Anne babalar çocuklara temel değerleri nasıl öğretmeli?

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından değerler eğitimi; “Çocukların ve gençlerin pozitif değerleri keşfedip geliştirmeleri ve kendi potansiyellerine göre ilerlemeleri için yürütülen eğitimsel gayretler” olarak tanımlanmaktadır. Değerler, çocuklardaki olumlu özellikleri güçlendirmeyi ve kişiliği farklı yönlerden geliştirmeyi amaçlar.

Bilişsel, sosyal ve duygusal gelişim göz önüne alındığında, çocukların iyi ve doğru insan olmanın unsurlarını, yani ahlaki ve etik değerleri, sorgulayarak ve empati kurarak kazanmaları ve içsel potansiyellerini geliştirmeleri önemlidir. Değerler eğitimi sadece doğru ve yanlışın empoze edilmesinden ibaret değildir. Karşısındakinin bakış açısını anlama, deneyimleriyle ilişkilendirme, anlamlı olma ve olumluya odaklanma gibi özelliklere sahip olmalıdır. “İyi insan olmak” korku, kaygı, nefret ve suçluluk gibi olumsuz duygulardan değil; sevgi, saygı ve empati gibi olumlu duygulardan beslenir. Ahlak psikolojisi ile ilgili kuramlar, insanların içlerinde hem duygusal hem de zihinsel olarak başkalarının iyiliğini gözetme ve adalet anlayışının bulunduğu noktasında birleşmektedir.

Sevgi, saygı, cesaret, dürüstlük, iyimserlik, yardımseverlik, hoşgörü, alçakgönüllülük, empati, kanaatkarlık, çalışkanlık, adalet ve sorumluluk. Hepimizin çevresinde görmek istediği temel değerlerden sadece bazıları.

Çocuğa değerleri yaşayarak benimsetmek gerekir

Erken çocukluk döneminde çocukların bilişsel yapıları, ahlaki ve etik değerleri anlamak için yeterli değildir. Bu nedenle, soyut kavramlar ve semboller kullanılarak yapılan uzun anlatımlardan uzak durulmalıdır. Nasihat etmek,  kavranamayan cümlelerden ve kalıplandırılmış düşüncelerden öteye gidemez. “Uyulması gereken kurallar” şeklinde aktarılan değerler içselleştirilmekten ziyade cezadan kaçınmaya ve sonuç odaklı davranmaya yönelik tutumun gelişmesini teşvik eder. Çocuğa değerleri yaşayarak benimsetmek gerekir. İstenen ve olumlu davranışlara daha sık yer verilip olumsuz davranış vurgulanmamalıdır.

Çocuğunuza karşı her zaman dürüst olun

Çocuklar ebeveynlerini model alırlar. Onların davranışlarını kopyalarlar. Bu kendiliğinden gelişen bir süreçtir. Sizin olayları karşısındaki tutumlarınız, hayatla ilgili pek çok konuda çocuğa rehber olacaktır.

Kriz anlarında konuşmayı erteleyin 

Her fırsatta çocuğunuzu karşınıza oturtup bir şeyler anlatmaya çalışmayın. Özellikle, kriz anlarında, çocuk veya ebeveynin gergin ya da üzüntülü olduğu zamanlarda konuşmayı erteleyin. Çocukların kendilerini rahat hissettikleri anlarda öğrenme süreçleri çok daha kolay işler. Bu zaman, arabada geçirdiğiniz bir beş dakika bile olabilir.  Çocuğunuz sizin kendisine zaman ayırıp problemlerini, başarılarını, korkularını ve çelişkilerini dinlediğinizi gördükçe, kendisini değerli hissedecek ve diğer insanlara ilgi duymayı ve nazik olmayı öğrenecektir.

Mutlaka sohbet edin 

Gece uyumadan önce rutin haline getireceğiniz bir “günü değerlendirme” sohbetiniz olsun.  “Bugün neler oldu? Beni en çok ne mutlu etti? Üzüldüğüm, kızdığım, endişelendiğim şeyler nelerdi?” Anne babanın rehber olduğu süreçte çocuğun değerleri içselleştirmesi daha kolay olacaktır. Cesaret, iyimserlik, empati, hoşgörü bu günlük diyaloglar içinde farkında olmadan gündeme gelecek ve pekişecektir.

Doğru ortamı hazırlamak çok önemli 

Tutarlılık, iletişimde açık olmak, güvenli ve rahat bir ortam hazırlamak önemlidir. Çocuğun içinde yetiştiği ailede benimsenen değerler rahatlıkla nesilden nesile aktarılabilir. Burada önemli olan bir nokta, değerlerin içselleştirilirken kişisel sınırların da korunabilmesi gerektiğidir. Çocuk başkalarının sınırlarına saygı gösterirken kendi özgürlük alanına da sahip çıkabilmelidir. İyi insan olmak ve hayır diyebilmek arasında denge kurmayı başaran çocuk, hem kendi olarak hem de toplum içinde bir birey olarak mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürebilecektir.