Gökova arıları Notre Dame’ın 200 bin arısı kadar şanslı mıydı
2019 yılında, Paris’teki Notre Dame Kilisesi yanarken, bu yapının çatısından bir mucize çıkacağını kimse aklına getirmemişti.
Yangın o zamana kadar çok az insanın bildiği bir olayı gün yüzüne çıkarmıştı.
Dünyaca ünlü Notre Dame Kilisesi’nin çatısında gizli bir canlı kolonisi yaşıyordu.
Üç kovan ve 200 bin arıdan oluşan bir koloniydi bu.
*
Yine yangın sayesinde öğrendik ki, bu arıların Nicolas Geant adlı bir de bakıcısı vardı.
Geant, Paris’teki arı nüfusunu arttırmak için başlatılan proje kapsamında 2013’te çatıya arı kovanları yerleştirmişti.
O devasa yangında herkes binaya ağlarken Geant arılarına ağlıyordu.
Ancak o yangından kimsenin beklemediği bir mucize çıktı...
Notre Dame’ın 200 bin arısı yangından kurtulmayı başarmıştı.
En üst çatının 30 metre altındaki bir yerde bulunan bu kolonilerin yangından nasıl kurtulduğunun sırrı bugüne kadar çözülemedi.
O gün kovanların bulunduğu yerdeki ısı 800 dereceye kadar ulaşmıştı.
Bu mucizenin sırrı çözülemedi...
*
Peki yaşadığımız son yangın felaketinden sonra Gökova’nın arıları ne oldu?
Onlar da Notre Dame Kilisesi’nin arıları kadar şanslı mıydı?
Bu yangından da bir Gökova mucizesi çıkacak mıydı...
*
Dün bu konuyu, “Bee & You” adlı arıcılık kuruluşunun kurucusu ve Türkiye’nin önde gelen arıcılık uzmanlarından Dr. Aslı Elif Tanuğur Samancı ile konuştum.
İşte yangın sonrası Gökova ve Marmaris arılarının durumu...
1) YANGIN İKİ GÖÇ ARASINDA BAŞLADI YOKSA 3.5 MİLYON KOVAN TEHLİKEDEYDİ
Bölgede ne kadar kovan var, ne kadarı yandı?
“Muğla ilinde yaklaşık 1.200.000 kovan var. 6.000 aile bundan geçiniyor.”
Bu kovanların ne kadarı yangının etkisinde kaldı?
“Burada biraz zamanın verdiği şans vardı. Bu arıcıların çoğu göçer arıcılık yapmaktadır. Yangının başladığı günlerde yayla balı üretmek için çeşitli yaylalara ve bir bölümü ayçiçek balı üretmek için Trakya yöresine gitmişti. İkincisi, ağustos ayının 15’inden sonra her yıl toplam 3-3.5 milyon kovan çam balı üretmek için bölgeye gelecekti. Yani yangının çıkış zamanı zararı hafifletti.”
Peki ne kadarı yangın bölgesindeydi?
“Henüz kesin bir rakam yok. Hasar tespit çalışmaları devam ettiği için tahmini 5.000 kovana yakın bir hasar oluştuğu tahmin ediliyor. Birçok arıcı kovanını kaçırmayı başardı.”
Yani hafif atlatıldı diyebilir miyiz?
“Hafif diyemeyiz. Çünkü çok sayıda arı dışarıda kaldığı için arı zayiatı oluşmuştur. Bunun yanında yerleşik arıcıların yanında göçer arıcılık yapan birçok arıcımızın da evleri ve arıcılık yaptığı barakaları yandı.”
2) GÖKOVA ARISININ YOLDAŞI BASRA BÖCEĞİNİN KADERİ
Arıların bir bölümü kurtulduğuna göre bölgede yeniden arıcılık başlayacak değil mi?
“Olay o kadar basit değil. Kaybolan sadece arılar değil, bir de “Basra böceği” sorunu var.”
Nedir o böcek?
