'Türkiye her yıl 503 bin ton elektronik atık üretiyor!'

ELDAY'ın faaliyetlerinden bahsedebilir misiniz?

Ülkemizde üretim yapan beyaz eşya sektörünün öncü kuruluşları BSH, Vestel, Indesit, Candy Hoover ve Demirdöküm tarafından 2014‘te kurulan ELDAY, elektrik ve elektronik geri dönüşümün en faydalı şekilde yapılmasını hedefleyen kar amacı gütmeyen bir dernektir. AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya) Kontrolü Yönetmeliği kapsamında; 3 Nisan 2015 tarihinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yetkilendirilerek Türkiye’nin ilk yetkilendirilmiş kuruluşu da olan ELDAY bugün sektörün kaynak kullanımını azaltmak ve zararlı maddelerin kullanımından kaçınmak ve yerlerine daha güvenli alternatif maddeleri kullanmak amacıyla çalışmalarına devam ediyor.

Dünyada ve Türkiye’de ne kadarlık e-atık olduğunu tahmin ediyorsunuz. Bu atıkların sayısında nasıl bir atış görülüyor?

Dünyada her yıl yaklaşık 50 milyon ton elektronik atık üretiliyor. Türkiye’de ise her yıl 500 bin ton elektronik atık çıkıyor ve her yıl bu sayı yüzde 10 artıyor. 2014 Global e-Atık İzleme Raporu’na göre Türkiye ürettiği 503 bin ton elektronik atık ile 17. sırada yer alıyor. Ancak gelişen teknoloji ve değişen tüketici ihtiyaçları neticesinde bu rakam her geçen gün daha da artıyor.

Türkiye'deki e-atıkların ne kadarı geri dönüşüyor?

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2015 verilerine göre 28 bin ton evsel e-atık geri dönüştürüldü. Bu rakam toplam atığın yaklaşık yüzde 5’ine denk geliyor. E-atıkların ekonomiye kazandırılmasıyla oluşacak kazanımlar nelerdir?

Ülke olarak hurda ithalatına son 10 yılda ortalama 6,5 milyar dolar harcadık.Bu rakam cari açığımızın neredeyse yüzde 10’u. İthal ettiğimiz hammaddeye elimizdeki hurdalardan ulaşırsak, yurtdışına aktardığımız bu kaynaklarla üç tane yerli ve milli araba fabrikası kurabiliriz.

Eski ürünlerin kullanımı enerji sarfiyatını arttırırken, atık halini almış elektrikli ve elektronik eşyaların (EEE) uygun şekilde geri dönüştürülmemesi kurşun, cıva, brom ve krom gibi zehirli materyallerin salınımına, insan ve doğa sağlığının zarar görmesine sebep oluyor. Örneğin 1 floresanın içerisinde bulunan cıva 30 bin litre suyu kullanılamaz hale getiriyor. Bir çay kaşığının 70’te 1’i civa bile 80 bin m²’lik göldeki suyu kirletip yaşayan balıkların yenmesini engelliyor. 80 bin m² ise Topkapı Sarayı’nın kapladığı alana eşit. Elektronik atıklarda bulunan değerli maddeler geri kazanıldığında enerji tasarrufu sağlanıyor, emisyon salınımı ve fosil yakıtların kullanımı azalıyor.

Bunun yanı sıra Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) geri dönüştürüldüğünde plastik, metal gibi kısımları fiziksel yollarla ayrılarak ikincil ham madde olarak piyasaya sürülüyor. Bu yapılmadığında tüm sektörlerde üretim için kullanılan hammadde cevherden elde ediliyor, bu durum da kaynakların azalmasına neden oluyor. Karbon ayak izi son verilere göre 1,7 olarak belirlendi. Bu da dünyada yer alan kaynaklardan çok daha fazlasını kullanmakta olduğumuz anlamına geliyor. Üretim girdisinde cevher ve fosil yakıtların kullanması yerine geri dönüştürülmüş hammaddelerin kullanılması, yeryüzü kaynaklarının korunmasında büyük rol oynuyor. 1 kilo demirin elde edilmesi için 200 kilo cevherin çıkarılması ihtiyaç duyulurken 2 kilo AEEE geri dönüşüm prosesinden elde edilen demir yeterli oluyor.

Evlerdeki e-atıkları vatandaş ne yapmalı? Atıklarını geri dönüşüme kazandırmak için nerelere teslim etmeli?

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği gereği tüketicinin e-atıklarına ücret ödenmiyor. Tüketiciler, yeni ürün satın aldıklarında eskisini, ürünü getiren bayi/servise ücretsiz olarak teslim edebilir. Bunun yanı sıra elektrikli ve elektronik eşyalarını servis ve bayilerdeki toplama noktalarına ya da belediyelerin getirme merkezlerine bırakabilir. ELDAY olarak biz de tüketiciyi bu konuda teşvik edecek kampanyalar düzenliyoruz. Örneğin Migros ile Ataşehir’de “Dönüştür Doğa Kazansın Money’ler Katlansın!” adıyla pilot bir uygulamaya başladık.

Proje kapsamında müşterilerinden küçük ev aletleri gibi elektrikli ve elektronik atıklarını çöpe değil Migros’a getirmelerini isteyen Migros, bu atıklar karşılığında müşterilerinin Money Card’larına ekstra puan yüklüyor. Müşteriler bu puanları alışverişlerinde de kullanabiliyor. Taşıması zor, büyük atıklar için ise Ataşehir Belediyesi devreye giriyor. Antalya Muratpaşa Belediyesi’nin de bir uygulaması var. Komşu Kart sisteminde e-atık karşılığı kartlara bir bedel yükleniyor. Bu proje de belediyenin bir başarısıdır.

