Ağrısız rahim filmi nedir?

Ağrısız rahim filmi HSG nedir, nasıl çekilir, kimlere uygulanabilir? Ağrısız rahim filmi ilgili merak edilenleri Radyoloji Uzmanı Dr. Cevat Bayrak anlatıyor.

Rahim filmi HSG nedir?

Rahim filmi, rahim boşluğu, tüpler ve karın boşluğunun alt bölümünü incelemek için çekilen özel bir röntgen filmidir. “HSG” kısaltması “rahim ve tüp filmi” anlamına gelen “Histero-Salpingo-Grafi” kelimelerinin baş harfleridir.

Rahim Filmi HSG 50 seneden uzun zamandır bilinen ve uygulanan bir inceleme yöntemidir. Ancak son yıllarda ilerleyen teknoloji, gelişen cihazlar ve yeni teknikler sayesinde inceleme süresi kısalmış, ağrı, kanama gibi yan etkiler ve çeşitli komplikasyonlar ya ortadan kalkmış ya da çok azalmıştır.

Rahim filmi nasıl çekilir?

Bu inceleme eski veya yeni, analog veya dijital her türlü röntgen cihazıyla yapılabilir. İyonik veya non-iyonik, su bazlı veya yağ bazlı, ucuz veya pahalı iyotlu kontrast maddelerin hepsiyle de yapılabilir. İlacı (kontrast madde) rahim boşluğuna doldurabilmek için çelik, plastik veya yumuşak maddelerden yapılmış çeşitli kanüller veya sondalardan birisi kullanılabilir.

Rahim filmini uygun pozda çekmenin de iki yolu vardır: Ya rahim çengelli alet ile tutulup çekilerek uygun pozu vermesi sağlanır ya da filmi çeken makine “C” kollu ise makine rahim karşısında uygun olan açıya getirilir ve rahmi itip çekmeye ihtiyaç kalmaz.

Yukarıdaki seçeneklerden bazıları şiddetli ağrı, kanama ve komplikasyon riski olasılıklarını arttırırken bazıları da azaltmakta veya yok etmektedir.

Ağrısız rahim filmi nedir?

Rahim filmi çekiminden bir süre önce çeşitli ağrı kesici ve kas gevşetici ilaçların kullanılması, ne yazık ki şiddetli ağrı olasılığını ortadan kaldırmak için yeterli değildir.

HSG incelemesi sırasında şiddetli ağrı meydana gelmesi olasılığına karşı anestezi (narkoz) uygulanabilir. Ancak anestezi yapılması ek riskler oluşturmakta, rahim filmi maliyetini ve inceleme için harcanacak süreyi arttırmaktadır.

“Ağrısız rahim filmi” tabirinden kastedilen şey, anestezi ile yani narkoz altında yapılan [HSG] incelemesi değildir. Çığ gibi gelişen teknolojinin imkanlarından yararlanarak, C kollu, dedektörlü röntgen makinesi ile, uygun fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip yeni kuşak kontrast madde kullanılarak, bu maddeyi rahim boşluğuna doldurmak için özel olarak geliştirilmiş, çok ince, yumuşak kanüllerden (borucuk) birisini rahim ağzının yapısına göre kişiye özel tercih ederek yapılan rahim filmi incelemesidir.

Öte yandan rahim filmi çekecek ekibin tecrübesi de önemli bir faktördür. Örneğin tüplerinin kapalı olduğu ve açılmasının da mümkün olmadığı alınan ilk görüntülerde anlaşılabilecek bir kişiye tüpünün açık olabileceği beklentisiyle gereksiz yere yüksek kontrast basıncı uygulamak, sadece o kişinin acısının artmasına sebep olacaktır. Tecrübeli bir ekip hangi hastaya nasıl yaklaşılacağını bilir. Panik ataklı birisine, vajinismus hikayesi olan birisine, çeşitli fobileri olabilen insanlara nasıl davranılacağını bilir. Hangi hastaya hangi kanülün (kateter veya borucuk) kullanılması gerektiğine, hangi basıncı uygulaması gerektiğine, incelemeyi ne zaman sonlandıracağına bilgi ve tecrübesiyle karar verir.

Ağrısız rahim filmi HSG nasıl çekilir?

Ağrısız rahim filmi tekniğinde hasta röntgen masasına sırtüstü yatar. Halk arasında “çatal” adı verilen bacak dayama kolları kullanılmaz. İnceleme için yeterli olabilecek, mümkün olan en küçük muayene aleti vajinaya yerleştirilir. Gerekli dezenfeksiyon işleminden sonra rahim ağzına ince ve yumuşak bir borucuk yerleştirilerek yaklaşık 10 cc (iki yemek kaşığı hacmi kadar) kontrast madde rahim boşluğu ve tüplere doldurulur. Bu sırada ilacın ilerleyişi floroskopi ekranında izlenir ve uygun pozlarda filmler kaydedilir. İnceleme sırasında iğne kullanılmaz. Batıcı, sıkıştırıcı, can yakıcı herhangi bir alet de kullanılmaz. Kontrast madde, içerisinde erimiş iyot tuzu bulunan sudur. Can yakıcı değildir. İçeri verilen bu ilacın bir kısmı inceleme bitince dışarı boşalır. Vücut içinde kalan kısmı ise birkaç saat içinde hemen hemen tamamen idrar yoluyla vücuttan atılır.