“Şu an yanan kızılçam ağacının (Pinus brutia) üzerinde yaşayan Marchalina hellenica adlı bir böcek var. Biz buna “Basra böceği” diyoruz. Bu böcek yaşamını devam ettirmek için ağacın özsuyunu alıp kendi bünyesinde değişikliğe uğratarak ağacın üzerine bir salgı bırakıyor. Balarısı ağaç üzerindeki bu salgıyı toplayarak, kendinden de enzimler katıyor, sonra kovanda olgunlaştırıp çam balına dönüştürüyor. Yani çam balı, balarıları tarafından, Basra böceğinin salgısından üretilen bir baldır.”
3) DÜNYADAKİ TOPLAM ÇAM BALININ YÜZDE 92’Sİ BU BÖLGEDE ÜRETİLİYOR
Çam balı üretimi ne kadar? Dünya üretiminde yerimiz ne?
“Çam balı, Türkiye yıllık bal üretiminin 30-35’ni oluşturuyor. Bu da aşağı yukarı 30-35 bin ton çam balı demektir. Türkiye’deki çam balı üretiminin yaklaşık olarak yüzde 75-80’lik kısmı Muğla’daki Basra böcekli, ormanlık sahalarda gerçekleşmekteydi. Dünyada sadece 2 ülkede çam balı üretimi bulunmaktadır. Çam balının yüzde 92’si Türkiye’de, yüzde 2’si de Yunanistan’da üretilmekteydi.”
KOVANDAKİ ARI
4) PSİKOLOJİSİ BOZULAN GÖKOVA ARISI STRESTEN KENDİ BALINI YEDİ
Yangın çıkınca ne oluyor? Kovanlar yanıyor ve arılar ölüyor mu?
“Tabii ki bazı kovanlar yanıyor. Ama kovan yanmasa da arı için tehlike bitmiş değil. Bir de duman tehlikesi var.”
Arı dumandan boğuluyor mu yani?
“Tehlike dumandan boğulmak değil. Asıl tehlike arı psikolojisi ile ilgili. Duman altında kalan arının psikolojisi bozulur, strese girer ve kovandan çıkmaz. Eğer kovan içindeyse o stresle kovandaki balı yemeğe başlar. Böylece midesini bal ile doldurur. Uçamaz, kovanda kalır ve ölür.”
DIŞARIDAKİ ARI
5) KOVANINI BULAMAYAN İŞÇİ ARI BULUNDUĞU YERDE DOLAŞIR
Yangın sırasında dışarıdaki arılar ne yapar?
“İşçi arı eğer dışarıdaysa, yönünü bulabilecek kadar duman yoksa ve kovanı duruyorsa kovanına geri dönebilir. Eğer kovanı yoksa kovanının bulunduğu yerde dolaşır ve girecek başka kovan bulamazsa sonunda ölür.”
6) KRALİÇE ARI YANGINDA BİLE KOVANDAN ÇIKMAZ
Kovandaki kraliçe arı ve erkek arılar ne oluyor?
“Kovandaki kraliçe arı hayatı boyunca sadece 2 defa kovandan çıkıyor. Bunlardan birincisi çiftleşme uçuşu için, diğeri ise oğul verme zamanında. Bunların dışında farklı bir durumda kraliçe arı kovandan çıkmaz. Erkek arılar sadece çiftleşme uçuşu için kovandan çıkarlar bunun dışında kovanda herhangi bir iş yapmadıkları için işçi dişi arılar erkek arıların çoğunu kovandan dışarı atarlar. Erkek arıların kovandan yangın esnasında kaçıp herhangi bir yere sığınmaları gibi bir durumu oluşmaz.”
7) DOKU BOZULDU, ARI POLEN TOPLAMAKTA ZORLANACAK
Arı psikolojisi ve bölgedeki arıların genetik bağlılığı gibi bir şey var mı?
