Nazım'ın gen haritası

Şairin soyağacı ünlü ressam, şair, yazar, politikacı ve askerlerle dolu

Ünlü şair Nazım Hikmet son günlerde yeniden gündemde. Vatandaşlığının iade edilip edilmemesi tartışılıyor. Bir yandan da annesi ressam Celile Hanım'ın eserleri İstanbul Yapı Kredi Sanat Galerisi'nde sergileniyor. Bize ilham veren bu sergi oldu. Celile Hanım, aile bireylerinin etkileyici portrelerini yapmıştı. Nazım Hikmet'in ailesi Osmanlı ve Türkiye tarihinde iz bırakmış çok sayıda ünlüyle doluydu. Soyağacı, genetik bilimindeki son buluşları doğrular nitelikteydi. Ailedeki ressamlık, şairlik ve siyasi muhaliflik sanki genlerle taşınıyordu. Uğraştık, Nazım Hikmet'in aile bireylerinden, üvey oğlu Memet Fuat'tan yardım istedik ve şairimizin gen haritasını çıkardık.

Müşir Mehmet Ali Paşa

(Nazım'ın dedesi)

Celile Hanım'ın annesinin babası. Aslen Alman'dı. Tanzimat döneminde Ali Paşa onu Berlin'de çocukken görüp yanına almıştı. 1845'te Müslüman oldu. Tarihimizde 93 Harbi olarak bilinen 1877 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Tuna Orduları'nın Başkomutanlığı'nı yaptı. Bu yüzden halk arasında ‘‘Macarlı’’ olarak anıldı.

Mustafa Celalettin Paşa

(Nazım'ın dedesi)

Celile Hanım'ın babasının babası. Gerçek adı Constantin Borcenski'ydi. Polonyalı’ydı. 1848 Polonya İhtilali sırasında ülkesi Rusya'nın işgaline uğrayınca çocuk yaşta bir siyasi mülteci olarak İstanbul'a geldi. Hatta gemiden denize atlayıp yüzerek Boğaz kıyısına sığındığı söyleniyor. Müslüman oldu, Mühendishane Mektebi'ni bitirdi, paşalığa kadar yükseldi. Harita çizmekte ve resim yapmakta ustaydı. O da torunlarına resim yeteneğiyle siyasi muhalefet eğilimini aktardı...

Şair Nazım Paşa

(Nazım'ın dedesi)

Nazım'ın babasının babasıydı. Uzun süre valilik yaptı. Ama asıl edebiyat yeteneğiyle, şiirleriyle, yazılarıyla tanınmıştı. İki torunu Celalettin Ezine ve Nazım Hikmet'e bu yazarlık ve şairlik genlerini bıraktı.

Celile Hanım

(Nazım'ın annesi)

Ferit Enver Paşa ile Leyla Hanım’ın kızıydı. İyi bir ressam olduğu biliniyordu Celile Hanım'ın. Ama ilk kadın ressamlar kuşağının ileri gelenlerinden olduğu asla. Padişah II. Abdülhamid'in yaverliğini yapan babası Ferik Enver Paşa sayesinde padişahın ressamı Fausto Zonaro'dan dersler almıştı. Döneminin öteki kadın ressamları gibi, portreler üzerinde yoğunlaştı. Çıplak modellerle çalıştı. Güzelliğiyle ün salmıştı. Şair Nazım Paşa'nın oğlu Hikmet Nazım Bey'le evlenmişti. Boşandılar. Celile Hanım'la ilgili dedikodular boldu. Yahya Kemal'in ona aşık olduğu biliniyordu. Hatta Celile Hanım yüzünden intihar etmeye bile kalkışmıştı. Soyadı yasasından sonra ‘‘Uğuraldım’’ ismini aldı. Oğlu açlık grevindeyken, 1950'de açtığı kampanya sırasında elinde taşıdığı levhanın üstüne ‘‘Nazım Hikmet'in annesi ressam Celile’’ şeklinde bir imza koymuştu. Nazım'ın resme olan eğilimini, Celile Hanım'dan aldığı genler mi açıklıyor?

Ali Fuat Paşa (Cebesoy)

(Nazım'ın annesinin kuzeni)

Kurtuluş Savaşı'nın ünlü paşalarından Ali Fuat Cebesoy, Nazım'ın annesi Celile Hanım'ın teyzesinin oğluydu. Kurtuluş Savaşı'nda Batı Cephesi'nin ilk komutanlığını yaptı. Ancak, Cumhuriyet'in ilanından sonra Atatürk'ün gözünden düştü, ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurucuları arasındaydı. İzmir suikastinden sonra Kazım Karabekir Paşa tümüyle gözden düşerken o bir süre sonra Atatürk'le zoraki de olsa barıştı. Nazım'ı hapisten kurtarmak için çok uğraştı. Atatürk'ün şaire duyduğu sevginin arkasında onun olduğu biliniyor.

