Ver Türkiye’yi al Küba’yı

Haftalardır Küba semalarını kaplayan bulutlar 14 Ekim 1962 günü dağılmıştı. Binbaşı Richard Heyser U-2 model keşif uçağıyla rutin görevine çıkabilecekti nihayet. Heyser’in o gün çekeceği fotoğraflar dünyayı bir nükleer savaşın eşiğine getirecekti...
1960’ların başına gelindiğinde Moskova, Türkiye’de konuşlu orta menzilli nükleer füzelerden fena halde rahatsızdı. ABD, 1950’lerin ortasında geliştirdiği Jupiter denen bu füzeleri Fransa’ya konuşlandırmak istemiş ancak De Gaulle reddetmişti. ABD; İtalya’nın yanı sıra, Türkiye’yi ikna etmekteyse hiç zorlanmadı...
Ekim 1959’da ABD ile Türkiye, İzmir’deki Çiğli Hava Üssü etrafındaki beş tesise toplam 15 Jupiter füzesi konuşlandırılması için el sıkıştı. 1961’in ortalarında başlayan aktivasyon süresi Nisan 1962’de tamamlandı. Kumanda elbette Amerikalılardaydı ama Türkiye, Sovyet tehdidine karşı kendini daha güvende hissediyordu artık.
Aynı yıllarda Sovyetlerin bir başka derdi de ABD’nin Küba’nın komünist lideri Fidel Castro’yu devirme çabalarıydı. İlk iki girişimi boşa çıksa da ABD amacından vazgeçmiş değildi.
1961 baharında Sovyetler Kruşçev’in aklına parlak bir fikir geldi: Küba’ya Jupiter’lere benzer nitelikte Sovyet füzeleri yerleştirmek. Böylelikle hem dengeyi sağlayacak, hem müttefikine kol kanat gerecek hem de ABD’nin arka bahçesinde bir üs edinecekti. Castro’nun onayıyla çok geçmeden Sovyet yük gemileri SS-4 ve SS-5 füzelerini, kargo uçakları da nükleer başlıkları taşımaya başlamıştı Küba’ya. Bir yandan da füzelerin konuşlandırılacağı tesislerin inşaatına girişilmişti. ‘Anadir Operasyonu’ mutlak bir gizlilik içinde yürütüldü. Ta ki 14 Ekim 1962’ye kadar...

Tehlikeli 13 gün sona erdi

Binbaşı Heyes’in o gün çektiği fotoğraflar Sovyet füze ve tesislerini net biçimde ortaya koyuyordu. Soğuk Savaş’ın en sıcak günleri, fotoğrafların analiz edilip ABD Başkanı John F. Kennedy’nin masasına konduğu 16 Ekim sabahı başladı. İzleyen 12 gün boyunca gerilim ABD ile Sovyetler’i ‘nükleer savaş’ın eşiğine getirecek kadar tırmandı. Bir hesaba göre 100 milyon ABD ve bir o kadar Sovyet vatandaşının hayatını kaybetmesine ramak kalmıştı. Ve nihayet 28 Ekim’in ilk saatlerinde karşılıklı geri adımlar ve gizli bir taahhüdün ardından ‘en tehlikeli 13 gün’ sona erdi.
Söz konusu taahhütten en fazla etkilenecek ülke krizin aktörlerinden herhangi biri değildi. On binlerce kilometre uzakta yer alan, olup bitenden bihaber Türkiye’ydi o ülke. Çünkü Kennedy, son derece gizli yürütülen görüşmelerde, SS’lerin Küba’dan çekilmesi karşılığında tam da Kruşeçev’in istediği gibi Türkiye’de konuşlu Jüpiterleri etkisiz hale getireceğine dair söz vermişti.
Ancak Kennedy’nin bir koşulu vardı: Bu taahhüt kesinlikle gizli tutulacaktı, aksi takdirde NATO kökünden sarsılabilirdi. Öyle ya, ABD kendisine yönelik bir tehdidi bertaraf etmek için bir müttefikinin, Türkiye’nin güvenliğini tehlikeye atıyordu.
Her iki taraf da sözünü tuttu. Kennedy beş altı ay sonra, ‘eskidiklerini’ gerekçe göstererek Jüpiterlerin ‘sökülmesi’ talimatını verdi. Kruşçev de Kennedy’nin taahhüdünü mezara götürdü.
Sır, yıllar sonra gelen ifşaatlarla ortaya çıktı. Türkiye, Jupiter’lerini ‘kaptırmamak’ için epey direnmiş, ancak sonunda pes etmişti. ‘Nükleer Türkiye’nin ömrü bir yıldan kısa sürmüştü.

