Gel de ayıkla pirincin taşını

VATANDAŞIN Ekonomisi köşesinde bu hafta yine gıda konusu var. Hatırlarsanız bir süre önce restoranların tüketiciyi nasıl aldattığına ilişkin haftalarca süren kapsamlı bir çalışma yapmıştık. Gıda öylesine kapsamlı bir alan ve bu alanda tüketici öyle haksızlıklara maruz kalıyor ki anlaşına bu konudan elimizi çekmek pek mümkün olmayacak.

Bu hafta Türk sofralarının vazgeçilmez ürünlerinden pirinci mercek altına alacağız. Pirinç deyip geçmeyin... Kalitelisi, pahalısı var, ucuzu var, kırığı var, yerlisi var, ithali var... Hepsinin tadı başka, tabii fiyatı da... İşte işin içinde kalite ve fiyat farkı olunca hangi pirinci kaç liraya aldığımızı bilmemiz büyük önem taşıyor.

Mevcutta geçerli olan ayrıntılarını paylaştığım tebliğe göre pirinç satacaksanız ne pirinci olduğunu, nerede yetiştirildiğini, ithal mi yerli mi olduğunu, ne amaçla kullanabileceğini açık seçik yazmanız gerekiyor.

Peki ama piyasada durum ne? Gelin pirincin izini marketlerde sürelim.

İstanbul’da büyük küçük demeden marketleri dolaştım. Paket pirinçteki hilelere geleceğim ama öncelikle açık pirinçlerde özellikle küçük marketlerin pirincin ne çeşidini ne menşeini, ne de yerli ithal olduğunu belirtmeden satıldığını belirtmeliyim. Büyük marketlerde de bu konuda ciddi eksiklikler, fiyatlarda pirincin kg fiyatı ticaret borsalarında açık açık ilan edilirken bazı marketlerin sattığı pirincin fiyatının bundan daha düşük olduğunu anlamak mümkün değil. Toptan fiyata nakliye ve diğer masraflar ilave edildiğinde nasıl oluyor da bu marketler borsadaki fiyattan daha ucuza o pirinci satabiliyor?
Göz ile ayırmamızın neredeyse imkansız olduğu farklı çeşitler ve tipler aynı ambalaj içerisine karıştırılıyor. En çok karışıklık görünüm olarak birbirine benzeyen Luna-Osmancık ile Cameo-Baldo çeşitlerinde yapılıyor. Bu türler arasında ciddi kalite ve fiyat farkı var. Özellikle Çin’den gelen ucuz pirinçlerin ise yerli diye tüketiciye sunulduğu da önemli iddialar arasında.

GÖNEN PİRİNCİ OYUNU

GÖNEN Baldo pirinçte oldukça tercih edilen çeşitler. Kalitesi, lezzeti, pişme süresi vs ile diğer pirinçlerden ayrışıyorlar. Bu yüzden de fiyatları daha pahalı. Bir büyük marketteyim. İki ayrı marka pirinç yan yana satışa sunulmuş. Birinin üzerinde şu yazıyor: Pirinç, Baldo, Gönen yöresinde yetiştirilmiştir. 1 kg paket fiyatı 9.95 TL. Hemen yanındaki pirinç ise o marketin kendi markasını taşıyor. Paketin üzerinde tek bir ibare var: “Gönen yöresinde yetiştirilmiştir.” Başka hiçbir ifade yok. Siz Gönen’i görünce sanıyorsunuz ki o da baldo. Fiyatı 6.75 TL olunca hemen eliniz ona gidiyor. Oysa biraz dikkat. Raftaki etikette şu yazıyor. Cameo Pirinç... Cameo pirincin çok daha düşük kalitede olduğunu toptan fiyatının da daha ucuz olduğunu sanırım anlamışsınızdır. Osmancık pirincin kg fiyatı 10 TL dolayında Osmancık görünümlülerinki ise yarı fiyatına...

