10 Soruda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile ilgili ebeveynlerin en çok merak ettiği on soruyu Uzman Klinik Psikolog Hemra Mamiyev yanıtlıyor.

1. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), her toplumda oldukça yaygın, çocukluk çağının en sık görülen psikiyatrik bozukluklarındandır. En çarpıcı belirtileri: dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve ataklıktır (dürtüselliktir). Ele avuca sığmazlar. Hiç tükenmeyen enerjileri vardır. Tehlikelere aldırmaksızın bütün gün koşuşturabilirler. Dikkat süreleri kısadır. Başladıkları işi bitirmeden bir diğer etkinliğe geçerler, yoğun dikkat gerektiren görevleri sevmezler ve reddederler. Çok sık eşyalarını kaybederler ve düzensizdirler. Çok konuşurlar, sırasını beklemekte güçlük çekerler, sorunun bitmesini beklemeden hemen yanıtını verirler.

2. Dikkatsizlik ve aşırı hareketlilik/dürtüsellik belirtileri her zaman bir arada mı görülür?

DEHB, dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin birlikte görüldüğü, dikkat eksikliğinin ön planda olduğu ya da ataklığın (dürtüselliğin) ön planda olduğu üç farklı şekilde görülür.

3. DEHB sadece erkek çocuklarda mı görülür?

Hayır. Ancak erkek çocuklarda kız çocuklarına göre daha sık görülmektedir. DEHB erkek çocuklarda daha çok davranış problemleri ile kendini gösterirken, kız çocuklarda akademik başarısızlık şeklinde kendini gösterir.

4. DEHB’nin başlangıç yaşı kaçtır? Belirtiler ne zaman ortaya çıkar?

Genellikle 3–4 yaşlarında kendini belli eder. Ancak tanılama süreci ilkokul döneminde öğretmenlerin çocuğu fark etmeleri ve aileyi 'Çocuk Psikiyatrisi'ne yönlendirmeleriyle başlar. DEHB tanısının konulabilmesi için temel belirtilerin 7 yaşından önce başlaması, en az iki ortamda görülmesi (ev, okul) ve 6 ay boyunca da devam ediyor olması gerekmektedir.

5. DEHB’nin nedenleri nelerdir? Çocuk yetiştirme tarzımızla ilişkisi var mıdır?

DEHB’nin tam olarak nedeni bilinmemesine rağmen, bu bozukluğun oluşunda kalıtım, beyindeki yapısal işlev farklılıkları ve çevresel faktörlerin rol oynadığı sanılmaktadır. Çevresel nedenler DEHB’nin oluşumuna doğrudan neden olmaz; ancak genetik yatkınlığı olan bireylerde riski attırır. Aşırı hoşgörülü veya aşırı disiplinli çocuk yetiştirme tarzı sorunların çözümünü zorlaştırırken, demokratik, çocuğun gereksinimlerini anlayan, ilgili ve sevecen çocuk yetiştirme tarzı tedavi sürecinde olumlu rol oynamaktadır.

6. Her hareketli veya dikkati dağınık çocukta DEHB var mıdır?

Çocukluk çağı genel özellikleri itibariyle enerjik ve hareketli bir dönemdir. Ancak DEHB’li çocuğun hareketleri amaca yönelik değildir. Tehlikelere aldırmadan, bitmek bilmeyen enerjiyle koşuşturup dururlar. Çocuğun hareketliliğinde kendi yaşıtları ile karşılaştırıldığında belirgin fark görülür, ev ve okul ortamında ciddi sorunlara yol açmaktadır. Belirli bir işe odaklanma süreleri yaşıtlarına göre daha kısadır. Çoğunlukla unutkandırlar, oyuncak ve eşyalarını kaybederler. Dürtülerini kontrol edemedikleri için arkadaşlık ilişkileri zayıf ve sorunludur. Sırasını bekleyemedikleri için arkadaşları ile oyun oynarken sorun yaşarlar. Ancak çocuğun aşırı hareketliliği, huysuzluğu, huzursuzluğu ve dikkat dağınıklığı her zaman DEHB ile ilişkili olmayabilir. Çocuktaki bütün bu davranış özellikleri, çocukluk çağı depresyonu, yakın bir zamanda sevdiği birini kaybetme vb. durumlarla ilişkili olabilir.

