaş arası olduğu dönemde gerçekleşiyor. İkinci hızlanma dönemi ise ergenlik.

Peki, çocukluk döneminde hangi büyüme gelişimini izlemek için hangi dönemlerde, hangi tetkik ve incelemeler yapılıyor?

• 0-1 ay yenidoğan

Bir bebeğin prematüre veya zamanında doğmuş olması bile (yani 2-3 haftalık erken doğma) izlem sıklığını ve yapılan tetkikleri değiştirebiliyor. Aileden genetik geçişle gelen hastalıklara göre de izlem ve tetkikler bu önceliklere göre yapılabiliyor. 
Hangi tetkik ve incelemeler yapılıyor? Yeni doğmuş bir bebeğin görme, duyma, kalça çıkıklığı, yeni doğan tarama testleri, boy, kilo, baş çevresi, genel vücut ve nörolojik muayene gibi taramalardan geçmesi gerekiyor. Kan grubu, yeni doğan hepatit aşısı, K vitamini genelde dünya genelinde yapılan uygulamalardır. Doğum sonrası gelişebilen durumlarda da (sarılık) ek kan tetkikleri ve araştırmaları devreye giriyor.

• 1 ay- 12 ay süt çocuğu

0-1 yaş döneminde bir çocuğun en önemli 2 kriteri, kilo alması ve baş çevresinin büyümesi. Boy, son planda kalıyor. Baş çevresi beyinin gelişmesinin, kilo alması da beslendiğinin belirtisi olarak kabul ediliyor. Her annenin, bebeğine en az 6 ay anne sütü emzirmesi için teşvik edilmesi gerekiyor. Anne; bebek bakımı, emzirme, ek beslenmeye hazırlanmalı. Bebeklerin her ay değişen motor, zihinsel ve gelişimsel özelliklerini annenin bilmesi, olabilecek gecikmeleri önceden önlemek anlamına geliyor. Çocuk izleminde en önemli noktalardan biri annenin çocuk doktoruyla sağlıklı iletişim kurabilmesi, böylece çocuktaki tüm değişiklikler konusunda bilgi transferi oluyor. 

Hangi tetkik ve incelemeler yapılıyor? 

Özel bir durum olmasa dahi 6-12 ay arası genel bir kan tetkiki yapılması gerekiyor. Bundan sonraki kan tetkikleri her şey yolunda olsa bile en geç 3 yılda bir tekrar edilmeli. Bu tetkiklerin içeriği çocuğun büyüme ve gelişimi ile şekilleniyor. Her çocukta özellikle D vitamini, demir düzeylerine bakılmalıdır. Aşılar hakkında ailenin bilgilendirilmesi, nedenleri ve sonuçları hakkında gerekli açıklamaların yapılması gerekiyor. 

• 1-4 yaş oyun çocuğu

Çocuk gelişiminde önemli bir dönem. Konuşma, hareketlenme, cinselliği bilme, bireyselliğe geçiş gibi önemli gelişmeleri kapsıyor. Ayrıca bu dönemde diş gelişimi tamamlanıyor. Çocukta; çizgi çizme, giyinme, düğme ilikleme gibi ince motor; bisiklete binme, takla atma, koşma gibi kaba motor hareketleri hızla gelişiyor. Bu dönem sosyalleşmenin de başladığı bir dönem olarak kabul ediliyor. 3 yaş cinselliğin farkındalığı başlıyor. Bütün bu gelişmeler çocuktan çocuğa farklılık gösterebiliyor. 3 yaşından sonra neden sonuç ilişkisi, soyut-somut arasındaki farklar anlaşılıyor. 

Hangi tetkik ve incelemeler yapılıyor?

Büyüme gelişme değerlendirilmesi için mutlaka çeşitli parametreleri içeren kan sayımı, karaciğer enzimleri, böbrek fonksiyonları, alkalen fosfataz, kanda vitamin seviyeleri, çölyak testleri gibi kan tetkiklerinin yapılması gerekiyor. Ayrıca bu yaş grubunda, idrar, dışkı incelemeleri, batın ultrasonu, hormonlar, kemik yaşı, kalp ultrasonu, şüphe varsa büyüme geriliği yapan çeşitli genetik hastalıkları ekarte etmek için tetkiklerin yapılması gerekiyor.

• 4-6 yaş okul öncesi dönem

Bu yaş döneminde mantık gelişmeye başlıyor. Dil, algısal, bilişsel gelişme ve sosyalleşme belirgin olarak artıyor. Grup oyunlarını tercih ediyorlar. Bu dönemdeki eğilimler fark edilip çocuklar yeteneklerine göre yönlendirilmesi gerekiyor. Çocukların bu dönemde zihinsel, bedensel ve sosyal açıdan okul dönemine hazırlanması önemli. 

Hangi tetkik ve incelemeler yapılıyor?

Bu dönemde daha önce normal giden büyümede gerileme varsa 1-4 yaş arası belirtilen tetkikler yapılmalıdır. Doğuştan gelen hastalıkların hafif seyretmesi bazen tanıyı geciktirebiliyor. Belirli bir hastalığa potansiyel yatkınlığı olan çocukların hastalığının ortaya çıkması beslenme şekilleri veya geçirdikleri hastalıklarla tetiklenebiliyor.

• 6-18 yaş okul ve ergenlik dönemi

Okul çağı çocuklarının nörolojik, zihinsel ve duygusal izleminde anne babalar kadar öğretmenlerin değerlendirmelerine dikkat edilmesi gerekiyor. Özellikle ergenlik döneminde çocukların duygusal gelişmeleri dikkatle izlenmesi, ortaya çıkan sıkıntılı durumlara karşı önlemler alınması önemli. Çocukların diş sağlığı konusunda da gerekli yönlendirmeler vurgulanmalıdır. Çocuk ağır spor yapıyorsa ekstra kardiyolojik muayene de yaptırılması önerilir. Çocukluk çağı aşılarının 14 yaşa kadar devam ettiği ve 10-16 yaş grubunun da sağlıklı olmalarına rağmen en geç 2 yılda bir doktor tarafından görülmesi gerekiyor. Yetişkin olmaya çalışılan ergenlik döneminde diğer hormonlarda da dalgalanmalar yapabiliyor. Bu bilginin çocuğa aktarılması kendindeki değişiklikleri anlaması açısından çok önemli. 

Hangi tetkik ve incelemeler yapılıyor?

1-4 yaş arasındaki tetkikler, bu dönem için de uygun. Ancak ergenliği de içeren bir dönem olduğu için hormonal durumlar, büyümeyi etkileyen sporlar (halter gibi) daha önemli. Büyüme kıkırdaklarını erken kapatabilecek kemik travmaları ve erken ergenlik açısından çocukların, mutlaka gözden geçirilmesi gerekiyor.