Birçoğunu ilk kez duyacaksınız… İşte Sağlık Bakanlığı’ndan A’dan Z’ye “Kovid-19 Sözlüğü”

Kovid-19 ile ilgili pek çok bilgilendirmenin de yer aldığı https://covid19.saglik.gov.tr web sayfasına bir de sözlük eklendi. Sözlükte ‘antikor’, ‘bağışıklık’ ‘karantina’ ‘PCR’, ‘ventilasyon’ gibi salgınla ilgili kelimeler ve bunların anlamına yer verildi.

Sözlükte yer alan bazı terimler ve anlamlarını sıraladık:

Antijen

Vücuda girdiğinde veya aşılama yoluyla verildiğinde bağışıklık reaksiyonlarının başlamasına sebep olan molekül.
Bkz. Antikor

Açıklama: Aşı bir antijendir. Antijen vücuda girdiğinde ona karşı antikor üretilir.

Antikor

Kişinin vücuduna giren antijene yanıt olarak bağışıklık sistemi tarafından üretilen madde. İmmünglobulin olarak da adlandırılır.
Bkz. Antijen

Açıklama: Antikor testi kişinin hastalığa bağışıklık durumunu saptamak için yapılır.

Asemptomatik kişi

Hasta olduğu halde o hastalığın belirtilerini göstermeyen kişi.

Açıklama: COVID-19 yönünden asemptomatik bir kişi, şikâyeti bulunmaması nedeniyle hasta olmadığını düşünmekte, sağlık kuruluşuna başvurmamakta, tedavi görmediği veya karantina uygulamadığı için hastalığı kolayca yayabilmektedir.

Bağışıklık

Belirli bir hastalık etkenine karşı vücudun direnci; immünite. Enfeksiyonlara karşı direnç sağlayan molekül, hücre ve dokular topluluğuna “bağışıklık sistemi” denir.
 
Açıklama: Hastalığı geçirmek ve aşı olmakla aktif bağışıklık, aktif bağışıklığın sağlanamadığı durumlarda vücuda dışarıdan antikor verilmesiyle pasif bağışıklık sağlanır.

COVID-19 / KOVID-19

İlk olarak Çin’in Vuhan şehrinde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan, bulaştığı kişilerde ateş, öksürük, nefes darlığı gibi belirtilere neden olan hastalık; Yeni Koronavirüs Hastalığı.

Açıklama: COVID-19’a neden olan virüsün adı SARS-CoV-2’dir.

Ekstübe etmek

Solunum yetmezliği durumunda özel cihazlarla solunum desteği sağlamak için nefes borusuna takılan tüpü (yapay solunum borusunu) çıkarma işlemi. Entübasyon işlemini sonlandırma.
Bkz. Entübe etmek, Entübasyon

Açıklama: Hastanın solunum yetmezliğine yol açan durum ortadan kalkar veya hafifler, hasta kendi başına yeterli nefes alır hale gelirse ekstübe edilebilir; yani takılmış olan tüp çıkarılabilir.

İnkübasyon süresi

Bir enfeksiyon etkeninin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin ortaya çıkışına kadar geçen süre; kuluçka süresi.

Açıklama: COVID-19 etkeni olan SARS-CoV-2’nin kuluçka süresi mevcut verilere göre 2 ila 14 gün arasındadır.

Karantina

Bulaşıcı bir hastalığın yaygın olduğu bir yer veya bölgeden gelen kişi, gemi, mal veya hayvanların geçici olarak bir yerde tutulup gözlemlenmesi biçiminde uygulanan sağlık önlemi.

Açıklama: Karantina, bulaşıcı hastalık salgınlarının kontrol altına alınmasında en eski ve en etkili yöntemlerden biridir. Bu uygulama insanların belirlenen bir bölgeye giriş çıkışını kısıtlayarak, gönüllü veya zorunlu olarak yapılabilir. Sadece belirli bölge için değil bir meslek grubu için de karantina uygulanabilir.

Mutasyon

Bir organizmanın veya virüsün genetik materyalinde meydana gelen kalıcı değişiklik. 

Açıklama: RNA virüslerinde DNA virüslerine oranla çok daha fazla mutasyon meydana gelir. SARS-CoV-2 bir RNA virüsüdür.

Pandemi

Bir hastalığın veya enfeksiyon etkeninin ülkelerde, kıtalarda, hatta tüm dünya gibi çok geniş bir alanda yayılım göstermesi.

Açıklama: COVID-19, ülkemizde de ilk vakanın görüldüğü 11 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından pandemi ilan edilmiştir.

PCR

Dizilimi belli olan DNA veya RNA bölümlerinin çoğaltılması; polimeraz zincir reaksiyonu.
İng. Polymerase Chain Reaction;  “pi-si-ar” olarak okunur.

Açıklama: COVID-19 etkeni olan SARS-CoV-2 virüsünün varlığına yönelik yapılan PCR testleri için burnun arkasından (nazofaringeal) ve/veya boğazın arkasından (orofaringeal) alınan sürüntüler kullanılır.

Risk faktörü

Bir hastalığa yakalanma olasılığını artıran tüm durumlar. 

Açıklama: İleri yaş, sigara kullanımı, kronik hastalık varlığı COVID-19’un belirlenen risk faktörleri arasındadır.

Saha incelemesi – Filyasyon

Bulaşıcı bir hastalık varlığında, hastalığı taşıyan kişinin temas ettiği herkesin o hastalık açısından taranması.

Açıklama: Ülkemizde de sıkı bir şekilde uygulanan filyasyon çalışmaları sayesinde kaynak vakalar ve temaslıları tespit edilmekte, vakaların izolasyonu ve temaslı kişilerin karantinası sağlanmaktadır. Bu süreç COVID-19 ile mücadelede kritik öneme sahiptir.

Temaslı kişi

Enfekte hayvan, çevre veya insanla o enfeksiyona yakalanma olasılığına yol açacak ilişki kurmuş kişi.

Açıklama: Damlacık yoluyla bulaşan COVID-19 açısından, duyarlı kişiler enfekte kişilerle aynı ortamda maskesiz olarak 15 dakika bir arada bulunduğunda yakın temaslı olmaktadırlar.

Ventilatör

Solunum sıkıntısı çeken hastalarda kullanılan, kişinin nefes alıp vermesini yapay olarak gerçekleştiren cihaz. 

Açıklama: Özellikle yoğun bakım ünitelerinde tedavinin önemli bir parçasını ventilatörler oluşturmaktadır.

Zoonoz

Hayvanlardan insanlara veya insanlardan hayvanlara doğal koşullar altında bulaşabilen hastalık.

Açıklama: Virüs kaynaklı zoonozlar, insanlara direkt (ısırma, kontakt, solunum vb.) veya vektörler (sivrisinek, kene vb.) aracılığıyla bulaşır. Kuduz, domuz gribi ve COVID-19 zoonotik hastalıklara örnek olarak verilebilir.