Black Friday geldi çattı... Alışveriş çılgınlığına kapılmayın

Dünya çapında ‘Black Friday’ olarak bilinen alışveriş günü ülkemizde de ‘Efsane Cuma’ adı altında anılıyor. ABD’de ortaya çıkan bu özel gün her sene kasım ayında gerçekleşiyor ve dünyaca ünlü markalar birbirinden çılgın indirimlere imza atıyor. İnsanları alışveriş yapmaya iten bu özel gün Kasım ayının son Cuma günü gerçekleşiyor ve bu sene de 27 Kasım tarihine denk geliyor.

"Alışveriş anlık isteklerle yapılmaya başladığında bağımlılık halini alır"

Uzman Klinik Psikolog Dilara Sayar: Alışveriş bağımlılığı ya da ‘Oniomania’; alışveriş yapmak için karşı konulmaz bir istek duymaktır. Köken olarak satış anlamına gelen ‘onios’ ve çılgınlık anlamına gelen ‘mania’ kelimelerinden oluşmaktadır. İçten gelen dürtüye bağlı olan, davranışa yönelik bir bağımlılıktır. Ön planda olan şey, satın alınan üründen çok satın almanın hissettirdiği hazdır.

Alışveriş, ihtiyaçlar dâhilinde yapıldığında gündelik bir rutindir ancak anlık isteklerle ve gereklilikler dışında yapılmaya başlandığında bir bağımlılık halini alır. Özellikle internetin yaygınlaşması, sosyal medya kullanımının artışı, limiti yüksek kredi kartları, indirim-fırsat günleri, cazip reklamlar ve Mart ayından beri içinde bulunduğumuz pandemi sürecinin getirdiği evlerde kalma süresinin mecburi olarak uzaması alışveriş alışkanlıklarını değiştirdi. Harcamayı kolaylaştırdı, sanal alışverişe talebi artırdı ve alışveriş eylemini daha konforlu hale getirdi. Aynı şekilde algı psikolojisini odak alarak hazırlanan reklam filmleri ve mobil uygulama algoritmaları ‘tüketim çılgınlığı’nı destekliyor. Uygulamalar, internet üzerinden arattığımız herhangi bir ürünün benzerlerini ya da ilgili olabilecek görselleri, karşımıza daha fazla çıkarıyor. Bu durum elbette tüketime yönlendiriyor ve satın alma eylemini çokça destekliyor.

Bağımlılık beyindeki haz mekanizmalarıyla birebir ilişkilidir. Tıpkı madde ya da kumar bağımlılığı gibi. Alışveriş bağımlılığında da mekanizma; alma isteğinin gelmesi ve bu isteğin hızla giderilerek yoğun haz duyulması şeklinde işler. Her birey için bu bağımlılık süreci ve altta yatan  nedenler farklı olabilir. Bazı bireylerde özgüven eksikliği, depresif duygudurum sebep olabilirken, bazı bireylerde ise onaylanma  ve kendini yeterli hissetme ihtiyacı esas sebep olabilir.

Neler alışveriş eyleminin bağımlılığa dönüştüğünü gösterir?

• Takıntılı şekilde alışverişi düşünme
• Zihnin sürekli para harcama düşüncesiyle meşgul olması
• İhtiyaca bakmaksızın kontrolsüzce para harcama
• Kendi bütçesinin çok üstünde harcama yapma
• Özellikle mutsuz, gergin, depresif hissettiği durumlarda alışverişe başvurma
• Alışveriş sırasında kendini çok mutlu, enerjik, keyifli hissetme
• Alışveriş sonrasında ise pişmanlık duyma
• Günün büyük bir kısmını ekran başında ve alışveriş sitelerinde geçirme

Alışveriş bağımlılığı, tedavi gerektiren bir rahatsızlıktır. Kişinin kendini fark etmesi oldukça zordur. Ancak yakınları duruma çoğunlukla şahittir ve bağımlılık düzeyinde bir süreç yaşadığını fark ederler. Bu noktada mutlaka bireye uzman desteği alması gerektiği açıklanmalı ve yönlendirilmelidir. Yaşanan bağımlılığın şiddetine göre ilaç ve terapi desteği eş zamanlı kullanılabilir.  İlaç desteğiyle takıntılı davranışların şiddeti azaltılabilirken, psikoterapi ile kişinin satın alma konusunda bilinçlenmesi, ihtiyaç analizi yapabilme becerisi kazanması, zorunluluklar haricinde alma davranışının önüne geçmesi ve yeni meşguliyetler kazanması sağlanabilir.

"Güvenilirliği test edilmiş sitelerden alışveriş yapmaya özen gösterin"

Avukat Bilal Çelik: Sadece ülkemizde değil dünyada alışveriş çılgınlıkları oluşturan Black Friday yani ülkemizde bilinen adıyla Kara Cuma indirimleri ile pek çok insan bu alışveriş furyasına katılacaktır. Yapılan indirimlerin azlığı çokluğu bir kenara fırsatçılar, insanların bu dönemlerdeki alışveriş arzularını art niyetli şekilde kullanarak dolandırıcılık eylemlerini meydana getirmektedirler.

