Türkiye'deki en iyi 100 mimari eser
Güncelleme Tarihi:
‘En İyi 100 Türk Filmi’, ‘En İyi 100 Albüm’, ‘En İyi 100 Türk Romanı’ derken sıra geldi ‘En İyi 100 Mimari Eser’e... Hürriyet Pazar, ‘soruşturma klasikleri’nde yeni bir kapıyı daha aralıyor. Mimarlık, tarihsel açıdan uğradığımız bütün duraklardan çok çok daha eski. İnsanın varlığıyla birlikte etrafını inşa etme çabası, dokunuşu upuzun bir sürecin ifadesi. Doğanın fiziksel koşullarından korunma çabası, başını sokacak bir mekân arayışı, sonrasında malzemelerin ve bilimin gelişimi derken basit ihtiyaçlardan ihtişama, işlevsellikten estetiğe, günü kurtarmaktan tarihe tanıklık etmeye onca yapı insanların, toplulukların, ait oldukları coğrafyaların da bir ifade biçimine dönüştü. Üzerinde yaşadığımız Anadolu da sayısız medeniyetin tanığı. Dolayısıyla mimarlık serüveninin de... Bu açıdan ‘En İyi 100 Mimari Eser’ soruşturmamızda 100 kişilik jürimize geniş bir hareket alanı tanıdık ve tanım aralığını, ilk yerleşmelerden biri olarak kabul edilen “Göbeklitepe’den Günümüze” parantezinde tuttuk. Bu parantezin içinde antik çağ, Roma, Selçuklu, Osmanlı ve tabii ki Cumhuriyet dönemi mimarisi vardı. Jüri bu çağların ifadesi olan yapıları (tek ya da çoğul) kendi mimarlık anlayışları ve beğenileri doğrultusunda seçti. Daha önceki soruşturmalarımızda jüri üyelerinden ‘En iyi 10’larını istemiştik, bu kez tanım aralığının genişliğinden dolayı seçkimiz ‘En iyi 20’lik listelerden oluştu. Ve nihayetinde akademisyenlerden, mimarlardan, kültür sanat insanlarından oluşan bir seçici kurul, ‘Türkiye toprakları üzerindeki en iyi 100 mimari eser’i belirledi. Biz de onların seçimlerini sayfalarımıza taşıyarak tarihe özel bir not daha düştük... Kültür hayatımıza ışık tutmasını dilediğimiz bu soruşturmayı da umarız öncekiler gibi beğenirsiniz diyelim... Not: Soruşturmamızda çeşitli nedenlerden dolayı hatıralarımızdan olmasa da fiziksel çevreden silinmiş, yıkılmış, hayatı sona ermiş yapılar yer almadı. 100’lük tablo, varlığını hali hazırda sürdüren yapılardan oluştu.
Nasıl seçtik? Listedeki yapıtlara sıralarına göre birinciye 20, ikinciye 19, üçüncüye 18, dördüncüye 17 vs. şeklinde puan verdik. Sırasız listelere ise ‘Eşit ağırlıklı’ mantığı uygulayarak her bir seçime 11 puan verdik ve genel toplam sonucu ‘En iyi 100 mimari eser’ listemizi elde ettik.
İŞTE 100 KİŞİLİK BÜYÜK JÜRİ (İsimler soyadına göre alfabetik sırayla yazılmıştır.)
Yaşar Adanalı-Şehircilik uzmanı, Zeynep Ahunbay-Akademisyen, Zafer Akay-Mimarlık tarihçisi, Günkut Akın-Akademisyen, Nüzhet Albayrak-Mimar, T. Elvan Altan-Akademisyen, Burçin Altınsay-Mimar, Suat Apak-Akademisyen, Ahmet Zeki Apalı-Rehber, Emre Arolat-Mimar, Deniz Aslan-Mimar, Işık Aydemir-Akademisyen, Olcay Aydemir-Mimar, İmre Azem-Akademisyen, Aydan Balamir-Akademisyen, Afife Batur-Akademisyen, Oğuz Bayazıt-Mimar, Cengiz Bektaş-Mimar, İhsan Bilgin-Akademisyen, Cânâ Bilsel-Akademisyen, Burak Boysan-Mimar, Sibel Bozdoğan-Mimarlık tarihçisi, Cafer Bozkurt-Mimar, Ragıp Buluç-Mimar, Müge Cengizkan-Mimar, Levent Çalıkoğlu-Eleştirmen, Hasan Çalışlar-Mimar, Feride Çiçekoğlu-Yönetmen/ Mimar, Pelin Derviş-Mimar, Atillâ Dorsay-Film eleştirmeni/Mimar, Boğaçhan Dündaralp-Mimar, Oya Eczacıbaşı-Sanat kurumu yöneticisi, Ömer Erbil-Gazeteci, Cem