Bazı Araplar dört asırlık hadisesiz Osmanlı yönetimine karşı neden önyargılı?

TÜRKİYE’de pek de haksız olmayan yaygın bir kanaat var, “Batılılar bizim tarihimizi bilmiyor ve çok yanlış hükümler veriyorlar” deriz. Şüphesiz, bu genel hükmün istisnai bir yanı da var. Benim bildiğim, İtalya’da Enrico Leone gibi bir tarihçi 1940’larda Osmanlı Tanzimatı’nı en iyi değerlendirenlerdendi. 

Hiç şüphesiz ki Batı dünyası Avusturyalı Joseph von Hammer-Purgstall’i, Alman Johann Wilhelm Zinkeisen’i (bu zat Türkçe kaynak bilmez ama bütün Avrupa arşivlerini kullanmış ve mükemmel bir Osmanlı tarihi yazmıştır) ve 19’uncu asrı anlatan önemli Türkologları yetiştirmiştir. Cehalet ve önyargı daha ziyade sokaktaki adama, kasaba münevverlerine ve ruhban sınıfına aittir. Gene Vambery’den beri Batı’da bazı Yahudi bilginler İslam tarihini, özellikle de Türk tarihini oldukça tarafsız bir şekilde ele almışlardır. Halen berhayat olan Bernard Lewis bunların en tanınmışıdır. Daha da geriye gittikçe İslam tarihi ve Türk tarihi için Claude Cahen ve Maxime Rodinson gibilerini sayabiliriz. 

OSMANLI’YA DİRENEN KABİLELER HANGİLERİYDİ?

Önyargıların kısaca özetlenmesi şöyle mümkün olabilir: “Türkler savaşçıdır, yayılmıştır, yağmacıdır. Devlet ve maliye düzenleri iptidaidir, idare ettikleri hakları medeniyete doğru götürmek söyle dursun, geriletmişlerdir.” Bu görüşe Karl Marx karşı çıkmış sayılır. Soğukkanlı bir bakışla, Türk İmparatorluğu’nun Avrupa’daki rolünü ele almıştır. Onun karşı olduğu sistem Rusya’dır. Bununla beraber Marx’ın ortağı Friedrich Engels’in, ‘Türk ilerleyişinin Balkan Rönesansı’nı durdurduğu’ gibi abartmalı bir yorumu yok değildir. 

Son Kudüs krizinden sonra, İslam dünyasındaki Türk ve Osmanlı yorumlarının, Batı’daki önyargılara taş çıkarttığını görüyoruz. Bazılarının sarsılmaz diye söz ettiği Osmanlı Birliği’ne karşıt görüşler bunlar. Emeviye Birliği’nden beri bütün Arap dünyasını bir araya getiren tek devlet Osmanlı’yken, imparatorluğun bu dört yüzyılın Arap mütefekkirleri ve tarihçileri arasında çok az kişi arasından doğru değerlendirildiği anlaşılıyor. 

İlk önce Birleşik Arap Emirlikleri Dışişleri Bakanı’nın slogancı değerlendirmesi bizi dehşete düşürdü. Ardından Suudi TV’sinde Hasan
eş-Şehri adlı yorumcu (eski generalmiş), parmak ısırttıracak derecede berbat bir Osmanlı yorumu yaptı. Düşmanca olduğu için değil, cahilce olduğu için şaşırtıcıydı. Arap dünyası, tarihini soğukkanlı değerlendirmekten aciz. Bereket bu tavır bütün Arapları kapsayamaz. 

Hasan eş-Şehri “Geri kalmışlık, açlık, hastalık, korku, katliam sadece Osmanlıların yönettiği ülkelerde hüküm sürdü. Bu yüzden kabileler onlara karşı direndi” diyor. Direnen kabileler 18’inci asrın ikinci yarısında koyu bir taassup ile Vehhabî İslamı’nı getirmek için ayaklanan Suudilerdir. Kutsal şehirleri ve mekânları bile tahrip ettiler ve bastırılmaları çok uzun sürdü. O arada da ondan sonra da Büyük Harp’e kadar işlerine baktılar. 

VERSAY’DAKİ FRANSA BAŞBAKANI GİBİ!

Osmanlı İmparatorluğu’nun tasvirini Hasan eş-Şehri sanki Fransa Başbakanı Georges Clemenceau’un Versay Barış Antlaşması sırasında Türk delegelerine yaptığı çıkıştan almış gibidir. Fahreddin Paşa’nın savunmasını ‘kabir soygunculuğu’, Hicaz’daki otonomiyi açlık, soygunculuk ve katliam, Suriye ve Filistin’deki hadisesiz dört asrı geri kalmışlık şeklinde nitelemenin bir parça siyaset icabı olduğu anlaşılıyor ama ayrıca okumayan, araştırmayan bir cemiyetin pervasız tarihçiliği, amiyane tefekkürü de göze çarpmıyor değil. 