7. DEHB’nin tedavisi var mıdır?

DEHB’nin tedavisi doğrudan belirtilere yöneliktir. Aşırı hareketlilik, dürtüsellik ve dikkat kusurlarının giderilmesi ana hedeftir. İlaç tedavisi, davranış tedavisi ve anne-baba eğitimi bilinen en etkili ve en yaygın kullanılan yöntemlerdir. Bu üç yaklaşımın ayrı ayrı kullanılmasından ziyade birlikte kullanılması durumunda daha etkili sonuçlara ulaşılmaktadır.

8. DEHB kendiliğinden geçer mi? Tedavi edilmez ise neler olabilir?

DEHB kalıcı ve sürekli olan psikiyatrik bozukluktur. Ergenlik ve yetişkinlik döneminde aşırı hareketlilik belirtilerinde azalma görülebilmektedir; ancak dikkat kusurları ve akademik başarısızlık devam etmektedir. DEHB tedavi edilmezse kişide ileriki yaşlarda, Antisosyal Davranışlar (kural tanımayan, saldırgan), Depresyon, Anksiyete Bozuklukları gibi birtakım psikiyatrik bozuklukların görülme olasılığı yüksektir.

9. DEHB’li çocuğuma nasıl davranmalıyım? 

• İlk olarak bozukluk ve tedavileri hakkında konunun uzmanlarından bilgi alın, belirlediğiniz etkili ve uygun tedavi yaklaşımını birlikte yürürlüğe koyun.

• Çocuğunuzu olduğu gibi kabul edin. Unutmayın ki DEHB çocuktaki bir yaramazlık değil, psikiyatrik bozukluktur.

• Bu çocukların enerjilerini atmaya ihtiyaçları vardır. Onları spor etkinliklerine yönlendirin.

• Basit ve açık kurallar koyun. Bu çocukların hareketliliklerini ve dürtüselliklerini kontrol edebilmeyi öğrenebilmeleri için sınırlara ve kurallara ihtiyaçları vardır.

• Bu çocuklar sık sık başarısızlık duygusu yaşadıkları için kendilerine güveni azdır. Olumlu bulduğunuz davranışlarını ödüllendirin.

• Evde her şeyi programlı olsun. Uyku, yemek, ödev gibe durumların zamanını birlikte belirleyin ve uyun.

• Anne-baba olarak çocuğa karşı davranışlarınızda tutarlı olun. Çocuğun neyi yapıp neyi yapamayacağını bilmeye ihtiyacı vardır.

• Çocuğunuza sadece yapmamasını istediğiniz şeyleri değil, yapmasını istediğiniz şeyi söyleyin. Örneğin; “Kapıyı sert kapatma” değil “Kapıyı yavaşça kapat”.

• Çocuğunuzla konuşurken göz göze gelin, kelimeleriniz açık ve net olsun.

10. DEHB’li çocuğun öğretmeniyim. Ona nasıl yardımcı olabilirim?

• Çocuğu size yakın bir yere oturtunuz. Bu şekilde dalıp gitmeye meyilli olan öğrencinin dikkatini açık tutmuş olursunuz.

• Hareketlendiğini fark ettiğinizde ona sınıf içinde küçük görevler vererek enerjisini atmasına yardımcı olabilirsiniz. Bu şekilde sınıfın kontrolünü de kaybetmemiş olursunuz.

• Çocuğun durumunu arkadaşlarına anlatın ve anlatmasını teşvik edin. Böylelikle sorun yaşadıklarında arkadaşları ona karşı daha anlayışlı davranabilirler.

• Çocuktan yapmasını istediğiniz şeyleri sık sık hatırlatın.

• Sürekli yönlendirilmeye ihtiyaç duyarlar.

• Onunla konuşurken daima göz göze gelin.

• Yapmayı düşündüğünüz değişiklikleri çocuğa önceden haber verin.

• Öğreteceğiniz becerileri küçük parçalara ayırın. Bu şekilde çocuğun başarı duygusu yaşamasını sağlayarak benlik saygısını geliştirebilirsiniz.

• Ödevlerde nicelikten ziyade niteliğe önem verin. Onlar daha az ödeve ihtiyaç duyarlar.

• Çocuğun başarılarını övmek için sürekli tetikte olun.

• Öğreteceğiniz becerileri eğlenceli oyunlar ile birlikte vermeye özen gösterin. DEHB’li çocuklar eğlenceli oyunları tercih ederler.

• Sıkça sportif etkinliklere yönlendiriniz. Böylece enerjinin fazlasını kullanmayı ve dikkati tek bir noktada toplamayı öğrenebilsinler.

• Son olarak aile ile yalnızca sorun olduğunda değil, sık sık görüşün.