İlginç özellikleriyle gezegenlerimiz

Merkür

Güneş’e en yakın ve en küçük gezegendir. Dünya’nın üçte biri büyüklüğündedir.

Eğer Merkür’den Güneş’e bakıyor olsaydınız Güneş’i Dünya’dan gördüğümüzün 3 kat daha büyük görürdünüz.

Güneş’e bakan tarafında sıcaklık 430 santigrat dereceye kadar çıkabilirken, karanlık kısmında sıcaklık -180 santigrat dereceye kadar düşebilir. Gece ile gündüz arasındaki bu şiddetli sıcaklık değişiminin nedeni Merkür’ün sıcaklığı tutacak bir atmosferinin olmamasıdır.

Merkür 21yy’da (2001-2100) 14 kez Güneş’in önünden geçiş yapacaktır. Sıradaki Merkür geçişleri 9 Mayıs 2016 ve 11 Kasım 2019’da gerçekleşecektir. 

Merkür’ün meteor ve kuyruklu yıldızlarla dövülmüş bol kraterli yüzeyi Ay’ın yüzeyine çok benzer.

Dünya’dan sonra en yoğun ikinci gezegen Merkür’dür.

Merkür’ün güney ve kuzey kutbundaki derin kraterlerin içinde su buzu olabileceği yönünde deliller bulunmaktadır.

Merkür’ün doğal bir uydusu bulunmamaktadır.

 

Venüs

Venüs’ün 1 günü 1 yılından daha uzundur. Venüs’ün kendi ekseni etrafındaki dönme dönemi (yani 1 Venüs günü) yaklaşık 243 gün iken Güneş etrafındaki bir turu (yani 1 Venüs yılı) yaklaşık 225 gün sürer.

Güneş Sistemi’nin en sıcak gezegenidir. Yüzey sıcaklığı 500 santigrat dereceye ulaşabilir. O sıcaklıkta kurşun eridiğinden emin olun orada olmak istemezsiniz. Eski çağlarda yaşayan insanlar Venüs’ün bu özelliklerini bilselerdi sizce ona güzellik tanrıçası adını uygun görürler miydi? Sanmıyorum.

Venüs’ün Güneş’in önünden geçişi 2004 ve 2012’de gözlenebildi. Sıradaki geçiş ise 2117 yılında olacak. Muhtemelen şu an hayatta olan hiçbir insan bu geçişi göremeyecek. 100 yıldan biraz daha uzun yaşayacak birkaç kişi hariç.

Venüs’deki atmosfer basıncı Dünya’daki basınçtan neredeyse 90 kat daha fazladır.

Güneş etrafındaki yörüngesi nedeniyle bazen Güneş doğmadan hemen önce doğu ufkumuzda bazen de Güneş battıktan hemen sonra batı ufkumuzda görünür. Bu nedenle Sabah Yıldızı ve Akşam Yıldızı adını almıştır.

Venüs’ün doğal bir uydusu yok. 

 

Dünya

Koca evrende yaşam barındıran bildiğimiz tek ve eşsiz gezegendir. İnsanoğlunun tüm teknolojik ilerlemesine rağmen belki de hiçbir zaman bu derece mükemmel bir şekilde inşa edemeyeceği biricik uzay gemimizdir. 

Dünya Venüs’ten sadece birkaç yüz km daha büyüktür.

Gezegenler içerisinde adı mitolojiden gelmeyen tek gezegen Dünya’dır. Eski İngilizce-Almanca kökenli olup ‘earth’ yani ’yer’ anlamına gelir: eor(th)e ve ertha (eski İngilizce) ve erde (Almanca).

Dünya’nın dönüşü her yüzyılda yaklaşık 17 milisaniye yavaşlamaktadır. Yani gün süresi uzamaktadır.

Dünya her yıl Güneş'ten 1.5 santimetre uzaklaşır. Bu da 65000 yılda yaklaşık 1km uzaklaşma anlamına gelir. Yani heyecana gerek yok.

Yaşamamıza olanak sağlayan atmosferin kalınlığının Dünya’nın boyutuna oranı elma kabuğunun elmanın boyutuna oranından neredeyse 20 kat daha küçüktür.

Dünya-Güneş arası yaklaşık 150 milyon km’dir ve buna 1 Astronomi Birimi (AB) denir. Bir başka deyişle Güneş’in yüzeyini terk eden ışık Dünya’ya ulaşana kadar 500 saniye yani yaklaşık 8 dakika geçer.