Black Friday etkinlikleriyle birlikte birçok insan ihtiyacı olsun veya olmasın alışveriş yapmaktadır. Firmalar bugünlere özgü şekilde indirimler yaparak müşteri çekme yarışına girerken dolandırıcılar da bu durumu fırsat bilip insanların böyle zamanlarda güvenlerini zaaf olarak kullanarak düşüncelerini hayata geçirebilmektedirler.

Black Friday öncesi geçtiğimiz yıllarda en sık karşılaştığımız durum sahte internet siteleri açılarak uçuk, akla mantığa sığmayacak derecede indirimler varmış gibi göstererek müşterilerin kredi kartı bilgilerini alarak meydana getirilen dolandırıcılıktır. Kredi kartı bilgilerinin kart sahibinin bilgisi ve rızası dışında kullanılması durumunda Türk Ceza Kanunumuzun 245.maddesinde yer alan banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması suçu işlenilmiş olacaktır. İlgili maddede ‘’… kart sahibinin veya kartın kendisine verilmesi gereken kişinin rızası olmaksızın bunu kullanarak veya kullandırtarak kendisine veya başkasına yarar sağlarsa, üç yıldan altı yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.’’ demektedir.

Siber dolandırıcılar tarafından meydana getirilen bir diğer kanuna aykırılık ise kişisel verilerin hukuka aykırı şekilde kaydedilmesidir. Türk Ceza Kanunumuzda 135.maddede getirilen düzenlemeye göre hukuka aykırı yollarla kişisel verilerin kaydedilmesi durumunda suçu işleyen kimseye verilecek olan ceza bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır.

Black Friday (Kara Cuma) yaklaşırken gerekli bilince sahip olmak ve birtakım tedbirler almakta fayda olduğunu bir kez daha hatırlatarak bu tedbirlerin kapsamını detaylı inceleyelim.

Sanal kartlar kullanın

Öncelikle bilinen ve güvenilirliği test edilmiş sitelerden alışveriş yapmaya özen gösterelim. Alışveriş yapmak istediğiniz sitenin size mağduriyet yaratıp yaratmayacağından emin olun. Eğer bir sanal kart sahibi değilseniz sanal kart edinmenizde fayda vardır.  Kredi kartı veya banka kartı yerine geçen sanal kartlar, siber dolandırıcılığa karşı güvende olunmasına yardımcı oluyor. Ayrıca Black Friday’e özel birçok sitede kuponlar ve indirim kodu linkleri havada uçuştuğunu görmekteyiz. Size ulaşan her linke tıklamamanız, tıklasanız da orijinal site olduğundan emin olmanız gerekmektedir. Bununla birlikte bilinir ve güvenli olan mağazaların uygulamalarından alışveriş yapmaya özen gösterilmelidir. Uygulamalar web sitelerinden daha izole bağlantılar olduğu için kişisel verilerinizin ele geçirilmemesi açısından daha güvenlidir. Eğer site üzerinden alışveriş yapmakta ısrarlıysanız, alışveriş yaptığınız sitenin HTTPS adresiyle başlayan siteler olmalarına da dikkat edilmelidir. Online alışveriş yaptığınız sitede HTTPS yoksa siber saldırıya daha elverişli bir ortam oluşur ve verileriniz siz farkında olmadan çalınabilir. Son olarak; İki aşamalı kimlik doğrulama yöntemi kullanmaya da özen gösterilmelidir.

Dijital yolla yapılan alışveriş sonucunda herhangi bir dolandırıcılık veya kişisel veri ihlali ile karşılaşırsanız başvurabileceğiniz ilgili merciiler şu şekildedir:

Dolandırıcılığa maruz kaldığınız takdirde en yakın adli kolluk birimiyle iletişime geçerek şikayet veya ihbar için bildirimde bulunmanız gerekecektir. Bunun dışında sosyal medyada karşımıza çıkan ve yasal olmayan içerikler Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna bağlı olan İnternet Bilgi İhbar Merkezi’ne bildirilebilir. Ulusal Siber Olaylara Müdahale gibi bilgi güvenliği esas alınarak İçişleri Bakanlığı bünyesinde kurulan birimlere de bu tip durumlar ihbar edilebilecektir.

Yukarıda belirttiğimiz kurumlardan önce vatandaş olarak bu tip dolandırıcılık vakaları ile karşılaşmamak için dikkatli olmalı, güvenilir olmayan yerlerden alışveriş yapılmamalı kesinlikle ve kesinlikle kimlik-kredi kartı gibi bilgilerinizi bu tip sitelere vermemelisiniz.