Bu konuda da ipin ucunu kaçırmayalım. Ürdünlü Adnan Bahit, Suriyeli George Saliba, Cezayir’deki ve Tunus’taki tarihçiler gibileri de var. Arap dünyasında gençlerden Türkoloji tahsil eden ve gerçekten Türkçe öğrenenlerin sayısı süratle artıyor. 

Bizde de benzer gelişmeler var. Örneğin Farsça üzerine... Geçen hafta İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili Bölümü’nde şiir gününe katıldım. Bizim öğrencilerden Farsça şiir yazanlar bir hayli. Ucuz politikaları bertaraf edecek tek gerçek politika kültürel işbirliği ve yakınlaşmadır. İşte bu yüzden genç Arabistan’ın öğrenme isteğine bizim cevap vermemiz gerekir. 

Osmanlı İmparatorluğu’na karşı başlatılan Arap isyanından bir kare.

NEREDEN ÇIKTI BU OSMANLI KOLONYALİZMİ!

GENELLİKLE Mağribli tarihçiler ve onların içinde de Cezayirlilerden Osmanlı tarihini gerçeğe yakın şekilde tasvir edenler vardır fakat Fransa doktoralıların içinde yanlış fikirleri belirleyenler çok. ‘Kolonyalist Osmanlı’ gibi laf eden yorumculara insanın bazen “Nerede bulunuyor o Osmanlı kolonyalizmi” diye sorası geliyor. Asıl ilginç olan, Ortadoğu dünyasında Arapça ve Türk-Osmanlı arşivlerinin değerlendirenlerin daha çok İsrail tarihçileri olmasıdır. Yani Ortadoğu’da İsrail yayılmasının en başarılı yönü tarihçilik alanındadır denebilir.

BİR DEVRİN HAFIZASI
Rasim Cinisli’nin anıları hem güzel Türkçesi hem de ülkemizin yakın dönem siyasi yaşantısına ışık tutması açısından önemli bir eser. 

BEN Rasim Cinisli’yi 1966 yılında tanıdım. Turizm Bakanlığı’nın Milli Türk Talebe Birliği’yle Ankara’da enformasyon bürosunda açtığı tercüman rehber kursundaydım. O ise galiba birliğin başındaydı ve bizi ziyarete gelmişti. Nazik bir gençti. Yaş farkına rağmen mütevazı davranıyordu. 

Cinisli, Erzurum köylerinden birinde doğdu, oranın eşrafındandır. İstanbul Hukuk Fakültesi’nde okudu. Siyaset yıllarında doğrusu ismini uzaktan duyardım. AP’den kopan DP hareketinin başında yer alıyordu. Anılarını kaleme aldığı ‘Bir Devrin Hafızası’ isimli kitapta üç ayrı bölümü özellikle okumakta fayda var. 

Birincisi doğduğu ve çocukluğunu geçirdiği Erzurum’un Cinis köyü ile ilgili olan bölüm. Harbin sıkıntıları ve sonraki yıllarda dahi okumanın mümkün olduğu bir köy burası. Sonra, İstanbul’da talebelik yıllarıyla ilgili kısım. 1950’li yılları sürükleyici ve güçlü bir kalemden okumak hangi açıdan bakılırsa bakılsın ilginç. Çünkü artık insanlarımız o dünyayı tanımıyor, ya görmedi ya da unuttu. 1960 ve 1970 sonrası iç politikadaki çalkantıları da onun kaleminden takip etmek mutlaka çok önemli. 

Nihayet kitaptaki bir diğer önemli bölüm de Osmanoğulları ailesi ile ilgili olan sayfalar. Malum, Rasim Cinisli, 1974 Affı’nın Meclis’teki milletvekilleri arasında en ısrarlı izleyicisiydi ve af kanununa hanedanın erkek üyelerinin dahil edilmesi için çok uğraştı. Bu nedenle de ailenin dostluğunu kazandı. Kitabı bize, bugün artık birçoğu hayatta olmayan şehzadeler ve sultanların (prenses) görüşleri, yaşam hikâyeleri üzerinde bilgiler veriyor. 

Cinisli’nin konuşurken selis bir Türkçesi var, kalemi de fevkalade sürükleyici. Artık gençlerimizi böyle yetiştiremiyoruz. Kitabı okurken yakın tarih üzerinde çok şey öğrenilecek ama asıl önemlisi bu, Türkçenin rahat ve sürükleyici bir dil olduğunu görmeyi mümkün kılan bir hatırat.

Bir yılı daha tamamladık. Sevgili okurlarıma huzurlu bir 2018 yılı, mutluluk ve sağlık diliyorum.