Basın özgürlüğü, ideolojik tartışmaya kurban edilemez

Taraflar gözü kapalı tutum alıp bu çeşit raporları okuma zahmetine bile katlanmadan ya ‘Adamlar Türkiye’ye yönelik algı yaratmaya çalışıyorlar, aslında basın en özgür diyen ülkelerden bile özgür’ diyorlar veya ‘Nihayet dünya da Türkiye’de özgürlüklerin ne kadar kötüye gittiğini gördü, Türkiye diktatörlüğe gidiyor’ diyorlar.
Bu iki görüşün ikisi de doğru değil; hemen hemen her konuda olduğu gibi basın özgürlüğü konusunda da ‘şeytan ayrıntıda gizli’ ve bu ayrıntıları görmek için de aslında raporu serin kanlı biçimde okumak yeterli.
Önce kaba bilgi: Türkiye, rapora göre 100 üzerinden 62 almış. Puan arttıkça özgürlükten uzaklaşılıyor; yani 0-30 puan arası ‘özgür ülke’, 31-60 puan arası ‘yarı özgür’ ülke, 61-100 arası da ‘özgür olmayan ülke’ kategorisi.
Bir önceki raporda notumuz 56 imiş, yani ‘yarı özgür’ ülkeymişiz ama ‘özgür olmayan’a da tehlikeli derecede yakınmışız. Zaten 1993’ten beri 50 puanın altına sadece 2004-05 yıllarında 48 puanla düşmüşüz; ‘özgür olmayan’a hep tehlikeli biçimde yakın olmuşuz.
Peki bu 62 puan nereden geliyor? Freedom House, üç başlık altında yapıyor incelemesini.
‘Hukuki ortam’ için 8 kategorik soru ve her bir soru için de değişen sayılarda alt soru var. Her sorunun puan değeri farklı. ‘Hukuki ortam’ soruları için bir örnek vereyim: ‘Ceza Kanunu, Güvenlik Kanunu veya başka bir kanun gazetecilerin haber yapmasını kısıtlıyor, gazeteci ve/veya blogger’lar bu kanunlar uyarınca cezalandırılıyor mu?’ Bu sorunun altında 8 alt soru var ve bu soru 0-6 puan değerinde, yani alınabilecek en kötü not 6.
Türkiye ‘Hukuki ortam’da alınabilir 30 kötü puanın 23’ünü birden almış durumda.
Freedom House’un ikinci başlığı ‘Siyasi ortam.’ Bu başlık altında 7 kategorik soru ve onların altında da çok sayıda alt soru var. Bir örnek vereyim: ‘Medya organlarındaki haber ve bilgilerin ne kadarı, hükümet veya özel bir partizan çıkar tarafından belirleniyor?’ Burada kastedilen şeyin sadece ‘yandaş medya’ olmadığını, kategorik olarak ‘muhalif’ medyanın da bu soru kapsamında olduğunu hatırlatmama gerek bile yok. Bu soru 0-10 puan değerinde.
Türkiye, ‘Siyasi ortam’ başlığı altında alınabilir 40 puanın 26’sını almış.
Ve son başlık ‘Ekonomik ortam’ adını taşıyor, burada da 8 kategorik sorunun altında çok sayıda alt soru var yine. (Raporun her üç başlığında toplam 23 kategorik soru ve onların altında da toplam 137 alt soru var.) ‘Ekonomik ortam’ sorularına bir örnek: ‘Medya sahipliği veya medyanın kontrolünde hükümetin ağırlığı ne kadar ve bu durum medyanın çok sesliliğini ne ölçüde etkiliyor?’ Bu soru 0-6 puan değerinde.
Türkiye’nin toplam 30 kötü puan alınabilir olan ‘Ekonomik ortam’ konusundaki notu 13.

Kim bu Freedom House ve ciddiye alınmalı mı?

Merkezi Amerika’da Washington’da olan bir kuruluş. Ta 1941’de kurulmuş ve ‘bağımsız’ olmakla övünüyor.
Kuruluşun amacı, özgürlüklerin dünya çapında yayılmasını sağlaması için Amerikan hükümetleri üzerinde etki yaratmak.
Esasen bu etkiye de sahipler; işte son raporun açıklandığı toplantıda Amerikan Dışişleri Bakan yardımcılarından Douglas Franz da bulundu; daha önce The New York Times’ın muhabiri olarak İstanbul’da bulunduğu, iyi Türkçe konuşan eşi Türkiye’yi çok sevdiği için Türkiye ile olan özel ilgisini gizlemeyen bir isim Franz.
Dediğim gibi temel amacı Amerikan hükümetlerini özgürlüklerin yayılması konusunda teşvik etmek olan Freedom House, esasen ciddiye alınması gereken saygın bir kuruluş. Kaldı ki Türkiye bu kuruluşu geçmişte ciddiye aldı zaten.

‘Hukuki ortam’da halimiz feci...

Aslında Freedom House’un değerlendirmesine konu üç başlık da birbiriyle ilişkili ama galiba en çok ‘Hukuki ortam’ ile ‘Siyasi ortam’ birbiriyle ilişkili.
Baktığınızda ‘Hukuki ortam’da 30 kötü puanın 23’ünü, ‘Siyasi ortam’da ise 40 kötü puanın 26’sını almışız. Hukuki ortamı düzeltme yönünde beliren bir irade, kuşkusuz siyasi ortamı da düzeltecektir.
Aynı raporda ‘En özgür’ üç ülkeden biri olan Norveç’in puanı 10. (10 puanlı diğer ülkeler Hollanda ve İsveç.) Bu 10 puanın 4’ü ekonomik ortamdan, 3’er puanı da hukuki ve siyasi ortamdan geliyor.
En az özgür ülke olan Kuzey Kore’nin puanı ise 97. Onun ardından Özbekistan ve Türkmenistan geliyor 95’er puanla. Kuzey Kore, ‘Hukuki ortam’da 30 puanın tamamını, ‘Siyasi ortam’da 40 puanın 38’ini ve ‘Ekonomik ortam’da 30 puanın 29’unu birden alıyor.