OSMANCIK PİRİNCİ OYUNU

BİR başka büyük marketteyim. Dikkatimi Osmancık türü pirinç paketleri çekiyor. Tüm markalar yan yana dizilmiş. Osmancık aslında bir pirinç çeşidi. Pilavda iyi sonuç veriyor. Yine tercih edilen pirinçlerden. Bu yüzden fiyatı da diğer birçok yerli pirince göre pahalı. Markalı paket ürünlerde veya marketlerin kendi markalarını basıp sattıkları pirinçlerde en çok hilenin yapıldığı pirinç türü Osmancık. Örneğin bir pakette şu ifade var. Oldukça büyük bir punto ile paketin üzerine OSMANCIK yazılmış. Altına çok daha küçük bir punto ile ‘bölgesinde yetiştirilmiştir’ yazılmış. Yani, sizin Osmancık türü pirinç diye aldığınız ürün bambaşka bir pirinç türü. Osmancık ile arasında ciddi kalite ve fiyat farklı olan üstelik Osmancık bölgesinde de yetiştirilmeyen Luna pirinci.

KARIŞTIRIP KARIŞTIRIP SATIYORLAR

MARKETLERDEKİ tespitlerim sonrasında uzun yıllardır sektörde faaliyet gösteren bir üreticiyi aradım. Bulduklarımı paylaştım. Onun söylediklerini de virgülüne dokunmadan sizlerle paylaşıyorum:

“Tebliğ çok açık. Gönen Baldo ile Osmancık Baldo’yu bile karıştıramazsınız. Ama ne yazık ki piyasada ne olduğu bilinmeyen tonlarca ürün var. Dürüst satıcıysanız bu sektörde ayakta durmanız çok zor. Nasıl duracaksınız, rekabet edeceksiniz. Pirinç var 5 TL pirinç var 1.5 TL. İkisini bir araya karıştırdığında ortaya müthiş bir fark çıkıyor. Tüketici baldo diye alıyor, ya tamamı başka ya yarısı karışık. Pilav yapıyorsun yarısı pişiyor yarısı pişmiyor. En acısı marketler bu ürünleri bile bile alıp satışa sunuyor. Bu sahtekarlar kadar marketlerin de bu işte kusuru var. Denetimde çok büyük eksiklik var. Kesilen para cezaları elde edilen karın yanında devede kulak. “

TEBLİĞ AÇIK AÇIK YAZIN DİYOR

TÜRKİYE’de pirinç üretim ve satışına dair düzenleme 07.01.2011 tarihli 27808 sayısı ile çıkan resmi gazetede yayınlanan TÜRK GIDA KODEKSİ PİRİNÇ TEBLİĞİ (TEBLİĞ NO: 2010/60) ile yapılmış.

Bu tebliğin 5. maddesinin c fıkrası şöyle:
“Farklı pirinç çeşitleri, sınıfları, grupları, tipleri ve menşei karıştırılarak piyasaya sunulamaz. Ürün içerisinde bulunan kırık taneler, kendi çeşidinden başka bir çeşidin kırığı olamaz.”
Yine aynı tebliğin 10. maddesinin ç fırkası da “Ürüne ait çeşit adı (Örneğin Baldo Pirinç, Osmancık pirinç gibi) ürün etiketi üzerinde belirtilebilir. Ayrıca pirincin yetiştirildiği yöre veya bölge etiket üzerinde yazılmak istendiğinde “.... yöresinde/bölgesinde yetiştirilmiştir” şeklinde ifade edilmelidir (Örneğin Baldo Pirinç “Trakya bölgesinde yetiştirilmiştir” gibi)” diyor. Aynı maddenin d fıkrası da, “Pirinç etiketinde “pilavlık pirinç” gibi kullanım amacına yönelik ifadeler etiket üzerinde yer alabilir. Bu ifadeler kullanılmak istendiği takdirde “pilavlık-ithal pirinç”, “pilavlık-yerli pirinç” şeklinde aynı yüzde, aynı puntoyla yazılmalıdır. Ayrıca ithal pirinçlerin menşei de arka yüzde yazılmalıdır” diyor.