Erciyes-Gazeteci, Arzu Erdem-Akademisyen, Kerem Erginoğlu-Mimar, Alev Erkmen-Akademisyen, Erol Evgin-Sanatçı/Mimar, Sinan Genim-Mimar, Murat Germen-Sanatçı/Mimar, Ali Esad Göksel-Mimar, Korhan Gümüş-Mimar, Ertuğrul Günay-Eski Kültür Bakanı, Deniz Güner-Akademisyen, Serhan Güngör-Rehber, Melkan Gürsel-Mimar, Sevinç Hadi-Mimar, Tülin Hadi-Mimar, Doğan Hızlan-Gazeteci, Selim İleri-Yazar, Cem İlhan-Mimar, Cüneyt Kabuloğlu-Mimar, Hüseyin Kahvecioğlu-Akademisyen, Atilla Kangüleç-Mimar, Ömer Kanıpak-Mimar, Gökhan Karakuş-Mimar, Hakan Kıran-Mimar, Mehmet Konuralp-Mimar, Tansel Korkmaz-Akademisyen, Vasıf Kortun-Küratör, Sait Ali Köknar-Akademisyen, Ahmet Turan Köksal-Mimar, Doğan Kuban-Mimarlık tarihçisi, Mehmet Kütükçüoğlu-Mimar, Sinan Omacan-Mimar, Ebru Elvan Omay-Akademisyen, İlber Ortaylı-Tarihçi, Seda Özen-Mimar, Lale Özgenel-Akademisyen, Ahmet Özgüner-Mimar, Süha Özkan-Mimarlık eleştirmeni, Ertuğrul Özkök-Gazeteci, Oğuz Öztuzcu-Mimar, Nurbin Paker-Akademisyen, Gülsün Sağlamer-Akademisyen, Yıldız Salman-Akademisyen, Nevzat Sayın-Mimar, Cem Sorguç-Mimar, Metin Sözen-Akademisyen, Firuzan Melike Sümertaş-Mimar, Hakan Tüzün Şengün-Mimar, Görgün Taner-Sanat kurumu yöneticisi, Gülsün Tanyeli-Akademisyen, Uğur Tanyeli-Akademisyen, Mete Tapan-Akademisyen, Doğan Tekeli-Mimar, Saffet Emre Tonguç-Rehber, Han Tümertekin-Mimar, Banu Uçak-Mimar, Ertuğ Uçar-Mimar, Belkıs Uluoğlu-Akademisyen, Yeşim Ustaoğlu Yönetmen/Mimar, Ahmet Ümit-Yazar, Uğur Vardan-Gazeteci, Aydan Volkan-Mimar, Nejat Yavaşoğulları-Müzisyen/Mimar, İhsan Yılmaz-Gazeteci, Ömer Yılmaz-Mimar, Atilla Yücel-Akademisyen, Özcan Yüksek-Gazeteci
+/- TUŞLARINI KULLANARAK HARİTANIN ODAĞINI DEĞİŞTİREBİLİRSİNİZ
1) AYASOFYA
MİMARLARI: Miletli İsidoros ve Trallesli Anthemius
İstanbul, 532-537
Aldığı puan: 1273
Roma’nın son parlak eseri... (İlber Ortaylı yazdı)
Ayasofya klasik Roma mimarisinin son büyük eseridir. 532 ve 537 yılları arasında İmparator Justinian’ın emriyle yapıldı. Miletoslu İsidoros ve matematikçi Trallesli (Aydın) Anthemius’un eseridir. Bilhassa Anthemius, İskenderiye Kitaplığı’ndaki son bazı eserleri özetlemiş, özellikle İskenderiyeli Heron’un statik üzerindeki görüşlerini zikretmiştir ve bugün kaybolan bu eserlerin hem zihnimizde zamanımıza kadar yaşaması hem de Ayasofya’nın strüktürünün bunlardan etkilendiği açıkça ortaya konmuştur. Ayasofya kemerler ve sütunlar üzerinde duran bir eserdir. Bu sütunlar, imparatorluğun dört bir yanından getirilmiştir. Bu bir mali tasarruf sayılmaktan çok, emperyal bir hâkimiyetin görülmesi olarak düşünülmelidir. Benzer tavrı ve malzeme naklini Kanuni Sultan Süleyman devrinde de Mimar Sinan’ın büyük eseri için söylemek mümkündür.
Bir müddet sonra Ayasofya’nın kubbesi çöktüyse de kendisinden sonra bu, bizce aşılamamıştır. 900 yıl sonra mimar Bruneleschi’nin Floransa Katedrali’nde ortaya koyduğu mühendislik harikası kubbe, estetik bakımından ve ana binayla olan bağlantı açısından Ayasofya’yla mukayese edilemez. En geniş kubbe Ayasofya değildir ama miladın birinci asrında Roma’daki Pantheon kubbesi (yani bütün Roma İmparatorluğu’nun tanrılarını bir araya getiren mabet) yapı olarak bir silindir üstüne konmuş bir yarım elma gibidir ve statik bakımdan Ayasofya gibi bir harika sayılamaz.
