Dünya edebiyatından küresel romana

Dünya edebiyatı, Batılı ülkelerin popüler kültürlerini sergilediği, dünyanın geri kalanına bunu fark edilir ya da edilmez bir şekilde dayattığı bir edebiyat mıdır? Yerellikleri tamamen silen bütün bir dünyaya seslenirken farklılığı es geçen, bu sayede bir hegemonya kuran bir sistem midir? İngilizcenin tüm dünyadaki hâkimiyeti çeviri aracılığıyla başka dillere çevrilen eserlerle dünya edebiyatı sistemini beslemekte midir? Peki çeviri, bir edebiyatın kendine has özelliklerini ortadan kaldırmaz mı, dahası iyi edebiyat çevrilebilir mi? Bunun gibi birçok soru dünya edebiyatı tartışmalarında akla gelen ilk sorular. Benzer sorulardan yola çıkarak yazılmış ‘Küresel Roman’ da bu soruların ışığında dünyanın farklı kesimlerinden yazarların eserleriyle bu kez küresel roman kavramına ışık tutmak istiyor.
Yazara göre roman, 21. yüzyıldaki insanların deneyimleri üzerine düşünmeye ya da bir şeyler anlatmaya başladığı oranda zaten içkin olarak küresel hale gelmiş olur. Küresel romanlar, bu boyutu belirgin kılan romanlardır. Bu sebeple küresel roman, öteki kurgu türlerinden ayrı ve onlara karşı bir tarz olarak değil, deneyimin yorumlanmasına yön veren bir bakış açısı olarak vardır. (...) Burada yaşanan yaşam, derin ve ekseriya sarsıcı bağlantılarıyla birlikte, başka yerde ve her yerde yaşanan yaşamla deneyimlenir. Yerel olan, dünya çapında bir fenomenin parçası olarak görülebildiği oranda saygınlık ve anlam kazanır.

Gelelim örneklere...
İlk örnek, Orhan Pamuk’un ‘Kar’ romanı. ‘Çevrilmesi gereken bir edebiyat’ anlamında, tıpkı Japonca’da olduğu gibi Türkçe yazan bir yazar olarak Pamuk da bu sistemde dezavantajlı olmasına rağmen, bunu avantaja çevirebilmeyi başarabilmiştir. ‘Kar’da yerel bir olayı, kadın sorunuyla birleştirmesi, sanatın deneyimlenmesi, siyasal İslam ve Batılı devletler ile harmanlaması, buna rağmen bir anlatıcı olarak her şeye dışarıdan bakabilen biri olması sebebiyle Orhan Pamuk küresel bir roman yaratmıştır.

Chimamanda Ngozi Adichie’nin ‘Amerikana’sı ve Mohsin Hamid’in ‘Gönülsüz Köktendinci’si, biri Nijeryalı diğeri Pakistanlı iki kahramanın Amerika’da yaşamak ve bu kültürle kendi kültürleri arasındaki ilişkileri dünyada yaşamak deneyimiyle aktaran iki eserdir. Adam Kirsch, onların aktarımının dünyanın sorunu halinde aktarımındaki karşılığını küreselde bulduğundan göçmen edebiyatı yerine göç edebiyatı demeyi tercih eder. Sadece değiştirilen mekânın değil yeni mekânda anadil ile yabancı dil arasında kurulan ilişki de küresellik bağlamında önemli bir yer işgal eder.

Margaret Atwood’un ‘Antilop ve Flurya’sı ile Michel Houellebecq’in ‘Bir Adanın Olabilirliği’ romanları dünyayı bekleyen korkunç felaketlerin ve insan organizmasının değişerek kendini yok etmesi üzerine kurulu romanlardır.

Dolayısıyla Adam Kirsch’in kitapta verdiği örneklerden yola çıkarak diyebiliriz ki küresel roman, yerel mekânı kozmik mekânla birleştiren, yeryüzünde insan olma deneyimini beden ve akıl üzerinden tekrar kurgulayan, kadın cinayetleri, insanların köleleştirilmesi, siyasal şiddet üzerine yazan, aynı zamanda kurguda biçim ve içerik arasındaki gerginliği belirgin kılarak okuru bunun üzerinde düşünmeye iten bir türdür diyebiliriz. Tabii burada dünya edebiyat sistemi içinde çevrilmiş olmak, prestijli ödülleri almak ve dünyanın birçok bölgesinde okunmak, yaygınlık kazanmak da önemli. Dünya edebiyatı sisteminin küresel roman türü için başat özelliği 21. yy’da dünyayı yazmak olarak verilmiş ve tabii tüm bu örnekler ve bu özellikler de sorgulanmaya açık.

KÜRESEL ROMAN: 21. YÜZYILDA DÜNYAYI YAZMAK
Adam Kirsch
Çeviren: Abdullah Yılmaz
VakıfBank Kültür
Yayınları, 2019
104 sayfa, 18 TL.