Yaşayan hayalet

Ancak biliyoruz ki, bazı hayaletler sürekli olarak içimizde yaşar veya zaman, zaman hortlar. Nitekim iktisatta bol miktarda yaşayan hayalet vardır. Bugün size bunlardan birini anlatacağım. Hayaletin adı "cari işlem açığı, tasarruf açığından doğar" ifadesidir. Bu hüküm, genel kabul görmüş iktisat yanlışlarının başında gelir. Yanlıştır, ama doğru olarak kabul edilir. Yani hem hayalettir, hem de yaşar. Daha doğrusu bazı ülkelerde pek rastlanmazken, bazılarından hiç eksik olmaz. Önce hayaletin nasıl doğduğunu hatırlatayım, sonra bu hayaletin nasıl iktisadi muhakemeyi kilitleyip, politika yapıcıları çaresizliğe ittiğini anlatırım.

* * *

Keynesyen muhasebeye göre, "Cari İşlem Açığı = Kamunun Borçlanma Gereksinimi+(Yatırım/ Tasarruf)". Aslında bu bir denklem değil, sadece bir özdeşliktir. Başka bir değişle, kamu ve özel sektörün tasarruf açıklarının cebirsel toplamı, cari işlem açığına eşittir demek, milli gelir muhasebesi açısından doğrudur. Ama cari işlem açığının, bütçe açığı ile tasarruf açığının toplamından meydana geldiğini ispatlamaz. Yani bilimin peşinde olduğu "sebep-sonuç" ilişkisini içermez. Eğer bu özdeşlik bir denklem olsaydı, sebep-sonuç ilişkisini ifade etmiş olacaktı. O zaman da bütçe açığı azaldıkça, cari işlem açığının da azalması gerekirdi. Hálbuki mesela Türkiye’de bütçe açıkları azaldıkça, cari işlem açıkları azalmamış, tam aksine artmıştır. Hemen denecektir ki, evet böyle olmuştur; ama özel sektörün yatımları artmış ve tasarruf açığı büyümüştür. Bu da doğru değildir. Çünkü son iki yıldır yatırım malları ithalatı azalmış buna mukabil cari işlem açığı artmıştır. Bu şartlar altında, "cari işlem açığı, tasarruf noksanından değil, tüketim fazlasından doğmuştur" demek daha doğru olmaz mı? Hatta olaya Türkiye gerçeğinden bakarsak, cari işlem açığı "ara mallar ithalatı artışından" kaynaklanmıştır demek daha da doğru değil mi? İşin gerçeği şudur: Cari işlem açığının sebebi, ucuz döviz ve sermaye hareketleridir. Bunun gerisinde de "yüksek faiz" vardır.

* * *

Peki, bu "cari işlem açığı eşittir tasarruf açığı" hayaleti, niçin bir hortlak gibi içimizde yaşamaktadır. Çünkü işimize gelmektedir. Daha hızlı büyümek için, daha fazla yatırıma, daha fazla yatırım için daha fazla tasarrufa ihtiyaç vardır diye cümleye başladıktan sonra, bunun cebirsel sonucu cari işlem açığıdır, çünkü ülkemizde yeterli tasarruf yoktur denirse, cari işlem açığı kutsanmış olur. Artık ondan sonra tutmayın siz "yüksek faiz-düşük kur" politikasının yarattığı rantı yiyerek semiren bankaların ekonomistlerini. Pek tabii her gün medyada, cari işlem açığını yaratan "yüksek faiz"in fazileti üzerine yorum üzerine yorum döktürteceklerdir.

* * *

Bir iktisat sorusu: Niçin, fakir Çin’in tasarruf oranı, zengin Amerika’dan yüksektir? Tasarruf eğilimi, zenginleştikçe azalır mı? Çin ve Japonya’nın "düşük faiz, yüksek döviz" politikasını bu bağlamda değerlendirin.

Son Söz: Türkiye’de döviz ucuzdur, hep ucuz kalacaktır.