Karikatürist taraf olmaz her şeyi eleştirir

Geçtiğimiz hafta sonuçlanan 34. Aydın Doğan Karikatür Yarışması’nda da durum böyleydi. Çevre, insan hakları, kadın hakları, mülteciler, savaş ve barış her zamanki gibi bu yıl da karikatüristlerin kalem oynattıkları konulardı.

Ancak bir konu vardı ki, her zamankinden daha fazla karikatüristler tarafından ele alınmıştı: Teknoloji.

Teknolojinin hayatımızı nasıl kapladığı, onun nasıl esiri olduğumuz ve aslında bizi özgürleştirdiğini düşündüğümüz sosyal platformların güç odaklarıyla işbirliği karikatürlerin konusuydu.

Kadınları konu edinen karikatürlerde iğne en çok, kız çocuklarının evlendirilmesi, okumalarına izin verilmemesi gibi meselelere batırılmıştı. “Güçlü Kızlar Güçlü Yarınlar” başlıklı özel ödülü alan karikatür finale kalan karikatürler arasında en umut dolu olanıydı. Küçük bir kız çocuğu eliyle bir perdeyi açar gibi, karanlığı aralıyor ve etrafın aydınlanmasını sağlıyordu.

*

Bu yıl 63 ülkeden 641 sanatçının 2220 karikatürle katıldığı yarışmada finale kalan 261 karikatürü, Tan Oral’ın başkanlığını yaptığı ve Ercan Akyol, Latif Demirci, Rudy Gheysenes, Piyale Madra, Mohsen Nouri Najafi, Peter Nieuwendijk, Joel Pett ve Cristina Sampaio’dan oluşan seçici kurul değerlendirdi.

Toplumlararası uzlaşmayı, sevgiyi, dostluğu, özgürlüğü ve barışı karikatür ile yayma amacıyla düzenlenen yarışmada bu yıla kadar birbirinden etkilenerek yapılmış ‘yarışma karikatürlerinin’ ağırlıkta olduğunu söyleyen Tan Oral bu yıl çizerlerin daha özgür davrandığını, daha farklı bir bakışa sahip olduklarını söyledi.

*

ABD Başkanı Donald Trump karikatürlere pek konu olmamıştı. Oral’a göre bunun nedeni çok basit: “Trump seçim döneminde insanlar üzerinde çok etkiliydi, çok popülerdi. Çünkü beklenmedik bir figürdü. Ama şimdi insanların ilgisini eskisi kadar çekmiyor. Popülaritesini çabuk kaybeden bir siyasetçi oldu. Zaten herkes tarafından sürekli eleştirildiği için mizahçılara fazla şey kalmamaya başladı.”

Zira mizah, eleştirinin zor olduğu dönemlerde çok çarpıcıdır. Yani, Trump’ın eleştirilmesi ve aldığı tepkiler artık o kadar sıradan ki, mizahçılar da haklı olarak Trump’tan uzaklaşıp başka konulara kayıyor.

*

Karikatür pek tabii 200 yıl önceki kadar elzem bir araç değil. Örneğin, 1800’lerde New York’u yönetirken kamudan milyon dolarlar çalan William Tweed’e karşı en güçlü muhalefeti, Harpers Weekly’nin karkatüristi Thomas Nast yapıyordu. Yolsuzlukları ortaya çıktıktan sonra İspanya’ya kaçan Tweed, Nast’in karikatürlerinden kendisini tanıyan birisinin ihbarıyla yakalandı ve ABD’de gönderildiği cezaevinde öldü.

Bu örnekten de görüldüğü üzere, muhalefet yapma yollarının bugünkü kadar açık olmadığı, demokratik yönetimlerin yaygın olmadığı geçmişte karikatüre çok iş düşüyordu.

Karikatüre bugün daha az iş düşüyor. Ama karikatürün mizah aracı olarak işlevi baki. İnsanların sorunlara tepki vermekte engellerle karşılaştıkları dönemlerde mizaha çok iş düşüyor çünkü engelleri aşma konusunda mizah çok pratik bir araç.

Cristina Sampaio, “Karikatür çözüm üretmez ama insanın sorunların farkına varmasını sağlar” diyor. Ona göre, iyi bir karikatür insanların kafasına insan hakları, çevre, savaş gibi konularda kocaman bir soru işareti koyar. Yani karikatür cevap vermez, farkındalığı artırır. Karikatür sorunları gösterir, çözüm bulmak ise herkese düşer.

Oral’a göre karikatür çizmek zekâ değil, içtenlik ve öfke gerektiriyor. “Zekâ, o karikatürün eleştirdiği kişilere, o karikatürden ders alması gerekenlere lazım” diyor.

Karikatürün insanlar tarafından çok sevilmesinin nedeni ise samimiyeti, anında tepki oluşu. Ama samimiyetsiz karikatür de olur.   

Latif Demirci samimiyetsiz karikatürün hemen anlaşıldığı kanısında. Güçlüden taraf çizimlerin karikatür olamadığından söz ediyor: “Karikatürist taraf olmaz, her şeyi eleştirir. Taraf olunca karikatür olmuyor yaptığın şey. Birini övmek için karikatür olmaz. İyi bir şeyin karikatürü olmaz. Gördüğün eğretiliği çizersin.”