20 yıldan fazla sürede yapılmış 48 araştırma incelendi... Sonuçlar çok çarpıcı! Ölümcül hastalıklara karşı en güçlü kalkan
Güncelleme Tarihi:
Çağın vebası metabolik hastalıklar, her yıl dünyanın yüz binlerce kişinin ölümüne yol açıyor. Ancak bu hastalıklardan korunmak aslında oldukça kolay. Hafta içi yayımlanan bir araştırma da bu konuda çok çarpıcı veriler ortaya koydu.
Kanser, kalp hastalığı, kardiyovasküler hastalıklar… Dünyanın dört bir yanında her yıl yüz binlerce kişi üstelik henüz genç denebilecek bir yaştayken bu hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Sonuçları hafta ortasında bilim dergisi PLoS One'da yayımlanan bir şemsiye analiz, beslenmenin bütün bu ölümcül riskleri azaltmaktaki rolünü ortaya koydu.
Şemsiye analize İtalya'nın Pisa şehrinde bulunan Scuola Superiore Sant'Anna'da sağlık bilimleri, teknoloji ve işletme alanında lisans üstü eğitimine devam etmekte olan Dr. Angelo Capodici liderlik etti.
20 yılı aşkın zamandır yapılmış 48 farklı meta analiz çalışmasının incelendiği analizde, vegan, vejetaryen ya da lakto-ovo (süt ürünlerinin ve yumurtanın dahil olduğu) vejetaryen beslenmenin, söz konusu hastalıkların ihtimalini büyük oranda azalttığı görüldü.
Birden fazla bilimsel çalışmanın sonuçlarının değerlendirildiği analizlere meta analiz adı veriliyor. Çok sayıda meta analizin incelenmesi ise şemsiye analiz olarak adlandırılıyor. Bu sayede araştırmacılar önceden yapılmış araştırmalar üzerinden kapsamlı yorumlar üretebiliyor.
HER BİTKİSEL BESİN AYNI DEĞİL
Şemsiye analize göre, söz konusu şekillerde beslenmek, tansiyon ve kolesterol gibi kardiyovasküler risk faktörlerini azaltmanın yanı sıra karaciğer, kolon, pankreas, akciğer, prostat, mesane, böbrek ve non-Hodgkin lenfoma dahil birçok spesifik kanseri önlemekte rol oynuyor. Ancak araştırmacılar, kötü beslenme tercihlerinin bu beslenme modellerinin koruyucu etkilerini sabote edebileceği konusunda uyarıda bulundu.
Çalışmanın yazarlarından Dr. Federica Guaraldi, CNN International'a yaptığı açıklamada, "Meyve suları, rafine edilmiş tahıllar, patates cipsi ya da gazlı içecekler gibi sağlıklı olmayan bitkisel gıdaların tüketimini vurgulayan beslenme şekilleri, bitki bazlı beslenmenin sağlık üzerindeki pozitif etkilerini tersine çevirebilir" dedi.
İtalya'nın Bologna şehrinde bulunan IRCCS Nörolojik Bilimler Enstitüsü'nün hipofiz biriminde tıp direktörü olarak görev yapan Dr. Guaraldi, meyve sularının şeker ya da tatlandırıcı dolu olduğunu hatırlatarak, "Bu içeceklerin metabolizma üzerinde en az beyaz şeker kadar hatta daha fazla zararlı etkisi olduğu yakın zamanda yapılan çalışmalarla gösterildi" diye konuştu.
BİTKİSEL BESLENENLER SAĞLIKLI YAŞIYOR
Bununla birlikte araştırmacılar önemli bir detayın da altını çizdi: Bitki bazlı beslenen kişilerin çoğunluğunun bol bol egzersiz yaptığı, şekerle tatlandırılmış yiyecek ve içeceklerden, rafine tahıllardan, atıştırmalıklardan, alkol ve tütünden uzak durduğu ve sağlıklı hayatlar yaşadığı biliniyor. Dolayısıyla elde edilen sonuçlarda beslenmenin yanı sıra bu faktörlerin de rol oynamış olması muhtemel.
Önleyici tıp alanında çalışan kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan True Health Initiative bünyesindeki uzmanlardan Dr. David Katz, parçası olmadığı şemsiye analizi, "Burada beslenmeye atfedilen şey kısmen diğer hayat tarzı tercihlerine bağlı olabilir" sözleriyle değerlendirdi.
Ancak bunun çok büyük bir mesele olmadığının altını çizen Katz, "Gözlemlenen sonuçların bazıları diğer yaşam tarzı tercihlerine atfedilebilir olsa da bitki ağırlıklı beslenme modellerinin net etkisinin, sağlığa kritik faydaları olduğu açık" dedi.
İKİZLERLE YAPILAN ÇALIŞMA İLGİNÇ SONUÇLAR ORTAYA KOYDU
Öte yandan şemsiye analizin yazarlarından Christopher Gardner'ın Kasım 2023'te ikizler üzerinde gerçekleştirdiği bir diğer çalışmada, bitki bazlı beslenmenin, egzersizin olmadığı durumlarda bile sağlığa fayda sağlayabileceği görüldü.
California'nin Palo Alto şehrinde bulunan Stanford Önleyici Araştırmalar Merkezi'nde yürütülen araştırma kapsamında herhangi bir sağlık sorunu bulunmayan ikizler iki gruba ayrıldı. Birinci gruptaki kardeşler sekiz hafta boyunca vegan beslenirken, ikinci gruptakiler et ve sebzelerden oluşan bir diyetle beslendi. Bu sürenin sonucunda ilk gruptakilerin kötü kolesterol olarak bilinen LDL değerleri düştü, kan şekeri seviyeleri iyileşti. Üstelik bu gruptaki kardeşlerin daha fazla kilo kaybettiği de görüldü.