Ayasofya doğrudan doğruya ilahi hikmet anlamına gelir. Bu nedenle de Fatih Sultan Mehmed Han ismi değiştirmedi, hususi bir vakfiye meydana getirdi, birtakım eserleri bu vakfa bağışladı. 1204’te artık kiliseler arasındaki ayrılıktan sonra Roma Katolik diye ayıracağımız Batı’dan gelen Haçlılar Ayasofya’yı feci şekilde yağmaladılar ve bir Katolik katedrali haline getirdiler. Bu 1261’e kadar devam etti.
553, 557 ve 558 yıllarında kubbelerde çatlak ve çöküntü ve özellikle sonuncuda da binanın muhtelif yerlerinde çatlaklar meydana gelmiştir. İmparator Justinyen bu dönemde sözü geçen; Baalbek başta olmak üzere, imparatorluğun muhtelif eski merkezlerinden devasa sütunları getirterek binada destek olarak kullandırttı. Ama asıl önemlisi bu tamirlerden sonra büyük mimar ve mühendis Sinan’ın Ayasofya’nın yan taraflarına dâhiyane bir buluşla koyduğu binayı ebedileştiren statik destektir.
Ayasofya Roma İmparatorluk ve mimarisinin son parlak eseridir Osmanlı asırlarını bir numaralı cami olarak tamamlamıştır. 1931’de ciddi bir restorasyon geçirdi, daha evvelki ciddi restorasyon ise Sultan Abdülmecid Han devrinde Fossatiler’e yaptırılandır. Bu restorasyon sırasında Ayasofya’nın ilk pahalı baskılı anıtsal kitabı da padişahın cömert bağışıyla Londra’da basıldı. Rus çarının bu kitap için gereken bağışı yapmaktan imtina ettiğini belirtelim.
2) SELİMİYE CAMİİ
MİMARI: Mimar Sinan
Edirne, 1568
Aldığı puan: 786
Sinan’ın başyapıtı... (Afife Batur yazdı)
Mimar Sinan’ın başyapıtı olarak kabul edilen cami, kentin en yüksek tepesi üzerinde ve R:31.30 metre çapındaki kubbesi ve üçer şerefeli dört minaresi ile kent siluetinin belirleyici ögesi olan bir yapıttır. Sinan’ın 4 ve 6 ayak üzerine oturan kubbe denemelerinden sonra 8 ayağa oturan bu en büyük kubbeli yapısı, ana kubbeyi destekleyen yarım kubbelerin örttüğü görkemli bir iç mekâna ve incelikle tasarlanmış bezeme külliyatına sahiptir.
3) DİVRİĞİ ULU CAMİİ
MİMARI: Ahlatlı Hürrem Şah
Sivas, 1228
Aldığı puan: 627
Bir bütünleşme potası (Uğur Tanyeli yazdı)
Yapımı 1228-1243 arasında gerçekleştirilmiş olan yapının konumlandığı yer, erken 13. yüzyılda da önemli olduğu söylenemeyecek Divriği kasabasıdır. Yaptıran karıkocanın ise (Mengücek beyi Ahmet Şah ve Melike Turan Melek) siyasal açıdan büyük roller oynamamış oluşu dikkate değer. Sadece bu iki verinin bile bugünkü Türkiye alışkanlıkları bağlamında yorumlanması yararlı olur. Şöyle ki, mimari açıdan önemli ürün ortaya koymak için yaptıranların yönetimsel başarı göstermesi ve yapının da büyük bir kentsel merkezde yer alması zorunlu değildir. Ancak, Şifahane’nin adına yapıldığı kişinin kadın oluşu Ortaçağ İslam dünyasında Türkçe konuşulan bölgeler dışında çok ender olan bir alışkanlığa işaret eder ve özellikle önemsenmelidir. Bu ulucami-şifahane kompleksinin mimarlık tarihi bağlamındaki başarısı ise, bünyesinde farklı geleneklerin etkileri barındırmasından kaynaklanır. Gürcü, Ermeni, İran, hatta Avrupa Gotik mimarlıklarının izlerini gösterişi, bu kompleksi çağı için dünya genelinde istisnai kılar. Ortaçağ Anadolusu’nun nasıl yaratıcı bir bütünleşme potası olduğunu en iyi kanıtlayan kültür ürünlerinin başında, hiç kuşkusuz bu kompleks gelir.
4) SÜLEYMANİYE CAMİİ
MİMARI: Mimar Sinan
İstanbul, 1551
Aldığı puan: 536
Kalfalık döneminin eseri (Banu Uçak yazdı)
Medreseler, hastane, hamam ve türbeleri de içeren on beş bölümden oluşan Süleymaniye Külliyesi’nin merkezi Süleymaniye Camii, İstanbul’un en önemi simgelerinden biri olmasının yanı sıra, Mimar Sinan’ın eserleri içinde de ayrıcalıklı bir konumdadır. XVI. yy’ da inşa edilen, Klasik Osmanlı mimarisinin en önemli örneklerinden Süleymaniye, konumu, mimarisi, yapı teknolojisi ve iç mekân zenginliği ile külliyenin gözbebeğidir. Sinan’ın kalfalık dönemi eseri olarak nitelendirilen cami, çokça karşılaştırıldığı Ayasofya’ya benzer bir taşıyıcı sisteme ve plana sahip olmasına karşın, Sinan’ın miras aldığı yapı teknolojisini geliştirmesiyle şeffaf duvarlara, kesintisiz bir iç mekâna kavuşarak, aydınlık, insancıl ve huzurlu bir deneyim sunar. Süleymaniye’yi İstanbul’un simgesi haline getiren yalnızca yüksekteki konumu değil, bulunduğu tepeden neredeyse kendiliğinden yükseliyormuş hissi veren ustalıklı ve bütüncül tasarımıdır.