Bir merkezde ideal bir şekilde ağrısız rahim filmi HSG çekilebilmesi için gereken şeyler şunlardır:

1- C kollu röntgen cihazı (Bu cihazlar rahim ne yöne dönük olursa olsun, inceleme sırasında onun karşısına geçecek şekilde hareket edebildikleri için rahmi çengelli alet ile itip çekmeye ihtiyaç kalmaz. Ayrıca üst üste gelen bazı yapıları birbirinden ayrı gösterebilmek de bu makinelerle mümkün olmaktadır. Öte yandan bu cihazlarda artık yeni dedektör (flat panel dedektör) ve tüp teknolojileri kullanılmakta, yeni yazılımlarla birlikte hastaların ve uygulayıcıların maruz kaldığı radyasyon miktarı en az seviyeye indirilebilmektedir).

2- Ağrısız rahim filmi tekniğini bilen tecrübeli hekim ve tıbbi personel.

3- Yeni nesil kontrast maddeler (Suda çözünebilir, organik iyotlu, uygun vizkosite ve osmolaritede, fiziksel özellikleri uygun şekilde düzenlenmiş kontrast maddeler).

4- Farklı yapılardaki hastaların her birisi için gerekli olabilecek birbirinden farklı yeni nesil, çeşitli, tek kullanımlık özel kanüller. 

İdeal rahim filmi HSG nasıl olur?

İdeal rahim filminde şu özellikler aranır:

1- Nasıl ki bir vesikalık fotoğraf insanın yüzünün tam karşısından çekilmesi gerekiyorsa, rahim filmi görüntüleri de rahmin ön yüzü veya arka yüzünün tam karşısından çekilmiş olmalıdır. Aksi takdirde rahmin doğumsal anomalileri, rahim içindeki polip, myom veya yapışıklık gibi problemler görülemeyebilir.

2- Alınan filmlerde tüplerin içindeki mukoza kabartılarının iyi görülebilmesi, gerektiğinde tüp kıvrımlarının çeşitli açılardan görüntülenmesi gerekir.

3- İnceleme kısa sürmeli, ağrısız ve kanamasız olmalıdır.

4- Alerji ve enfeksiyon gibi komplikasyonların meydana gelme riski en düşük seviyede olmalıdır.

5- Eski ve yeni nesil cihazlar arasında, dijital ve analog cihazlar arasında hastaların maruz kaldığı zararlı radyasyon açısından çok büyük farklar vardır. Hastalar maruz kaldıkları radyasyonu hissedemezler ancak kullanılan X ışınları sessizce dokularda ve hücrelerde zararlı etki yaparlar. Bu zararlı etkilerin sonuçları uzun dönemde ortaya çıkabilir. İdeal rahim filminde bu radyasyon miktarı en düşük seviyede olmalı, tercihan hastanın aldığı radyasyon miktarı ayrı bir rapor halinde kendisine verilebilmelidir.

6- İnceleme için ödenecek ücret (maliyet) makul bir seviyede olmalıdır.

7- İncelemenin yapılacağı merkez kolay ulaşılabilir mesafe ve lokasyonda olmalıdır.

Rahim filmi HSG niçin gereklidir?

Rahim Filmi hem rahmin iç yapısını hem de tüplerin durumunu bir arada inceleyebilmenin en kolay, en güvenilir, en ucuz ve -bazı deneysel MR çalışmaları dışında- tek radyolojik yoludur. Korunmasız ilişkilere rağmen makul bir sürede gebe kalamayan kadınlara ilk yapılması gereken incelemelerden birisidir. Bazı insanlar “Bana zaten tüp bebek yapılacak, tüplerim açık veya kapalı ne fark eder? Neden rahim filmi çektiriyorum?” diye düşünebiliyorlar.

Tüp bebek yapılacaksa tabi ki sperm ve yumurtanın buluşma yolu olarak kadının tüplerine ihtiyaç yok ama bazı tüp hastalıkları rahim içine akıntı yaparak embriyonun rahme tutunmasını ve gelişimini tehlikeye sokabilir. Tüp bebek için harcanan onca zaman, emek ve masraf boşa gidebilir. Halbuki bu durumlar rahim filmiyle önceden ortaya çıkartılabilir ve uygun tedaviden sonra tüp bebek başarı ihtimali artar.

Rayoloji Uzmanı Dr. Cevat Bayrak