Barbie Oyunun Faydaları Araştırması

1. Oyuncak bebekle oynamanın faydaları nasıl bir araştırma? (Bkz. 00.44.00)

Global oyuncak bebek markası Barbie'nin öncülüğünde, Cardiff Üniversitesi'nden Dr. Sarah Gerson'un baş araştırmacı olduğu ve aynı üniversiteden kıdemli araştırmacıların katıldığı çocukların oyuncak bebekle oynamasının faydaları üzerine yapılmış bir çalışma. Yapılan bu araştırma doğal bir ortamda oyuncak bebeklerle oynamanın çocuklar üzerindeki etkisinin araştırılması amacıyla nörobilimin kullanıldığı ilk bilimsel çalışma olma özelliği taşıyor.

 2. Araştırma nasıl yapıldı ve bu araştırmanın nörobilimi kullanan ilk araştırma olması neyi ifade ediyor? (00:01:31)

Çalışmanın öncesinde bir literatür taraması yapıldı. Ardından birincil araştırma olan Fonksiyonel Kızılötesine Yakın Spektroskopi Testi (fNIRS) yaklaşık 6 ay sürdü ve 2019 yılı boyunca aileler de çalışmaya dahil edildi. 4-8 yaş arası 42 çocuk (20 oğlan ve 22 kız) ile gerçekleştirilen çalışmada veriler 33 çocuktan eksiksiz olarak toplandı. Testler, kontrollü bir test odasında serbest hareket etmeye olanak tanıyan ve kafaya takılan başlıklardan meydana gelen son teknoloji ürünü ‘fNIRS’ ekipmanı ile yapıldı. Her farklı oyun türüne ilişkin beyin aktivitesinin ayrı bir şekilde yakalanabilmesi için çocukların oyunları farklı kısımlara ayrıldı. Kendi başına oyuncak bebeklerle oynama, başka bir kişiyle oyuncak bebeklerle oynama, kendi başına tablet oyunuyla oynama ve başka bir kişiyle tablet oyunuyla oynama. Burada sözünü ettiğimiz ‘başka bir kişi’ araştırma görevlisiydi. Kullanılan oyuncak bebekler arasında ise çeşitli Barbie oyun setleri, Barbie’nin mesleklerine ait oyun grubunda bulunan kariyer oyun setleri, Barbie’nin Rüya Evi Oyun Seti ve Barbie’nin sevimli hayvan dostlarının olduğu bir oyun seti vardı. Deneyimde tutarlılık sağlanması için setler her çocuk teste başlamadan önce başlangıçtaki yerlerine konuldu.

Çocuk gelişimi alanında yaptığı çalışmalarla bilinen Psikolog Piaget'in dönüm noktası niteliğindeki bilişsel gelişim kuramını yayımlamasından bu yana; hayali oyunun etkilerinin çocukların sosyal becerileri ve yaratıcılığı açısından olumlu olduğu düşünülmekle beraber, hiçbir zaman beyin düzeyinde bilimsel anlamda kanıtlanmamıştır. Bu çalışma, çocuk gelişim biliminin duayeni olarak kabul edilen Jean Piaget'in oyun oynamanın sosyallik olduğu konusundaki bazı temel teorilerinin, önceden belirlenmiş bir hikaye olmadan; oyuncak bebeklerle oynama esnasında beynin nasıl aktifleştiğini ortaya koymak üzere beyin düzeyinde kanıtlandığı ilk çalışmadır.

3. Nörobilime göre oyuncak bebekle oynamanın faydaları nelerdir? (Bkz. 00.05.15)

Cardiff Üniversitesi çocuk gelişimi araştırma grubumuz, yakın zamanda bebeklerle tek başlarına oynarken bile çocukların beyinlerinin, diğer insanlarla etkileşime girdiklerindeki gibi aktif olduğuna dair kanıtlar buldu. Oyuncak bebeklerle oynamak, çocukların sosyal etkileşimleri prova etmelerine yardımcı olabilir ve gelecekte empati ve sosyal becerileri geliştirmelerine olanak tanır. Bunun, çocuklarının sosyal ve akademik gelişimiyle ilgili endişe duyan ebeveynleri biraz rahatlatacağını umuyoruz.