5) ASPENDOS
MİMARI: Zenon
Antalya, 138
Aldığı puan: 442
Döneminin en iyi ifadesi (Cem Sorguç yazdı)
Bulunduğu topografyadan faydalanarak belli bir eğimle yamaca yaslanan erken dönem tiyatrolarının ‘yararcı’ formülünü; kemer, tonoz gibi strüktür olanaklarının gelişmesiyle yapıyı ayağa dikerek ‘idealize’ eden ve dönemine ait, hacimli, ayakta kalmış en iyi örneklerden. Amfi yarım daire şemadır ve sahne yapısı dairenin kesik tarafına takılıdır. İzleyici koyağı üzerinde yer alan kemerli galeri ile sahne yapısı aynı yüksekliktedir ve bunun getirdiği, özellikle akustik, avantajlar ile gelişmiş bir bütün yapı gibi davranır.
6) GÖBEKLİTEPE
Şanlıurfa, M.Ö. 9.600
Aldığı puan: 409
Anıtsal yapılar grubu (Cafer Bozkurt yazdı)
Göbeklitepe Urfa’ya 15 km uzaklıkta, yaklaşık 300 metre çapında, 15 metre yükseklikte, içinde 20 adet olduğu belirlenen, 9 adedinde kazı yapılan ve 4 adedi günümüzden 12 bin yıl öncesine tarihlenen tapınak alanlarıdır. İnsanoğlunun avcı-toplayıcı olduğu dönemde, yerleşik tarım toplumuna geçilmeden ve demir bulunmadan önce inşa edilmiş bu anıtsal yapılar grubu, ortada her biri yaklaşık 50 tonluk, temelde ana kayaya oyularak yerleştirilmiş, T biçimli, yüksekliği 7 metre, başı 3 metre genişliğinde, üzerleri hayvan motifleri işlenmiş taşlar ve bunların etrafına dairesel planda konumlanmış dikili taşlardan oluşmaktadır. Daha sonra korumak amacı ile üstü toprakla doldurulan bu tapınakların önemi uygarlık tarihini 5 bin yıldan 12 bin yıl öncesine taşıyarak tarihin yeniden yazılmasını sağlamış olmasıdır.
7) ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ
MİMARI: Hayati Tabanlıoğlu İstanbul, 1946
Aldığı puan: 370
Şehrin kültürel hafızası (Burak Boysan yazdı)
AKM’nin önemi şehir kültürünün ikonik bir simgesi, İstanbulluların kültürel hafızası olmasıydı. Ayrıca normal şartlarda AKM’ye Türkiye’nin modern mimari tarihinin cisimleşmiş hali olarak bakabilirdik, ülkedeki siyasal kutuplaşmanın cisimleşmiş hali olarak görülmesi talihsizliği oldu.
8) TOPKAPI SARAYI
MİMARI: Alaüddin Davud Ağa
İstanbul, 1460
Aldığı puan: 361
Müzikal resim gibi... (Pelin Derviş yazdı)
Topkapı Sarayı’nın farklı dönemlerde üretilen gravür, resim, fotoğraf vd. İstanbul görselleştirmelerine konu olmasını, bu yapılar topluluğunun tekil mimari özellikleri kadar, üzerinde yapılandığı topoğrafyayla kurduğu zarif ve incelikli ilişkiye bağlamak yanlış olmaz. Zaman içinde değişen, gelişen saray Sarayburnu’nun müzikal resmi gibidir. Örneğin yerleşkenin en yüksek yapısı olan Adalet Kulesi’nin düşey vurgusu mutfak bacalarının ritmiyle adeta bir kreşendo etkisi yaratır; surlar, iç/dış avlular ve bahçeler gibi peyzaj öğeleri ile binalar hem kendi mekânsal kurguları içinde hem de Ayasofya gibi kendinden önceki dönemlerin yapılarıyla birlikte oluşturduğu kentsel bütünsellik dahilinde şiirsel fragmanlar oluşturur.
9) ANITKABİR
MİMARLARI: Emin Halid Onat-Ahmet Orhan Arda
Ankara, 1944
Aldığı puan: 354
Bir ziyaretgâh (Ertuğ Uçar yazdı)
Anıtkabir sadece bir yapı değil. Bir ziyaretgâh. Ankara’ya hâkim Rasattepe’ye, ziyaretin tüm koreografisi planlanarak itinayla yerleştirilmiş bir kompleks. Kıvrılarak tepeye tırmanan yeşil koridor, Aslanlı yol ve Meydan ile ziyaretçi Anıt’a hazırlanıyor; rota, ziyaretçiyi yönlendirerek hem Anıt’ı farklı açılardan görmeyi olanaklı kılıyor, hem de başkent panoramaları sunuyor. Nihayetinde ulaşılan Anıt ise antik zamanlardan bu yana tekrarlanan anıt-tapınak tipolojisinin ustaca oranlanmış ve yorumlanmış bir örneği.