Ayrıca tüm vatandaşlarımız AEEE’lerini bize ileterek ELDAY olarak Lions Kulüpleri ile hayata geçirdiğimiz “Atıklar Orman Olsun” kampanyamıza da destek verebilir. Bunun için www.atiklarormanolsun.com adresinden bulundukları şehri seçerek veya çağrı merkezimiz ve iletişim formu aracılığı ile e-atık miktarını ve iletişim bilgilerini iletebilirler. E-atıkları atık taşıma araç ve personelleri ile bulundukları yerden teslim alınarak geri dönüşüm tesisine ulaşacak ve geri dönüştürülecektir. Bu kampanyayla bir sene içinde 150 ton AEEE toplamayı ve bunlardan elde edilen gelirle 8 bin ağaç dikmeyi hedefliyoruz. Bu projenin ilk ormanı Çatalca’da yeşermeye başladı. Atıklar Orman Olsun” projemizle 10 ayda sadece İstanbul’da 120 ton e-atık topladık ve Çatalca Akalan Köyü ağaçlandırma sahasına 5 bin fidan diktik. Önümüzdeki dönemde ise projemizin sürdüğü Kocaeli’nde, Ankara’da, Trakya’da ağaç dikimlerine devam etmeyi planlıyoruz.

Evlerde en çok hangi atıklar tutuluyor?

E-atıkların evde birikmesinin en önemli nedenlerinden biri insanımızın bu atıkları ne yapacağını bilmemesi… “Bir işe yarar, ihtiyacı olana veririm” diyerek bu e-atıklar ya evin bir köşesinde birikiyor, ya hurdacıya veriliyor ya da çöpe atılıyor. Evlerde daha çok kablo, ütü, tost makinesi, radyo gibi daha küçük elektrikli ve elektronik eşyalar tutuluyor. 

Elektronik atıkların geri kazanılmasında toplumsal bilinç ne düzeyde?

Bu konuda henüz toplumsal farkındalık yeterli değil. Ancak ELDAY olarak bunu başaracağımıza, topluma e-atıkların çöp olmadığını, geri dönüşümün hem ülke ekonomisi hem de dünyamızın geleceği için önemini anlatmayı başaracağımıza inanıyoruz. Önümüzde hayli uzun bir yol var.

E-atıkların toplanmasının artırılması için ne gibi faaliyetler yapıyorsunuz?

Son üç yılda 10 binden fazla toplama ekipmanı ve 50 binden fazla bilinçlendirme malzemesi dağıttık. Okullarda bilgilendirme toplantıları, eğiticilerin eğitimi seminerleri ve okul yarışmaları düzenledik. Panel ve sempozyumlarda sunumlar yaptık. Hazırladığımız ilk eğitim filmi olan “Sağlıklı Bir Gelecek İçin” animasyonu 30 bin kişi tarafından seyredildi. Milli Eğitim Bakanlığı ile görüşerek AEEE konusunda bilinci arttırıcı içeriklerin ders kitaplarında yer alması için çalışmalarımıza başladık. Okullarda yapılan çalışmalarının yanı sıra sivil toplum kuruluşları, kamu kurum ve kuruluşlarıyla da işbirliğine giderek hem bilinçlendirme hem de atık toplama faaliyetlerine başladık. Beş bakanlığın çeşitli birimlerini ziyaret ederek elektrikli ve elektronik atıklar konusunda bilgi verip işbirliği yaptık. Çöp Şenliği, Atıklar Orman Olsun, Çevre Şenlikleri ve Kulüp Kaynaştırma Şenlikleri gibi projeler STK’larla yaptığımız çalışmaların sadece birkaçı. Şu anda yeni bir eğitim filmi ve kamu spotu için çalışmalarımız sürüyor.

Bugüne kadar ne kadarlık e-atık topladınız?

15 bin tondan fazla atık elektrikli ve elektronik eşyayı (AEEE) geri dönüşüm zincirine kazandırmayı başardık. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2015 verilerine göre 28 bin ton evsel e-atık geri dönüştürüldü. Bu rakam toplam atığın yaklaşık yüzde 5’ine tekabül ediyor. Bu da bize henüz yolun çok başında olduğumuzu bir kez daha gösteriyor. Bu miktarları hızla arttırmamız hem çevre sağlığı hem de milli servet açısından çok önemli.

Dönüşüm konusunda Türkiye'de yeterli tesis var mı? Burada ne gibi işlemler yapılıyor?

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya (AEEE) yönetmeliğine göre atıkların iki toplanma noktası var: Belediyeler ve dağıtıcılar. 31 Aralık 2014 yılında yayınlanan Atık Getirme Merkezi Tebliği’ne göre 2016-2018 yılları arasında Türkiye’deki bütün belediyelerin Atık Getirme Merkezi kurması gerekiyor. Ancak şu ana kadar kurulan merkez sayısı 20’yi bile bulmadı.

Toplanan atıklar bakanlığımızca lisanslandırılmış işleme tesislerine gönderiliyor. Bu tesislerde küçük bir şarj kablosu da bir buzdolabı da materyallerine ayrıştırılarak hammadde haline getirilerek ikincil ham madde olarak piyasaya sürülüyor. Elbette sokak arası hurdacıları da bu işlemi yapıyor, ancak onlar zararlı olan kısımlarını (yağ ve gaz içeriği gibi) ve yakılarak bertaraf edilmesi gereken bölümleri ile ilgilenmeden tekrar doğaya bırakıyor. Bu da doğamız için çok ciddi bir risk oluşturuyor.