Gardner, "Hayvansal ürünler olmadan gerçek gıdalarla beslenme sonucu sadece sekiz haftada LDL kolesterolde yüzde 10 ila 15'lik, insülinde yüzde 25'lik, vücut ağırlığında ise yüzde 3'lük bir düşüş kaydedildi" dedi.
Araştırmacılar bunun sebeplerinden birinin bitkilerde bol miktarda bulunan vitamin ve minerallerin antioksidan ve antiinflamatuar etkileri olabileceğini, dahası et ve işlenmiş gıda tüketmemenin de inflamasyonu azalttığını vurguladı. Gardner, "Bitkiler daha fazla lif (hayvansal gıdalarda lif hiç yok), daha az doymuş yağ ve sıfır kolesterol (tüm hayvansal gıdalarda kolesterol var) içeriyor. Tabii bir de antioksidanların da aralarında olduğu fitokimyasallar var. Buradaki 'fito' bitki anlamına geliyor. Tanım gereği hayvansal gıdalarda fitokimyasal bulunmuyor" dedi.
SÜT ÜRÜNLERİ VE YUMURTADA SAKINCA YOK
Araştırmanın bir diğer yazarı olan Bologna Üniversitesi'nden Dr. Davide Gori, şemsiye analize dahil edilen 48 meta analizi belirlerken kullandıkları kriterleri, "Et, kümes hayvanları ve deniz ürünlerini beslenmeden tamamen çıkaran vegan ve vejetaryen diyetlerle ilgili araştırmaların sonuçlarını analiz ettik. Daha net olmak gerekirse yoğurt, peynir, süt gibi gıdaların dahil olduğu lakto-vejetaryen diyetler; yumurta, yumurta beyazı, mayonez, yumurtalı makarna ve çeşitli hamur işlerinin dahil olduğu ovo-vejetaryen diyetler ile lakto-ovo-vejetaryen diyetler araştırmaya dahil edildi. Ancak çeşitli balık ve et türlerinin sınırlı miktarda da olsa dahil olduğu vejetaryen diyetler kapsamın dışında tutuldu" sözleriyle açıkladı.
Sonuçta, bitki bazlı beslenme modellerinin, beden kütle endeksi, açlık şekeri gibi kan şekeri değerleri ile büyük ve küçük tansiyon gibi risk faktörlerini etkileyerek kardiyovasküler hastalık, diyabet ve inflamasyon riskini azalttığı görüldü.
Gori, bu şekilde beslenmenin toplam kolesterolü, LDL kolesterolü ve yüksek inflamasyona işaret eden C-reaktif proteini de kayda değer düzeyde düşürdüğünü vurguladı.
Metabolik hastalıklar, obezite, yüksek tansiyon, düşük kolesterol ve kan şekeri gibi birçok semptomun bir araya gelmesiyle ortaya çıkıyor. Bütün bunlar tip 2 diyabet, kalp hastalığı ve inme gibi sorunlara yol açabiliyor.
Araştırmanın en ilginç bulgularından biri, bitkisel besinlerle beslenmenin hamile kadınlara bir fayda sağlamıyor olmasıydı. Guaraldi, bu noktanın daha fazla araştırılması gerektiğini belirtti. Burada hamilelik hormonlarının sonuçları etkiliyor olabileceğini ifade eden Guaraldi, "Katılımcıların çalışma döneminde bazı takviyeler almasının beslenmenin etkilerini değiştirmiş olma ihtimali de söz konusu olabilir" diye konuştu.
ÖZELLİKLE B12 VE DEMİR DÜZEYLERİNE DİKKAT
Bitki bazlı beslenmenin birçok faydası olmakla birlikte yetersiz kaldığı bazı noktalar da yok değil. Belli vitamin ve mineralleri, etten, sütten ve balıklardan almak çok daha kolay. Bu nedenle vejetaryen ve veganların bu maddeleri beslenmelerine katmak için ekstra önlem alması gerekiyor.
Mayo Clinic yönergelerine göre, kişinin beslenmesi dikkatle optimize edilmediği takdirde B12, kalsiyum, demiş, çinko, iyot ve D vitamini alınabilecek kaynaklar bulmak gerekiyor.
Gardner, "Katı vegan diyetler B12 vitamininden yoksun olabilir. Bu durum B12 takviyeli gıdalarla beslenerek kolayca çözülebilir zira B12'nin günlük alım dozu diğer tüm vitamin ve minerallerin altındadır" dedi.
Tamamen vegan bir diyette demir alımının da oldukça zor olduğunun altını çizen Gardner, "Baklagiller gibi birçok bitkisel besin demir açısından zengindir. Ayrıca gıda takviyeleri de yardımcı olabilir" diye konuştu.
Vegan beslenmede protein alımı da zor olabilir ancak mercimek, nohut, fasulye gibi baklagiller, ağaç yemişleri, yağlı tohumlar, tam tahıllar ve edamame, tempeh, tofu gibi soya ürünleri çok iyi birer bitkisel protein kaynağı.
Uzmanlar işlenmiş et muadillerinin de bir seçenek olduğunu ancak bu ürünlerde sodyum düzeyi yüksek olabileceğinden etiketlerin dikkatle okunması gerektiğini vurguladı.
CNN International'ın "Certain vegetarian diets significantly reduce risk of cancer, heart disease and death, study says" başlıklı haberinden derlenmiştir.