10) FLORYA ATATÜRK KÖŞKÜ
MİMARI: Seyfi Arkan
İstanbul, 1935
Aldığı puan: 347
Modernleştirme sembolü (Ömer Kanıpak yazdı)
Seyfi Arkan'ın sıra dışı tasarımı Türkiye'deki modern mimarlığın en önemli örneklerinden birini teşkil etmesinin yanı sıra, yeni mimari dilin Mustafa Kemal yönetimindeki yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin sosyo-kültürel modernleştirme idealleriyle ilişkilendiği dönemin sembollerinden biri olmuştur. Tek katlı yapı, büyük kazıklar üzerinde yer almaktadır ve kıyıya 90 metre uzunluğunda bir köprüyle bağlanır. Özel olarak tasarlanmış malzeme ve bağlantı parçaları ile yapımı 48 günde tamamlanmış ahşap bir binadır. L-biçimli plan şeması, yaşam ve servis alanlarının birbirinden fonksiyonel olarak ayrılışını yansıtmaktadır. İhtiyaç programı Mustafa Kemal'in yaşamının son yıllarında gereksinim duyduğu özel bakım göz önünde bulundurularak oluşturulmuştur. Florya halk plajının hemen yanında konumlanışı, binanın yeni yaygınlaşan denize girme eylemini vurgulamasına neden olurken, Mustafa Kemal'in de halka yakın kalmasını sağlamıştır. Yapı geniş çaplı bir yenilemeye maruz kalmış ve bir kısmı betonarme olarak değiştirilmiştir. Bugün, müze olarak kullanılmaktadır.
11) ODTÜ MİMARLIK FAKÜLTESİ
MİMARI: Altuğ-Behruz Çinici
Ankara, 1961
Aldığı puan: 296
Okunası ve yaşanası bir mekân (Mehmet Kütükçoğlu yazdı)
Eski kadınlar hapisanesi olan lise mekânımdan çıkıp ODTÜ Mimarlık Fakültesi’ne geldiğimde sanki artık başka bir gezegendeydim. İlk dikkatimi çeken şey ahşaptan beton duvarlardı. Anlayana kadar bayağı bakakaldım. Gelecek dört sene mimarlık eğitimimin yarısı binanın kendisiydi. Asimetriyi ve dengeyi, alt kat üst kat olmadan akarcasına seviye değiştirilebileceğini, koridor olmadan mekândan mekâna geçerek dolaşılabileceğini, bu mekânın tüm oda ve salonların toplamından daha büyük olabileceğini, zamanın çoğunun orada gezinerek, tanışarak, konuşarak, çalışarak, izleyerek ve eğlenerek geçirilebileceğini öğrendim. Yaşayarak...
12) SÜMELA MANASTIRI
Trabzon, 365
Aldığı puan: 282
Bir mühendislik harikası (Ömer Erbil yazdı)
Deniz seviyesinden yaklaşık 1400 metre yukarıda ve dağ oyularak o dönemde yapılabilmesi her ziyaret ettiğimde beni hayretler içerisinde bırakır. Yapılışı Ayasofya’dan önce olduğu söylenir. M.S 4. yüzyılda döneminin teknik bilgileri düşünüldüğünde Sümela’ya hayran olmamak mümkün değildir. Film setini andıran görüntüsü, tarih içinde asırlarca ayakta kalmayı başarması, onun mimari olarak da gücünü ortaya koyar. Hâlâ içinde büyük sırlar ve gizemler saklıdır. Matematiksel denklemlerinin çözülemediğini, 100 basamaklı merdivenle çıkılması, 6 ayrı teras katının olması, fresklerin gizemleri hâlâ merak konusudur. Manastıra su getiren kemerler, dağ oyularak oluşturulan yapılar, basamaklar, terasların da bir mühendislik harikası olduğunu düşünüyorum.
13) TÜRK TARİH KURUMU
MİMARLARI: Turgut Cansever ve Ertuğ Yener
Ankara, 1962
Aldığı puan: 266
14) HAYDARPAŞA
MİMARLARI: Otto Ritter ve Helmut Cuno
İstanbul, 1906
Aldığı puan: 257
15) CELSUS KİTAPLIĞI
İZMİR, M.S. 115
Aldığı puan: 233
16) AMCAZADE YALISI
İstanbul, 1699
Aldığı puan: 225
Sivil mimarinin en eski örneği (Hasan Çalışlar yazdı)
Bu divanhane sivil ahşap mimarinin günümüze kalan en eski örneği olmak dışında strüktürel olarak boğazın üzerine konsol olarak çıkması, alışılagelmişin dışında alçak kullanılan pencere oranları, cephede geniş sağırlıkların yarattığı grafik etki ile zamanı için gerçek bir fantezi ürünüdür ve ilham vericidir. İç süslemelerinin zenginliği ile cephenin sadeliği arasında ki karşıtlık ise Osmanlı mimarisinin tipik bir özelliğidir. Her ne kadar son zamanlarda inşaat perdesi ile kapalı olsa da Rumelihisarı’ndan her sabah bakıp bu güzel binayı görmek ve bir gün restorasyonunun biteceğini düşünmek beni mutlu eder.
