Uyur gezen yiyen sevişen

CELAL Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hikmet Yılmaz sorularımızı şöyle yanıtladı:

Parasomni uykunun hangi evresinde ortaya çıkar?�
- Tüm evrelerinde ortaya çıkabilir. Yüzeyel ya da derin uykuda ortaya çıkan uykuda konuşma, şaşkın, korkarak uyanma, uykuda yürüme, yeme, inleme, sevişme gibi parasomnilere bu sırada göz hareketleri yavaş olduğu için NREM (non-Rapid Eye Movements) parasomnileri diyoruz. Genelde rüyaların görüldüğü hızlı göz hareketleri sırasında (Rapid Eye Movements) ortaya çıkan kâbus görme, felç gibi olma, uyanıkmış gibi hareket ve davranışlarda bulunma gibi parasomniler ise REM parasomnileri.

Sık rastlanır mı?
- Sıklığı yaşa bağlı değişse de çok sık rastlanıyor. Örneğin uykuda konuşma okul çocuklarında yüzde 50 sıklıkta gözleniyor. Bunların ancak yüzde 25’inde sorunlar erişkin dönemde de sürüyor. Son zamanlarda yapılan çalışmalar bize parasomnilerin en sık 3-13 yaş arasında ortaya çıktığını gösteriyor. Yine yakın zamanda yapılmış bir çalışmada, 10 yaşındaki bir çocuğun en az bir parasomni atağı yaşamış olma sıklığını yüzde 78 olduğunu söylüyor.

Parasomnilerin nedeni nedir?
- Parasomnilerin niçin ortaya çıktığını tam olarak bilemesek de bu konuda en yaygın kabul gören görüş, insan beyninin olgunlaşma sürecinde bir aksama olduğu. Bu sürecin aksaması sonucu beynimizin gövdemizi sevk ve idare etmesinde sorun ortaya çıkıyor. Parasomni başlığı altında 30’dan fazla klinik tablo tanımlanıyor. Parasomnilerin hangi uyku evresinde olduğu, nedenin belirlenmesinde ve tedavide önemli.

Parasomni her yaşta görülür mü?
- Evet. Uykuda konuşma, uykuda yürüme, korkarak uyanma gibi parasomniler çocukluk çağında daha sık gözlenirken, örneğin REM uykusu davranış bozukluğu denen parasomni 50 yaşlarından sonra daha sık gözlenir.

Tedavi edilir mi? Nasıl? Kendiliğinden geçebilir mi?
- Tüm parasomniler tedavi edilebilir yeter ki doğru teşhis konsun. Teşhis de videomonitorizasyonla desteklenmiş polisomnografi (PSG) denen tetkik ve öyküyle konur. Gözlenen parasomniye göre tedavi yaklaşımı değişiyor. Tedavisinde etkili birçok ilaç da bulunuyor.

Karabasan (uyku felci)
Uykunun başlangıcında ya da uykudan uyanma sırasında sanki felç olmuş gibi gövdeyi, kolları, bacakları hareket ettirememeyle seyrediyor. Genellikle yoğun bir sıkıntı veya ölüm korkusu bu ataklara eşlik ediyor. Her atak saniyelerle birkaç dakika sürüyor. Ataklar sırasında bilinç açık.

Korkarak uyanma (uyku terörü) �
Uykunun ilk saatlerinde ortaya çıkan, genellikle ağlama ya da bir çığlıkla başlayan ve aşırı korku davranışının (terleme, çarpıntı, soluk soluğa kalma) eşlik ettiği ani uyanma atakları. Çocukluk çağında, ileri yaşa göre daha sık görülüyor. Ataklar sırasında kişi çığlıkla kalkar, genellikle yatakta oturur, uyandığında sersem ve zihni karışıktır. Yüzünde korku ifadesi vardır. Erişkinlerde yataktan fırlama ve koşmaya bazen de şiddet içeren davranışlar eşlik edebilir.

Şaşkın uyanma�
Kişi gece uykusundan ya da gündüz şekerlemelerinden şaşkın bir şekilde uyanarak yatağa oturur, inleme ve hareketlenme sonrasında yürüyebilir, merdiven çıkabilir, nadiren giyinebilir. Bağırma, ağlama ve dövünme şeklinde ajite ve şaşkın davranışlar görülebilir. Süresi 5-15 dakika olabilen bu ataklar sırasında tamamen uyanmaz.

Kâbus bozukluğu
Genellikle uykunun REM döneminde ve gecenin ikinci yarısında ortaya çıkan, uyanmaya yol açan korkutucu rüyalar seyreden bir parasomni. Tekrarlayıcı ve korkutucudur. Kâbuslar çoğu kez anksiyeteyle ilişkili olan bir uyanmayla son bulur ve rüya içeriği hatırlanır. Kişi uyandığında otomatik uyarılmaya bağlı terleme, hızlı solunum ve taşikardi görülebilir. Bu bulgular dışında, ataktan sonra tekrar uyuyamama önemli bir belirtidir.

