Cari açık sistemiktir

Enflasyonla mücadele için Türk Lirası’nın faizi (sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ortamda) yüksek tutulunca şirketler ve bankalar, yurt dışından ucuz dövizle borçlanmakta, yabancılar da TL’li mali varlıklara yatırım yapmaktadır. Bu yüzden döviz arzı artmakta, arzı artan dövizin fiyatı düşmekte ve cari açık oluşmaktadır. Ekonomimizi kırılgan hale getiren "yüksek faiz-düşük kur" kısır döngüsü işte budur. Bakanın sözlerine niye itiraz edildi anlamadım.

* * *

Ahir zaman iktisat peygamberlerinden Milton Friedman 16 Kasım 2006’da aramızdan ayrıldı. Friedman, "iktisadi sorunları en iyi piyasa mekanizması çözer" diyenlerin kümelendiği Chicago Üniversitesi’nin hocasıydı. "Büyük Sahra’nın yönetimini devlete bırakın, 10 yıl sonra kum kıtlığı başlar" diyecek kadar devletçiliye karşıydı. II. Dünya Savaş’ının bitiminden 1980’e kadar, Amerika hariç hür dünyanın hemen her yerinde iktisada, "müdahaleci sol" düşünce egemendi. Komünist (sosyalist) blok iktisatçıları, zaten tanım gereği böyleydi. Ancak Amerika’nın iktisadi gelişmesi, tüm dünyayı şaşırttı. Bu başarının felsefi altyapısı olan "serbest piyasa sistemi" de moda oldu. İşte Friedman bu sistemin "parasal ekonomi" yıldızlarından biridir. Steve Hanke ise, Friedman’ı anlayan ve iyi anlatan bir iktisatçıdır. Bugün köşemde onu misafir edeceğim. Konumuz Friedman’ın "parası döviz olmayan bizim gibi ülkelerin" kur rejimleriyle ilgili hadisleri olacak.

1. Friedman’a göre, biri sabit, diğeri yüzer (İngilizcesi "floating", bizde dalgalı deniyor, hálbuki dalgalanmaya "fluctuation" denir) diye tanımlanan iki değil, birbirinden farklı üç tür kur rejimi vardır. Bunlar sırasıyla a) sabit), b) yüzer ve c) çapalı diye adlandırılır.

2. Friedman "yüzen kur rejimi" tavsiye etmiştir demek yanlıştır. Çünkü Friedman her zaman yüzer kur rejimini tavsiye etmemiştir. Friedman’a göre en iyi rejim "sabit kur", ikinci en iyi rejim "yüzer kur" en kötüsü ise "çapalı kur" rejimleridir.

3. Friedman, sabit kur rejimi ile kendisinin (unified currency) dediği "birleşik kuru" kastetmektedir. Bunu sağlamanın ise iki yolu vardır. Birincisi, merkez bankasını lağvedip, yerini "Para Birimi Kurumu" tesis etmektir. İkincisi, o ülkede bir başka ülkenin (büyük ve istikrarlı ekonomisi olan bir ülkenin) para birimi kullanılmaktadır. Yani tam dolarizasyon veya avrozisyon.

4. Friedman, merkez bankalarının herhangi bir kur hedefinin bulunmadığı, kimseye kurların seviyesiyle ilgili bir söz vermediği, ama gerekince kurlara müdahale ettiği "yönetilen yüzer kur" rejiminin aslında bir "çapalı kur rejimi" olduğunu söylemektedir.

5. Friedman’a göre "çapalı kur" rejimlerin en kötüsüdür. Çünkü bu rejimde merkez bankaları aynı anda hem faizleri hem de kurları denetlemek istemektedir. Bu ise imkánsızdır. Çapalı kur rejimleri sonunda mutlaka cari açık krizine sebep olur. (Devamı var)

Son Söz: Ya faizi tut, kuru sal; ya da kuru tut, faizi sal.