17) İSTANBUL MANİFATURACILAR ÇARŞISI (İMÇ)
MİMARLARI: Doğan Tekeli, Sami Sisa ve Metin Hepgüler
İstanbul, 1967
Aldığı puan: 214
Bu projeden öğrenilecek çok şey var (İhsan Bilgin yazdı)
İMÇ yapıldığı dönemde içinde bulunduğu Tarihi Yarımada’nın çok önemli bir sorununa iyi ve kalıcı çözüm getirmek bakımından İstanbul’un en önemli projelerinden biridir. 50’lerde Prost planının iki yakayı birleştirmek üzere öngördüğü Unkapanı Bulvarı açılınca, geniş bulvarın külliyeyi de içeren Süleymaniye mahallesi ile kesişen kenarının tasarlanması İstanbul’un belirleyici mimarlık ve kentsel tasarım problemi olmuştu. Proje, dönemin Anglo-Sakson eğilimi mett-urbanism (dokusal kent) anlayışının açık-kapalı alan entegrasyonu ve zemin kotunu katmanlaştırma hedeflerinin yerinde ve ustalıklı bir uygulaması olarak Saraçhane’den Unkapanı’na kadar avlularla kademelenerek boyluboyunca bulvarın bir kenarını oluşturur. Makro ölçekli kent planlamayla kentsel tasarım ve mimarlık ölçeklerini bir arada çözmüş bu projeden öğrenilecek çok şey vardır.
18) İSHAK PAŞA SARAYI
MİMARI: Mehmet Paşa
Ağrı, 1784
Aldığı puan: 196
19) TBMM CAMİİ
MİMARI: Behruz Çinici ve Can Çinici
Ankara, 1986
Aldığı puan: 190
20 RÜSTEM PAŞA CAMİİ
MİMARI: Mimar Sinan
İstanbul, 1561
Aldığı puan: 188
21) SSK ZEYREK TESİSLERİ
MİMARI: Sedad Hakkı Eldem
İstanbul, 1962
Aldığı puan: 185
Basit, büyüleyici, sofistike... (Emre Arolat yazdı)
Bazı yapılar vardır, o denli yapışmış, o denli yakışmıştır ki yerlerine, inatla bakmadıkça görmezsiniz. Öylesine bütünleşmiş, o kadar iç içe geçmiştir ki bulundukları yerle, siz ona özel olarak dikkat kesilmedikçe fark etmezsiniz. Adeta hemhal olmuştur çevresiyle, aşka düşmüştür etraftaki örüntüyle. Sanki hep oradaymışçasına, rahatça, teklifsizce kurulmuştur yerine.
Zeyrek Tesisleri’nin parçalı kitlesel kompozisyonu, bir yandan uzunca bir cephe oluşturduğu ana caddenin, diğer yandan da arkasından geçen dar yolun eğimleri arasına usulca yerleşir. Neden sonra alabildiğine kavrar, hatta ele geçirir bu müstesna yapı dikkatli izleyiciyi. Basitliğiyle büyülerken aynı zamanda sofistikasyonuyla şaşırtır. Bir yandan tam oralıdır, diğer yandan bir o kadar anonim. Yazık ki kıymeti pek az bilinen, usta işi, özgün bir bağlamsalcıdır. Varsın bu kadar bakımsız kalsın; Eldem’in beni en çok etkileyen işlerindendir hâlâ.
22) KAPALIÇARŞI
İstanbul, 1460
Aldığı puan: 182
23) SOKULLU MEHMET PAŞA CAMİİ
MİMARI: Mimar Sinan
İstanbul, 1578
Aldığı puan: 179
Fotoğraf: Levent Kulu
24) YEREBATAN SARNICI
İstanbul, 527
Aldığı puan: 160
Fotoğraf: Levent Kulu
25) BOTTER APARTMANI
MİMARI: Raimondo Tomaraso D’Aronco
İstanbul, 1900’lerin başı
Aldığı puan: 158
Fotoğraf: Levent Kulu
Bir Art Nouveau harikası (Kerem Erginoğlu yazdı)
Galatasaray'dan Tünel'e doğru gelirken sol tarafınızda kararmış taşlarıyla Botter Apartmanı beliriverir. Art Nouveau'nun sadece İstanbul'da değil dünyada da en önemli yapıtlarından bir olan bu yapı, "her çağın kendi sanatının yapılması, sanatınsa özgür olması gerekliliği" mottosunu taşıyan Viyana'daki Secession binasıyla neredeyse aynı yıllarda yapılmıştır. İstanbul'un 1900'lerde ne kadar dünya şehri olduğunun göstergesidir. Tüm bakımsızlığına rağmen yüzyıl evvel İstanbul'un şaşaasını, dönemin bir modacısı Hollandalı Jean Botter'le, yine dönemin önemli mimarı italyan Raimondo D’Aronco bizlere hissettirmektedir. Umarım bu yapı sadece fotoğraflardan bakıp neler varmış bu şehirde diyeceğimiz bir hatıra olarak kalmaz, Beyoğlu'nun taşlarına gösterdiğimiz özeni ona da gösteririz.