Uyurgezerlik
Derin uykuda ortaya çıkan, yataktan kalkma, yatakta oturma ve gezinme gibi ani davranışlarla seyrediyor. Hareketler amaçsız olmakla birlikte organize. Pencere açma, cam kırma, evden dışarı çıkma, atlama, zıplama, araç kullanma gibi kompleks tehlikeli aktivitelerde bulunabilirler. Bu aktivitelere bağlı yaralanmalar olabilir. Bu dönemde uyku devam eder, uyandırılması güçtür ve bu dönemi hatırlamazlar. Atak bittiğinde olgular genellikle yataklarına dönüp uykularına devam ederler.

Sekssomnia
Uyku sırasında cinsel içerikli sesler çıkarma, konuşma/bağırma, mastürbasyon, başka bir kişiyi okşama, cinsel ilişki, ajite/saldırgan cinsel davranışlar şeklinde kendini gösteren bir parasomni. Henüz tanı kriterlerinin iyi bilinmemesi, uyku tıbbı uzmanları dışındaki hekimlerin belirtileri sorgulamıyor olması, cinsel belirtiler nedeniyle hastaların ya da partnerlerin belirtileri utanarak paylaşmıyor olmaları bu hastalığın gerçek sıklığını saptamayı zorlaştırıyor.

REM Uykusu Davranış Bozukluğu
REM uykusu sırasında normalde olması gereken kas gevşemesinin olmaması ve görülen rüyanın içeriği ile ilişkili olarak ortaya çıkan davranışlarla karakterize bir parasomni. Her yaşta ve her iki cinste görülse de sıklıkla ileri yaşlarda ve erkeklerde ortaya çıkıyor. Genellikle hastanın kendisine ve yatağını paylaştığı kişiye zarar vermesi ya da görülen rüyanın yol açtığı diğer davranışlarla kendini gösterir. Rüyada kendi kendilerine ya da yatakta birlikte yattıkları eşlerine yumruklamak, yakalamak, tekmelemek gibi eylemler sonucunda zarar verebilir. Parkinson hastalığının erken bulgusu olabilir.

Uykuda inleme
Uykunun özellikle rüyaların görüldüğü (REM uykusu) dönemde ortaya çıkan solunum düzensizliklerine, nefes verme sırasında monoton inler gibi ses çıkarma eşlik eder. Nedeni tam olarak bilinmiyor. Beyinde solunumu kontrol eden merkezlerin fonksiyonlarının bozulması, REM uykusunda gevşemiş olan boğaz yapılarının yerçekiminin de etkisiyle sarkarak solunum yollarını daraltması gibi nedenlerin sorumlu olabileceği ileri sürülüyor. İnleme sesi yalnız nefes verirken ortaya çıkar ve yaklaşık 2 ile 20 saniye arasında sürer.

Uykuda yeme bozukluğu
Gece yeme bozukluğuyla aynı değil. Gece yeme bozukluğu bir insanın uyanıkken total kalori ihtiyacının yüzde 50’den fazlasını gece yemek yiyerek alması şeklinde özetleyebileceğimiz, endokrinolojik sonuçları olan davranışsal bozukluk. Uykuda yeme bozukluğunda bilinç bozuk oluyor. Kişi bazen yenmeyecek şeyleri de yiyor (çiğ et, deterjan gibi). Uyuduktan 2-3 saat sonra gece uykuda birden kalkıp, mutfağa ya da yiyeceklerin bulunduğu yere gidip, engellenemez otomatik davranışlar şeklinde yeme, içme ve bu olup bitenleri sabah hiç hatırlamama ile karakterize bir parasomni.

Huzursuz bacak sendromu

Uyku ya da istirahat esnasında (otururken veya yatarken) bacaklarda rahatsızlık, huzursuzluk, hareket ettirme ihtiyacı, uyuşma, karıncalanma hissediliyor. Bu his kişiyi özellikle geceleri rahatsız ediyor. Bazen rahatsızlık veren bu his net bir şekilde tarif edilemez ve kişi “bacaklarım kıpraşıyor”, “gıdıklanıyor”, “yanıyor”, “karıncalar geziyor” gibi cümlelerle yaşadığı sıkıntıyı anlatmaya çalışıyor. Hastalar akşamları TV seyredemezler, misafirliğe gidemezler ve en önemlisi yattığında bacaklarındaki huzursuzluk hissinin harekete zorlaması nedeniyle uykuya dalamazlar, yataklarından kalkıp dolaşmak isterler. Aynı his gece yarısı uyanmalara ve uykuya dalma zorluğuna da yol açabiliyor.