DÜNYAYI TİTRETEN 13 GÜN

* 16 Ekim: Başkan Kennedy’nin önüne Küba’da orta menzilli nükleer füzeler bulunduğunu gösteren fotoğraflar konur koyulur. Uzmanlara göre füzeler iki haftada savaş başlıkları takılıp fırlatılmaya hazır hale getirilebilecektir. ABD’nin Washington D.C.’den San Antonio’ya kadar uzanan tüm güneydoğusu menzildedir. Moskova, füzelerin tamamen savunma amaçlı olduğunu bildirir.
* 17 Ekim: Kennedy kriz yönetimi amacıyla bakanları, danışmanları ve kuvvet komutanlarından oluşturduğu ExCom (İcra Komitesi) iki seçeneği tartışır: Füzeleri imha amacıyla hava harekâtı düzenlemek ya da Küba’yı ablukaya almak.
* 18 Ekim: Yeni istihbarat nükleer savaş başlıklarının da Küba’ya vardığını ve füzelerin 18 saat içinde fırlatılabileceğini gösterir.
* 19 Ekim: Sovyetler’den Küba’ya sevkıyat artarak sürerken ExCom’da askeri kanat ve bazı siviller bombardıman için bastırır. Kennedy direnir. Washington ile Moskova arasında el altından Sovyet füzelerinin Küba’dan çekilmesine karşılık ABD’nin de Türkiye’deki orta menzilli nükleer füzelerini (Jüpiter) çekmesine ilişkin pazarlık başlar.
* 20 Ekim: CIA, 16 Sovyet füzesinin savaş haline geçirildiğini ve düğmeye basıldıktan sekiz saat sonra fırlatılabileceğini bildirir. Küba’da Sovyet askeri sayısı 42 bini bulmuştur. Kennedy, ExCom’da, “Savaşın eşiğindeyiz ve bilin ki Beyaz Saray sığınağı hepimizi almaz” der.
* 21 Ekim: Küba’ya abluka kararı alınır. Kennedy ayrıca, bombardıman planı yapılmasını ister. Halkın hiçbir şeyden haberi yoktur ama basın kokuyu almıştır. Beyaz Saray’ın ricası üzerine The New York Times dahil hiçbir gazete tek satır yazmaz.
* 22 Ekim: Kennedy, TV’den halka hitap edip olup biteni açıklar. Dünya şoktadır. Müttefiklere bilgi verilir. NATO alarm durumuna geçer. Washington’daki Sovyet elçisi bile o gün haberdar olur füzelerin varlığından. ABD tarihinde ilk kez tüm savaş uçaklarına (toplam 161 uçak) nükleer silah yüklenir.
* 23 Ekim: Kennedy, Kruşçev’den ‘basiret’ göstermesini ister. Moskova, Sovyet gemilerine herhangi bir müdahaleyi ‘savaş eylemi’ olarak değerlendireceklerini bildirir.
* 24 Ekim: Amerikan hava kuvvetleri, savaş halinde Sovyet topraklarında hedef alınacak 220 tesisin listesini hazırlamıştır. 120 bin ABD askeri Küba’nın işgali için eller tetikte beklemektedir. Kruşçev ablukadan dolayı ABD’yi ‘düpedüz haydutluk’ yapmakla suçlar.
* 25 Ekim: CIA, Küba’da kısa menzilli nükleer füzeler de bulunduğunu saptar. Türkiye ‘Jüpiter’ pazarlığından rahatsızlığını bildirir ve alternatifi getirilmeyecekse füzelerin çekilmesine karşı olduğunu duyurur.
* 26 Ekim: ABD bombardıman için hazırlıklarını tamamlamıştır. Sovyet istihbaratına göre gece Amerikan hava harekâtı an meselesidir. Castro, Küba hava sahasını ihlal eden ABD uçaklarına ateş açılmasını emreder. Akşam saatlerinde Beyaz Saray’a Kruşçev’in mesajı ulaşır: ABD Küba’yı işgal etmeyeceğini taahhüt ederse Sovyet füzeleri geri çekilecektir. Gece ExCom’dan dahi habersiz yapılan gizli bir görüşmedeyse Kennedy, Moskova’ya ‘Türkiye’deki Jüpiterler meselesinin Moskova’nın istediği gibi çözülebileceğini’ iletir.
* 27 Ekim: Gerilimin doruğa çıktığı gün. CIA, Küba’daki altı nükleer üsten beşinin tamamen ateşe hazır duruma geçirildiğini bildirir. Kruşçev radyodan Jüpiter pazarlığını ifşa eder. U-2 tipi keşif uçağı Küba üzerinde vurularak düşürülür. Kennedy, ikinci bir vaka olursa, Küba uçaksavarlarının imha edilmesi emrini verir. Kennedy, Kruşçev’in taleplerini kabul eder: ABD Küba’yı işgal etmekten vazgeçecektir. Ayrıca Türkiye’deki Jüpiterler de çekilecektir ama bu mutabakat gizli tutulacaktır.
* 28 Ekim: Kruşçev ABD ile anlaşma gereği Sovyet füzelerinin Küba’dan çekileceğini açıklar. Ve Jüpiter’lerin lafını etmez. Dünyayı nükleer savaşın eşiğine getiren ‘en tehlikeli 13 gün’ sona ermiştir.

Küba krizi sırasında Başbakan İsmet İnönü bir açıklama yaptı: “Biz tehlike karşısında bulunduğumuz vakit, müttefiklerimizden tesanüt vazifelerini yapmalarını isteyeceğimiz gibi, müttefiklerimizden biri vazifemizi ifa etmemizi talebettiği vakit, biz de mükellefiyetimizi elbet yerine getireceğiz.”