Celalettin Ezine

(Nazım'ın halasının oğlu)

Ünlü bir yazar ve gazeteci. Yakup ve Ötekiler, Bir Misafir Geldi, Amerika Mektupları, Harp İçinde Avrupa gibi yapıtlarıyla tanınıyor. Gün, Tasvir - i Efkar, Cumhuriyet ve Hürses gazetelerinde yazılar yazdı. Hamle Dergisi'ni çıkardı.

Mehmet Ali Aybar

(Nazım'ın büyük teyzesinin torunu)

Yarbay Tahsin Bey'in oğlu. Sosyalizmle gençken tanıştı. Hür ve Zincirli Hürriyet gazetelerini çıkardı. Nazım'dan bir nesil daha gençti. Ancak iki akraba, bir süre birlikte Üsküdar Paşakapısı Cezaevi'nde yattılar. Mehmet Ali Aybar, 1961'de kurulan Türkiye İşçi Partisi'nin bir süre genel başkanlığını yaptı. Hep bir muhalifti: Çekoslovakya'nın Sovyetler tarafından işgaline karşı çıktı.

Oktay Rifat

(Nazım'ın teyzesinin oğlu)

Münevver Hanım (Nazım'ın eşi değil, teyzesi olan Münevver!) ile Türk Dil Kurumu'nun ilk genel yazmanı Samih Rıfat'ın oğlu. Oktay Rifat, Orhan Veli ve Melih Cevdet ile çıkardıkları Garip Dergisi'yle şiire yeni bir anlayış getirdi. İşin ilginç yanı, Oktay Rifat, büyük bir şair olarak ünlü kuzeni Nazım'ın gölgesinde kalmadı, kendi yolundan giderek şöhrete ulaştı.

Münevver Andaç

(Nazım'ın dayı kızı ve 4. eşi)

Kuzeniyle Nazım Hikmet birbirlerine yıllar sonra aşık oldular. Münevver Hanım, şairin oğlu Memet'in annesi. Nazım yurtdışına kaçtıktan bir süre sonra o da Türkiye'yi terketti. Oğluyla Fransa'ya yerleşti. Çok iyi bir çevirmendi. Yaşar Kemal'in bazı romanlarını o Fransızca'ya çevirdi.

Memet Nazım

(Nazım'ın oğlu)

Nazım'ın Münevver Hanım'dan tek çocuğu. Onda da ailenin ressam genleri var. Elli yaşında, Fransa'da yaşıyor ve ressamlık yapıyor. Çoğu insan, onu Nazım'ın üçüncü eşi Piraye Hanım'ın oğlu Memet Fuat'la karıştırıyor. Nazım'ın üvey oğlu olan Memet Fuat, yazar, eleştirmen ve yayımcı. Babası sinemacı, tiyatro oyuncusu ve romancı Vedat Örfi Bengü.

Ayşe Yaltırım

(Nazım'ın yeğeni)

Nazım Hikmet'in kızkardeşi Samiye Hanım'ın kızı olan Ayşe Hanım, bugün 64 yaşında, Kadıköy Bahariye'de oturuyor. O da ressam. Anneannesi Celile Hanım'dan dersler almış. 10'un üstünde sergi açmış. Önümüzdeki yıl da bir sergi açmayı düşünüyor. Ayşe Yaltırım'ın oğlu Murat Germen ise ABD'de Massachusetts Institute of Technology (MIT) Mimarlık Bölümü mezunu. Henüz 36 yaşında. Okuldaki başarılardan dolayı Amerikan Mimarlar Birliği'nden altın madalya kazanmış. Mimari fotoğrafçılığıyla uğraşıyor.

NAZIM HİKMET AİLESİNİN SOYAĞACI

Nazım Hikmet, hem anne, hem baba tarafından Osmanlı döneminin önemli ailelerinin çocuğuydu. Soyağacını üçe böldük. Ailenin ataları ağaçların gövdesinde yer alıyor. Her isimden çıkan dallar, o kişinin çocuklarını belirtiyor.

SOYAĞACINI NASIL OKUYACAKSINIZ?

Örneğin Leyla Hanım ve eşi Ferik Enver Paşa'nın çocukları, beş dalla gösteriliyor: Celile Hanım (ve eşi Hikmet Nazım Bey), Mustafa (ve eşi Gabi Yenge), Münevver (ve iki eşi Kadri ile Samih Rifat Beyler), Sara Hanım ve Şehit Mehmet Ali.