Yaptığımız bu çalışmada, bebeklerle veya tabletlerle kendi başlarına ve oyun arkadaşlarıyla oynadıkları sırada 4-8 yaş arası çocukların beyinlerinde neler olduğunu araştırdık. Beynin insanların başkalarını düşünürken ve onlarla etkileşime girerken kullandığı bir bölümünü inceledik. Bu, ebeveynler olarak bizim için iyi haber. Çocuğunuz, tek başına oyuncak bebeklerle oynarken arkadaşlarıyla nasıl etkileşim kurabileceğinin pratiğini yapabilir. Bu oyun, arkadaşlarının nasıl hissedebileceğini ve kendilerinin buna nasıl tepki verebileceklerini düşünmelerine olanak tanır. Pek çok ebeveyn, çocuğunun geleceğe sosyal olarak hazır olup olmadığı konusunda endişe duyar. Empatiyi geliştirmek, mevcut ortamda her zamankinden daha önemlidir. Çocukların sosyal becerilerini uygulaması ve başka birinin bakış açısını anlamaya çalışması her zaman önemli olacaktır.

4. Ne tür oyunlar çocukların öğrenmesine yardımcı olur? (Bkz. 00.07.14)

Ebeveynlere çocuklarının öğrenmesine hangi oyuncakların yardımcı olduğunu düşündükleri sorulduğunda, genellikle önceden tanımlanmış problemler ve çözümler içeren oyunlara ve oyuncaklara vurgu yaparlar. Birçoğu, doğrudan bilim veya matematiği içermeyen oyuncakların "sadece eğlence amaçlı" olduğunu ve aynı faydaları getirmediğini düşünür. Bazıları ise faydalı gördükleri faaliyet şemsiyesine sanatı ve yaratıcı oyunu dahil etmeye başladı. Öte yandan ebeveynler tarafından oyuncak bebekle oynamanın genellikle eğitici bir faydası olmadığı düşünülüyor. Araştırmamız bu algıyı değiştirecek bilgiler veriyor ve bize oyuncak bebekle oynamanın çocukların öğrenmesine yardımcı olmak açısından değerli olduğunu gösteriyor.

Çocuklar; oyuncak bebeklerle oynarken genellikle yüzeyde basit görünebilen, ancak çocuğa sosyal ve duygusal beceriler geliştirmesi için fırsatlar sunan karakterler arasında geçen sahneleri canlandırırlar. Barbie gibi bebekler, çocukların sonsuz sayıda senaryo ile özdeşleşmelerine ve hayal etmelerine yardımcı olabilecek profesyonel roller ve üniformalar (bir yargıç, bir futbolcu veya tekerlekli sandalyedeki bir oyuncak bebek) gibi çok çeşitli karakterler ve aksesuarlar sunuyor.

Oyun arkadaşı; ebeveynler açısından ilişkiler ve diğer insanlar hakkında bilgi edinmek ve başkalarının duygularını tanımak (empati olarak bilinir) için önemlidir. Bu belki de birçok ebeveynlik forumunda ve haberde ebeveynlerin sosyal izolasyonun çocukların gelişimini nasıl engelleyebileceği konusundaki korkularının tartışılmasının nedenidir. Önceki araştırmalarda daha sık sembolik oyun oynayan çocukların, oynamayan çocuklara göre daha gelişmiş sosyal anlayış ve empati becerilerine sahip oldukları tespit edilmiştir. Bu da sembolik oyun oynamanın bu becerileri geliştirmek açısından yararlı olabileceğini düşündürmektedir.

5. Ebeveynler, bebekle oynamayı hafife alırlar. Araştırma aynı zamanda bu önyargıyı da yıkmadı mı? (Bkz. 00.08.41)

Yıktı elbette… Araştırmamız bu algıyı değiştirecek bilgiler veriyor ve bize oyuncak bebekle oynamanın çocukların öğrenmesine yardımcı olmak açısından değerli olduğunu gösteriyor. Ebeveynler, sayılar veya harflerle ilgili olmadığı için bu konuyu okul açısından kritik bir beceri olarak görmezler. Başkalarıyla etkileşime girebilmek ve onlarla ilişki kurabilmek, öğrenmeye başlamadan önce gereklidir. Empati geliştirmek; kendinizi başkasının yerine koyabilmek, insanlarla iyi geçinmek, okul hayatında olduğu kadar sonraki dönemlerde de de oldukça önemlidir. Empati ve sosyal anlayış çocukların refahını, akademik başarısını, gerçek mutluluğunu, ilişki memnuniyetini, dirençli olma ve zorluklardan kurtulma becerilerini tahmin etmede kilit rol oynar. Nezaketi, olumlu sosyal davranışları ve medeni cesareti teşvik eder. Zorbalığa, saldırganlığa ve ırkçılığa karşı ise etkili bir panzehirdir.

