Beyin yiyen amip nedir? Belirtileri nelerdir? Nasıl bulaşır?
Güncelleme Tarihi:
Halk arasında 'Beyin yiyen amip' olarak bilinen 'naegleria fowleri' adlı tek hücreli canlının neden olduğu hastalığın Türkiye'de görüldüğü, burundan girerek beyine yerleşen amipin bir haftada ölüme yol açtığı yönünde açıklamalar herkesi tedirgin etti. Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Fatma Nurhayat Saydam, tüm dünyayı tedirgin eden 'naegleria fowleri' adlı tek hücreli canlının neden olduğu hastalıkla ilgili tüm merak ettiklerimizi anlatıyor.
Öncelikle bizim beyin yiyen amip dediğimiz şey nedir? "Naegleria Fowleri" adlı tek hücreli canlı hangi hastalıklara yol açabilir?
Amip denilen mikroorganizma tek hücreli bir canlıdır ve birçok farklı alt türü mevcuttur. Örneğin bunlardan bir tanesi, ülkemizde de sık görülen ve dizanteri dediğimiz ağır bir ishal tablosuna yol açan türüdür. Beyin yiyen amip de denilen "Naegleria fowleri" türü ise çok daha nadir görülen ancak çok daha ölümcül olan bir amip türüdür.
Bu amip türü tek başına – serbest yaşar, yani yaşamak için başka bir canlıya ihtiyaç duymaz. Göl, nehir ya da sıcak kaynak suları gibi ılık sularda özgürce dolaşır. 46 dereceye kadar sıcak sularda rahatlıkla üreyebilir. Aynı zamanda toprakta da bulunur. Deniz ya da okyanus gibi tuzlu sularda yaşayamaz. Suların içindeki bakterileri yiyerek beslenir. Çok ölümcül seyreden bu hastalığa yakalanan 145 hastadan şimdiye kadar kurtulan sadece 5 vaka bildirilmiştir (Dördü Kuzey Amerika, bir tanesi Meksika'dan).
Amiplerin kaynağı nedir peki?
Amiplerin kaynağı tatlı sular. Daha çok ‘vahşi doğa’ diye tanımlanan alanlarda Amerika'da seyrek de olsa görülen bir tablo. Yapılmış araştırmalara baktığımızda amiplerin Türkiye ve dünyanın pek çok ülkesinde özellikle kaynak sularında çok yaygın görülebildiği söyleniyor.
Bu mikroorganizmanın vücuda girmesi bu kadar kolay mı?
Şunu bilmek gerekir ki, Naegleria ile kirlenmiş bir suyu içmekle bu amip size bulaşmaz. Bulaşmasının tek yolu kirli suyun burnunuzdan içeri girmesidir. Çok nadir olarak yeterince klorlanmamış yüzme havuzlarına başın daldırılması veya amip ile kirlenmiş çeşme suyu ile burnun temizlenmesi ile bulaşma olabilir. Naegleria'nın su buharı ya da havada asılı kalan aerosol damlacıklar yoluyla bulaştığı görülmemiştir.
Türkiye’de kayda geçen kaç vaka var?
Dünyada da nadir görülen bu hastalık ülkemizde 3-4 vaka ile sınırlıdır. Ankara, Eskişehir ve İstanbul'da saptanan bu vakalardan yaşayan olmamıştır.
Özellikle ülkemizde yaz aylarında kaynak suları bolca içilir. Kaynak sularını içmek riskli ve tehlikeli mi?
Naegleria türü amipler ılık ya da sıcak kaynak suları içinde bulunabilir. Ancak bu suların içilmesiyle yanlışlıkla yutulsa bile beyin iltihabına yol açmazlar. Kirli suların içilmesiyle bulaşan amip türü başkadır ve kanlı bir ishale yol açar. Naegleria ise sadece buruna bu suların derin bir şekilde çekilmesiyle bulaşır.
Akarsu, göl gibi tatlı sularda yüzmek tehlikeli mi bu durumda?
Naegleria türü amiplerin bulaş yolu burundan girmesi ile olduğu için, bu amip türünün bulunma ihtimalinin yüksek olduğu tatlı sularda yüzmek sakıncalı olacaktır. Klorlanmamış ya da çok düşük düzeyde klorlanmış yüzme havuzları da aynı derecede risklidir.
Gözlerimizde yanma kızarıklık gibi belirtiler varsa ne yapmalıyız?
Gözlerde enfeksiyona yol açan amip türü Naegleria türünden farklıdır. Özellikle tatlı sular ve lens solüsyonlarından bulaş riski vardır. O nedenle tatlı sularda yüzen ya da lens kullanan kişilerin gözlerinde kızarıklık oluşursa, en kısa zamanda bir göz hastalıkları uzmanına başvurmaları gereklidir.
Nasıl belirti veriyor? Hangi durumlarda vakit kaybetmeden hekime başvurmalıyız?
İsminden de anlaşılacağı üzere bu amip türünün yaptığı hastalık, esas olarak meningoensefalit denilen beyin dokusu ve beyni saran zarda oluşturduğu iltihaptır. Genellikle burundan içeri girdikten sonraki 10 gün içinde şiddetli baş ağrısı, ateş, bulantı ve kusma ile başlar. Sonraki günlerde tipik olarak ense sertliği gelişir, nöbet geçirir, bilinç durumu bozulur. Halüsinasyon dediğimiz hayal görmeler başlar. Kişinin etrafı ile olan ilgisi kaybolur. Denge kaybı gelişir. Hızla kötüleşerek yaklaşık 5 gün içinde koma ve ölüm gerçekleşir.
Peki bu hastalığın tedavisi nasıl yapılıyor?
Bu hastalığın bilinen bir tedavisi yoktur. %97 ölümcül seyretmektedir. Miltefosin isimli yeni bir ilacın denenmesiyle kurtulan iki kişi mevcuttur. Ancak bu hastalıkta oluşan aşırı beyin ödemi ile baş etmek çok zordur.
Son olarak bu mikroorganizma insandan insana bulaşıyor mu?
Naegleria türü amip insandan insana bulaşmaz.