Aileye bağımlı çocuklar

Psikiyatri Uzmanı Dr. Bülent Çelikel, çocukların aileye olan bağımlılıkları hakkında önemli bilgilendirmelerde ve uyarılarda bulundu.

Bebekler doğduklarında, sahip oldukları sinir hücrelerinin sayısı bellidir. Bu hücreler arasında kurulacak bağlantı sayısı, zihinsel kapasiteyi belirler. Sinir hücreleri arasında ne kadar bağlantı kurulabileceği, yani zihinsel kapasitelerinin ne kadar geliştirilebileceği ise aldığı çevresel uyarılara ve eğitime bağlıdır.

Çocuklarımız, çok küçük yaşlardan itibaren pek çok şeyi kendi başlarına yapabilme kapasitesine sahiptir. Bu kapasitenin zamanında kullanılıp kullanılmaması, çocuğun nasıl bir yetişkin olacağını belirler. Bebekler ilk yıllarında, annenin koruması, bakımı, fiziksel ve psikolojik desteği olmadan yaşayamazlar. Her gereksinimi annesi tarafından karşılanan bebekler yalnız ve korumasız olmadığını hisseder ve anneye ömür boyu sürecek bir güven ilişkisiyle bağlanır. Ancak öz güveni gelişmiş, ayakları yere sağlam basan bireyler yetiştirmek istiyorsak, çocuklarımızı, kendilerine yaşam boyu yardımcı olacak becerilerle donatmak zorundayız. Bu amaca yönelik olarak, çocuklar zaman içinde büyüyüp güçlendikçe, öz bakım becerilerinden başlayarak yaşlarına uygun sorumluluklarını yerine getirebilecek şekilde eğitilmelidir. Başarabileceği ev işlerini annesiyle beraber yapması, dağıttığı odasını-oyuncaklarını toplayabilmesi, tuvalet temizliğini kendi yapabilmesi için yüreklendirilmelidir.

Çocuklarına yardım etmek uğruna onların yapması gereken işlere müdahale eden anneler, aslında çocuklarının o becerileri öğrenme fırsatını ellerinden almış oluyorlar.

Anne- babalarla konuşurken onlara sorduğum sorulardan biri, “çocuğunuz neleri yapabilir, neleri yapamaz” oluyor.

Hemen tüm anneler, “Çocuğum her şeyi yapar” diyorlar.

Sonra biraz daha özelleştiririz:

” Mesela yemeğini kendi yer mi?”

Cevap; “Canı isterse yiyebilir tabi…”

“Yani kendi mi yer, siz mi yedirirsiniz?”

Anne utana sıkıla, “Sabahları okula geç kalmasın diye, akşamları dersi yetişsin diye lokma lokma ağzına yediririm, ama bazen de kendi yer…”

“Kendi giyinir mi?”

Cevap aynı… “İsterse giyinebilir.”

Çocuk 3-4 yaşına geldiğinde, öz bakımıyla ilgili bu becerileri kazanmış olmalıdır. Eğer anne “yardım etmekte” ısrar ederse; “Sen yiyemezsin, ben yedireyim, sen giyemezsin, ben giydireyim, atlama düşersin, koşma terlersin…” yaklaşımıyla çocuğun canını sıkmasına gerek kalmadan her ihtiyacı karşılanır, her istediği yerine getirilirse, anneye bağımlı hale gelir, aslında yapabileceği işleri de yapmaya cesaret edemez. Bu şekilde beceriksizliğe mahkum edilen çocuklar karşılaştıkları sorunları kendi başlarına çözemez, başkasının yardımı olmadan kendi başına karar veremez, sorumluluk almak istemez, alsalar bile kolay kolay yerine getiremezler. Bu nedenle öz güvenleri gelişemez. Arkadaş edinmede ya da oyun kurmada güçlük yaşarlar.

Okul fobisi yaşayan çocuklar da, sıklıkla böyle aşırı koruyucu-kollayıcı ailelerin yetiştirdiği çocuklar arasından çıkar. Bu çocuklar evde aileleriyle birlikteyken hareketli, konuşkan, hatta söz dinlemez-kural tanımazken okulda kurallara genellikle uyar, söz dinler. Sessiz, bazen yalnız ve arkadaşsızdırlar. Hakkını savunamaz, arkadaşlarına “hayır” diyemezler. Bazen zorbaca davranışlarla karşılaşırlar. Bütün bu nedenlerden dolayı, her yaşta okula uyum sıkıntıları yaşayabilirler.

Anneye bağımlı çocuklar ihtiyaçlarının karşılanmasını anne-babanın görevi olarak görür, kendileri başarmaya uğraşmazlar. Oysa çocuklar, yaşlarına uygun sorumluluklarını yerine getirmeden, gelişim dönemlerine uygun zorluklarla karşı karşıya kalmadan bunlarla baş etmeyi öğrenemezler.

Her şeyden sakınarak, pamuklar içinde yetiştirdikten sonra, çocuğumuzun sosyal hayata katılmadığından, fazla arkadaşı olmadığından ya da hiçbir işi kendi başına yapmadığından şikayet etmeye ne kadar hakkımız var dersiniz?

Not: Herhangi bir işi kendi kendine başarabileceğini düşünen bir çocuğa lütfen yardım etmeyiniz.

Psikiyatri Uzmanı Dr. Bülent Çelikel