6. Çocuğun mizacı oyun seçiminde etkili mi? (Bkz. 00.10.58)

Çocukların mizaçları, davranışlarını etkiler. Dünyayı algılama biçimleri, yaşantılarını nasıl deneyimledikleri, kendilerine ve ötekine dair inançları da oyunlarına yansır. Her çocuğun kendine has yapısı ve ihtiyacı vardır. Pek çok oyun terapisi kuramcısı çocukların içsel bir gelişim kapasitesiyle dünyaya geldiklerini savunur. Çocukların oynamayı tercih ettiği oyunlar; kendi ilgi alanlarını yansıtan, geliştirmeye açık oldukları, bazen geliştirmeleri gereken alanlardır. Öte yandan pek çok yetişkin yeni edindiği bilgiyi tekrar ederek pekiştirirken, çocuklar da yaşama dair dinamikleri tekrar tekrar oynayarak anlar ve anlamlandırırlar. Zaman zaman kendilerini zorlayan süreçleri tekrar eden oyunlarla geride bırakmaya çalışırlar.  Burada ebeveynlere düşen en temel sorumluluk; çocuklarının sinyallerini takip etmek, ihtiyaçlarını okumaya gayret etmek, onları tanımak, çocuklarıyla uyumlanmak, kollayan, kapsayan, duygu düzenlemesi konusunda çocuğuna destek veren bir ebeveyn olmaktır.

7. Ebeveynler oyunda çocuklarında neleri gözlemleyebilir? Çocuğun oyununa müdahale etmek doğru mu? (Bkz. 00.12.02)

Çocuklar yaşamlarında gözlemledikleri, tecrübe ettikleri pek çok şeyi evcilik oyunlarına yansıtırlar. Ebeveynlerin bir gözlemciden ziyade, eğer çocukları da arzu ediyorsa; oyuna eşlik eden bir oyun arkadaşı konumunda olmaları önemlidir. Çocukların oyunlar esnasındaki söylemleri, beden dilleri, davranışları, tekrar eden sahneler, hangi oyuncakların oyun içerisinde kullanıldığı önemlidir. Özellikle tekrar eden oyun temaları çocuğun öğrenmeye çalıştığı bir dinamik hakkında bilgi veriyorken, bazen takıldığı ve aşmaya çalıştığı bir konuya dair de bir şeyler anlatıyor olabilir. Evcilik oyunları, önemli hayali oyunlardandır. Görünenin ötesindeki metaforu okumaya gayret etmek önemlidir. Bunu yaparken; bir oyun terapisti gibi olmadan, öğretme ve ders verme kaygısını bir kenara koyarak samimi bir şekilde, çocuğun verdiği rollere girerek, çocuğun akışında ona eşlik etmek çok değerlidir. Oyunun kendisi ilişkidir. 

8. Barbie bebeklerin bu kadar sevilmesinin altında ne yatıyor sizce? (Bkz. 00.15.05)

Barbie bebek oyunu 60 yıllık bir geçmişe sahip. Üstelik evrensel bir oyun haline geldi. Bu kadar sevilmesinin ve tercih edilmesinin en büyük nedenlerinden biri, Barbie’nin çocuklara çevrelerinde gördükleri, deneyimledikleri, hatta henüz deneyimlemedikleri, yaşama dair pek çok süreci, oyun içerisinde öğrenmelerine olanak sağlıyor olması. Oyuncak bebekler aracılığıyla çocuklar oyunda bakım, besleme, şefkat, çatışma, yapı, mücadele gibi temaları tecrübe ediyorlar.