26) ÇATALHÖYÜK
Konya, M.Ö. 7400
Aldığı puan: 158
27) ŞEMSİ PAŞA CAMİİ
MİMARI: Mimar Sinan
İstanbul, 1580
Aldığı puan: 150
28) BURSA ULU CAMİİ
MİMARI: Ali Neccar ve Hacı İvaz
Bursa, 1396
Aldığı puan: 149
29) DOLMABAHÇE SARAYI
MİMARI: Garabet Balyan ve Nigoğos Balyan
İstanbul, 1843
Aldığı puan: 140
30) GALATA KULESİ
İstanbul, 528
Aldığı puan: 138
31) ANKARA DİL, TARİH, COĞRAFYA FAKÜLTESİ
MİMARI: Bruno Taut, Ankara, 1937
Aldığı puan: 134
32) BÜYÜK POSTANE
MİMARI: Vedat Tek
İstanbul, 1905
Aldığı puan: 134
33) KARİYE
İstanbul, 534
Aldığı puan: 128
34) MAĞLOVA SU KEMERİ
MİMARI: Mimar Sinan
İstanbul, 1554
Aldığı puan: 127
35) MİLLİ REASÜRANS ÇARŞISI
MİMARI: Şandor ve Sevinç Hadi
İstanbul, 1985
Aldığı puan: 127
36) ODTÜ KAMPÜSÜ
MİMARI: Behruz ve Altuğ Çinici
Ankara, 1960
Aldığı puan: 126
37) EDİRNE II. BEYAZIT KÜLLİYESİ
MİMARI: Mimar Hayreddin
Edirne, 1484
Aldığı puan: 124
38) BODRUM DEMİR EVLERİ
MİMARI: Turgut Cansever, Emine Öğün, Mehmet Öğün ve Feyza Cansever
Muğla, 1983
Aldığı puan: 123
39) BEYŞEHİR EŞREFOĞLU CAMİİ
Konya, 1296
Aldığı puan: 117
40) KARATEPE KAZI ALANI SAÇAKLARI
MİMARI: Turgut Cansever
Adana, 1960
Aldığı puan: 115
41) OSMANLI BANKASI MÜZESİ (SALT GALATA)
MİMARI: Alexandre Vallaury ve Han Tümertekin
İstanbul, 1890-2011
Aldığı puan: 114
42) SÜLEYMANİYE KÜLLİYESİ
Salis ve Rabi Medreseleri
MİMARI: Mimar Sinan
İstanbul, 1553
Aldığı puan: 112
VE LİSTENİN SONRASI...
43. İstanbul Surları - Aldığı puan: 111
44. Didim Apollon Tapınağı - Aydın / Aldığı puan: 110
45. Mihrimah Sultan Camii - Mimar Sinan, İstanbul, 1540 / Aldığı puan: 107
46. Taut Evi - Bruno Taut, İstanbul, 1938 / Aldığı puan: 104
47. Türk Dil Kurumu Binası - Cengiz Bektaş, Ankara, 1974 / Aldığı puan: 102
48. Diyarbakır Kalesi, Surları ve Hevsel Bahçeleri - Diyarbakır, M.Ö. 7000 / Aldığı puan: 95
49. Sancaklar Camii - Emre Arolat, İstanbul, 2011 / Aldığı puan: 93
50. Akdamar Kilisesi - Mimar Manuel, Van, 915 / Aldığı puan: 91
51. Bursa Yeşil Camii - Hacı İvaz Paşa, Bursa, 1413 / Aldığı puan: 87
52. Efes Antik Kenti - İzmir, M.Ö. 6000 / Aldığı puan: 87
53. Büyükada Anadolu Kulübü - Turgut Cansever ve Abdurrahman Hancı, İstanbul, 1951 / Aldığı puan: 85
54. İstanbul Üniversitesi Fen, Edebiyat Fakültesi - Sedad Hakkı Eldem ve Emin Onat, İstanbul, 1942 / Aldığı puan: 85
55. Ani Harabeleri - Kars, 6. yüzyıl / Aldığı puan: 84
56. Erzurum Çifte Minare - Erzurum, 1253 / Aldığı puan: 84
57. TBMM - Prof. Clemens Holzmeister, Ankara, 1945 / Aldığı puan: 83
58. Ankara Garı ve Gazinosu - Şekip Akalın, Ankara, 1892 / Aldığı puan: 77
59. İstanbul Bilgi Üniversitesi Santral Kampüsü - Nevzat Sayın, Emre Arolat, Han Tümertekin, İstanbul, 2007 / Aldığı puan: 77
60. Büyükada Rum Yetimhanesi - Alexandre Vallaury, İstanbul, 1898/ Aldığı puan: 76
61. Sultanhanı Kervansarayı - Mîmar Muhammed bin Havlan Dımışkî, Aksaray, 1228 / Aldığı puan: 74