“Evet, Muğla bölgesinde yerleşik arıcıların arı kovanlarının arı ırkı olan yerli “Muğla arısı” ırkının bölgeye genetik bağlılığı bulunmaktadır. Bu arı ırkı, çam balının nektar başlangıç dönemine göre kovan içindeki arı mevcudunu ayarlamakta ve ona göre daha yüksek miktarda bal üretimi yapabilmektedir. Bunun yanında bölgeye gelen göçer arıcılar için bölgede arının bitkilerden polen toplaması çok önemli. Polen toplayamayan arı kovanlarının arı mevcudu azalmakta ve çam balı üretim miktarı düşmektedir. Yangından dolayı bölgenin bitki örtüsü zarar gördüğü için arının polen kaynaklarından da yararlanmasında ciddi sıkıntı olacaktır.”
8) 100 MİLYON DOLARLIK BİR PARASAL KAYIP OLABİLİR
Bal olarak parasal kayıp ne?
“Üretim miktarına göre değişmekle birlikte yaklaşık 100 milyon dolarlık bir parasal kayıp söz konusu.”
9) ARI OLMAYINCA ÖTEKİ BİTKİLERİN DÖLLENMESİ DE ETKİLENECEK
Arıların gitmesi öteki bitkilerin döllenmesini etkileyecek mi?
“Bölgedeki arı varlığına göre bitki çeşitliliği kesinlikle değişecektir. Bölgedeki bitki örtüsü yeniden canlandıkça arıcıların da yavaş yavaş yeniden bölgeye geleceklerini ve ekosistemin yeniden düzeleceğini umuyoruz.”
KİLİSE ARICISI NE DİYOR
10) KARBONDİOKSİT ARILARI ÖLDÜRMÜYOR SADECE SARHOŞ EDİP UYUTUYOR
BİR teknik bilgi de, Notre Dame Kilisesi’nin arıcısı Nicholas Geant’tan:
Ona göre yangında arılara yönelik en büyük risk yüksek sıcaklıklar. “Karbondioksit arıları öldürmüyor, sadece sarhoş edip, uyutuyor.”
TEKNİK BİLGİ
11) DUMAN ARININ ALARM SİSTEMİNİ 15 DAKİKADA NASIL PARALİZE EDİYOR?
BALARILARI alarm durumuna geçtiklerinde keskin kokulu feromon (insan ve hayvanlarda davranışları düzenleyen ektohormon tipi) yayıyorlar. Bu madde kraliçe arıda bulunmuyor, sadece işçi arıların mandibular bezlerinde bulunuyor.
Bu koku bir tür iletişim aracı. Diğer arılarda da alarm yanıtını harekete geçiriyor, böylece tüm arılar alarm durumuna geçiyor. Mesela kovana giren davetsiz misafir varsa, anında ona karşı tavır alınıyor...
Duman arıların anteninin yanıt vermesini 10-20 dakika içinde derece derece azaltıyor, paralize ediyor. Bu nedenle de saldırmıyorlar ve kaçışmıyorlar, kovanda kalıyorlar.”
GELECEK YIL
12) NOTRE DAME ARILARI BAŞARDI, BİZİM SAVAŞÇILAR NE YAPACAK
2019 yılındaki yangında, Notre Dame Kilisesi’nin çatısındaki arılar o cehennemden kurtuldu. Üstelik yangından bir yıl sonra yine bal vermeye hazır haldeydiler.
Gökova arıları da aynı mucizeyi yaratacak mı?
Tabii arada bir fark var.
Notre Dame Kilisesi yandı ama onun çevresindeki ağaçlar, çiçekler, yeşil doku aynı kaldı. Gökova ve Marmaris’in büyük bir bölümü ise yanıp kül oldu.
Yani arılar hayatta kalmayı başarsa bile, ekosistemleri epey bir süre kendine gelemeyecek...
Yine de göreceğiz...
Arılar savaşçı hayvanlardır...
Başaracaklardır...
KATKIDA BULUNANLAR
Sayfa Editörü: Şebnem Nuraydın
Düzeltmen: Nagehan Keleş
Tasarım ve Uygulama: Selma Songül Zengin