9. Barbie bebeklerin kusursuz görünümü eleştiriliyordu. Ancak daha sonra farklı renklerde, boyutlarda, cinsiyetlerde ve özelliklerde Barbie bebekler de yapıldı. Bu konuyu çocukların sosyal anlayış ve empati kurma becerileri açısından nasıl değerlendiriyorsunuz? (Bkz. 00.17.02)

Evet… Değişim ve dönüşüm kaçınılmazdır. Barbie markası yaptığı araştırmalar ve anket çalışmalarında, ebeveynlerin, çocuklarının geliştirmelerini diledikleri en temel becerilerin başında ‘empati’ olduğu sonucuna ulaştı. Farklı renklerde, bedenlerde, meslek gruplarında olan özgün Barbie oyuncaklarıyla birlikte, çocuklar kendini ve ötekini anlama ve süreçleri içselleştirme konusunda kıymetli pratikler kazanıyor. Bireysel farklılıklarımıza oyuncaklarla birlikte yapılan atıflar, çocukların oyunlarında çeşitli durumları canlandırmasına ilham oluyor. Bu oyunlar çocukların empati ve sosyal becerilerinin oyun içinde desteklenmesine yardımcı oluyor.

10. Oyuncak bebeklerle oğlanların oynaması da çok tartışılan bir konuydu. Barbie “Bebek ile kız oynar” algısını nasıl yıktı? Bebekle oynamanın cinsiyeti var mıdır? (Bkz. 00.18.52)

Araştırmaya katılan çocukların yarısı kız, yarısı oğlandı. Bu araştırmada hem kızlar hem oğlanlar oyuncak bebeklerle doğal bir şekilde oynarlarken, kafalarına onların serbestçe hareket etmesine olanak sağlayan bir cihaz takıldı. Bu cihaz çocukların oyun esnasında beyin hareketlerini görüntüleyen bir cihazdı. Araştırma esnasında nöro-görüntülemenin yanı sıra çocukların, oyundaki davranışları, sözleri, mimikleri, jestleri de görüntülendi. Araştırma sonuçlarının cinsiyetten bağımsız sonuçları olduğunu biliyoruz. Hem kızlar hem de oğlanlar oyuncak bebeklerle oynarken beyinlerindeki sosyal etkileşim ve empatiyle ilişkili olan kısımları aktive oldu. Öte yandan süreci toplumsal cinsiyet eşitliği açısından da düşündüğümüzde hem kızlar hem oğlanlar yaşamda tecrübe ettikleri süreçleri oyunlarına yansıtma ve deneyimleme ihtiyacı içerisinde oluyorlar. Bu oyunlar içerisinde bakım alma, verme, besleme gibi yaşam rutinlerinin izdüşümleri oluyor. Temel yaşam pratiklerini oyun içerisinde tekrar tekrar oynayarak öğrenen çocuklar, aynı zamanda dil, bilişsel, sosyal, duygusal ve motor becerilerini de geliştirme fırsatı elde ediyorlar. Tüm bu becerilerin yalnızca kızların ihtiyacı olmadığı aşikardır. Tüm farklılıklarımızla ahenk içerisinde yaşayan bir toplum olmak erken dönemden itibaren çocukluk boyunca öğrenilebilecek, deneyimlenebilecek ve böylece geliştirilebilecek empati ve sosyal becerilerle mümkün olacaktır.

11. Pandemi nedeniyle zamanımızın çoğunu evde geçiriyoruz. Çocuklarda bu dönemde eskisi kadar sosyalleşemiyorlar. Bebek oyunları çocukların öğrenme ve kendi kendine oyun kurma becerilerini nasıl etkiliyor? Pandemi süreci bunu nasıl etkiledi? (Bkz. 00.20.41)

Cardiff Üniversitesi’nde yapılan bu çalışma bize oyunlara dair çok kıymetli bilimsel veriler sundu. Oyuncak bebeklerle oynamak beynin empati ve sosyal bilgiyi işleme bölgesini aktif hale getiriyor. Dolayısıyla oyuncak bebekle tek başına bile oynandığında çocuklar gerçek yaşama dair pek çok beceriyi prova edebilme fırsatı elde ediyorlar. Elbette ideal koşullarda çocuklarının akranlarıyla vakit geçirmesini ve birlikte de oynamalarını diliyoruz. Lakin bunun mümkün olmadığı pandemi gibi koşullarda da çocukların oyuncak bebeklerle oynadıkları sembolik oyunların, onların duygusal becerilerini geliştirdiğini söyleyebiliriz. Bu oyunlar aracılığıyla çocuklar sosyal ilişkilere katılmak, sosyal işaretleri okumak, yorumlamak ve yanıt vermek konusunda ustalaşıyorlar.