62. Artemis Tapınağı - İzmir, M.Ö. 550 / Aldığı puan: 74
63. Şeyh Zafirin Türbesi ve Kitaplığı - Mimar Raimondo D’Aranco, İstanbul, 1887 / Aldığı puan: 74
64. Afrodisyas Antik Kenti - Aydın, M.Ö. 6. Yüzyıl / Aldığı puan: 73
65. Ahlat Selçuklu Mezarlığı - Bitlis, 12. yüzyıl / Aldığı puan: 73
66. Bergama Açıkhava Tiyatrosu - İzmir, M.Ö. 3. yüzyıl / Aldığı puan: 73
67. Taşkışla - Williams James Smith - İstanbul, 1846 / Aldığı puan: 71
68. İş Bankası Eski Genel Müdürlük Binası-Ankara - Ayhan Böke ve Yılmaz Sargın, Ankara, 1976 / Aldığı puan: 69
69. Nemrud Dağı Antiochus Anıt Mezarı - Adıyaman / Aldığı puan: 69
70. Sergios Bakhos (Küçük Ayasofya) - İstanbul, 527 / Aldığı puan: 68
71. Deyrülzafaran Manastırı - Mardin, M.Ö. 5. yüzyıl / Aldığı puan: 67
72. Sagalassos - Burdur, M.Ö. 10.000 / Aldığı puan: 64
73. Mimar Vedat Tek Evi - Vedat Tek, İstanbul, 1913 / Aldığı puan: 63
74. Rumelihisarı - İstanbul, 1452 / Aldığı puan: 61
75. Hattuşa - Çorum, M.Ö. 1700’ler / Aldığı puan: 60
76. Hukukçular Sitesi - Haluk Baysal ve Melih Birsel, İstanbul, 1958 / Aldığı puan: 60
77. Ankara Sergi Evi - Şevki Balmumcu-Paul Bonatz, Ankara, 1933 / Aldığı puan: 59
78. Birgi Çakırağa Konağı - İzmir, 1761 / Aldığı puan: 58
79. Priene Apollon Tapınağı - Aydın, M.Ö. 350 / Aldığı puan: 58
80. Ortaköy Camii - Garabet Balyan ve Nigoğos Balyan, İstanbul, 1853 / Aldığı puan: 56
81. Ayvacık B2 Evi - Han Tümertekin, Çanakkale, 1999 / Aldığı puan: 55
82. Bergama Antik Kenti - İzmir, M.Ö. 3. yüzyıl / Aldığı puan: 55
83. Harran Kubbeli Evleri / Aldığı puan: 55
84. Fener Rum Patrikhanesi / Lisesi / Balat Rum Okulu - Mimar Dimadis, İstanbul, 1881 / Aldığı puan: 54
85. İstanbul Hilton Oteli - SOM, Sedat Hakkı Eldem, 1951 / Aldığı puan: 54
86. Amanrüya Otel - Emine ve Mehmet Öğün, Muğla, 2006 / Aldığı puan: 53
87. Bergama Zeus Altarı / Aldığı puan: 50
88. Şehzade Camii - Mimar Sinan, İstanbul, 1543 / Aldığı puan: 50
89. Safranbolu Evleri - Karabük, 18. yüzyıl / Aldığı puan: 47
90. Kızkulesi / Aldığı puan: 46
91. Nuruosmaniye - Mustafa Ağa ve Simon Kalfa, İstanbul, 1748 / Aldığı puan: 46
92. Sultanahmet Camii ve Külliyesi - Sedefkâr Mehmet Ağa, İstanbul, 17’inci yüzyıl / Aldığı puan: 46
93. Cumhurbaşkanlığı Köşkü - Vedat Tek, Arif Hikmet Bey, Seyfi Arkan, Mustafa Aytöre ve Orhan Genç, Ankara, 1932 / Aldığı puan: 45
94. Aya İrini - İstanbul, 4. yüzyıl / Aldığı puan: 44
95. Bodrum Ahmet Ertegün Evi - Turgut Cansever, Muğla, 1971 / Aldığı puan: 44
96. Priene Antik Kenti - Aydın - M.Ö. 350 / Aldığı puan: 44
97. Çerkezköy ATK Lojmanları - Han Tümertekin, Tekirdağ, 1995 / Aldığı puan: 43
98. Kılıç Ali Paşa Camii - Mimar Sinan, İstanbul, 1580 / Aldığı puan: 43
99. Rıza Derviş Villası - Sedad Hakkı Eldem, Büyükada, 1956 / Aldığı puan: 43
100. Üsküdar Şemsi Paşa Külliyesi - Mimar Sinan, 1580 / Aldığı puan: 43