Güneş Sistemi’ndeki birçok gezegende atmosfer var ancak ciğerlerinize çekebileceğiniz tek atmosfer Dünya’da bulunmaktadır. Onun kıymetini bilin.

 

 

Mars

Mars Dünya’nın neredeyse yarısı kadardır. Gezegenin yüzey sıcaklığı -153 ile +24 derece arasında değişir. Ortalama sıcaklık ise -63 derecedir. Brrrrr!

1965 yılında NASA’nın Mariner 4 uzay aracı Mars’a yakın geçişi esnasında gezegenin 22 fotoğrafını çekerek Mars’ı Dünya dışında yakın çekimi yapılan ilk gezegen yapmıştır.

1 Mars yılı 687 Dünya gününe eşitken 1 Mars günü 1 Dünya gününden sadece birkaç dakika daha uzundur.

Mars’ın atmosferi Dünya atmosferinin %100’de 1’i kadar bir kalınlığa sahiptir ve çok büyük oranda CO2 (karbondioksit) içerir.

Mars’ın ince atmosferinden dolayı Güneş’ten gelen ısı gezegeni hızlıca terk eder. Bundan dolayı eğer gündüz vakti Mars ekvatorunda ayakta duruyor olsaydınız, ayaklarınız ilkbaharı yaşarken (24 derece) başınız kışı (0 derece) yaşardı.

Güneş Sistemi’nin bilinen en büyük dağı Mars’ta bulunan Olympos dağıdır. Bu dağ Everest tepesinden 3 kat daha yüksektir.

Mars’ın iki uydusundan biri Phobos (diğeri Deimos) gittikçe Mars’a yaklaşmaktadır. Tahminlere göre Phobos 50 milyon yıl içerisinde gezegenin çekim etkisi nedeniyle parçalanacak ve gezegen etrafında tozlu bir disk oluşturacak. Yani dev gezegenlerden sonra halkası olan bir diğer gezegen de minik Mars olacak.

2008 yılında Mars’ın kutuplarında su buzu olduğu kanıtlandı. Takip eden yıllarda yapılan çalışmalar ise Mars’ın bir zamanlar devasa okyanuslara ev sahipliği yaptığını işaret ediyor.

Mars bugüne kadar en fazla sayıda uzay aracının gönderildiği (50’ye yakın) gezegendir. İnsan yapımı robotlar tarafından bu denli istila edilen tek gezegen diyebiliriz.

Son yapılan bilimsel çalışmalar Mars’ın atmosferini Güneş rüzgarları nedeniyle kaybetmekte olduğunu kanıtlamıştır. Ne yazık ki Mars’ı Güneş rüzgarlarından koruyacak yeterli bir manyetik alanı bulunmamaktadır.

Mars’ın kırmızı görünmesinin nedeni Mars kayalarında, toprağında ve atmosferdeki tozda bulunan demirin oksitlenmesidir. Yani bildiğimiz pas oluşmasından dolayı gezegen kırmızı görünür.

 

Jüpiter

Güneş Sistemi’nin en büyük gezegenidir.

1 Jüpiter günü yaklaşık 10 saat iken 1 Jüpiter yılı yaklaşık 12 Dünya yılına eşit. Güneş Sistemi’ndeki en kısa güne sahip gezegen Jüpiter’dir.

Jüpiter bir gaz devi ve o nedenle katı bir yüzeyi yok. Yani piknik için ideal bir gezegen değil.

Jüpiter atmosferinde elmas olabilir. Hatta daha derinlerde elmas yağmurları olduğu yönünde görüşler var. Yani kuyumcuların seveceği bir gezegen.

Jüpiter’in 60’dan fazla doğal uydusu var.

En büyük okyanuslar Jüpiter’de bulunur. Ama sudan değil sıvı hidrojenden oluşan okyanuslar.

Jüpiter bildiğimiz gibi bir yaşamı destekleyecek özelliklere sahip olmasa da buzla kaplı yüzeyinin altında okyanuslar olduğunu düşündüğümüz uydularında yaşam olabilir (Europa uydusu gibi).

Jüpiter atmosferinde Dünya’dan daha büyük ve yüzyıllardır devam eden devasa şiddetli bir fırtına var (Great Red Spot). Görünen o ki bu fırtınanın boyutu giderek küçülüyor.

Jüpiter’in de halkaları var. 3 adet. Ama Satürn’deki kadar belirgin değil.
 
Jüpiter’in uydusu Ganymede kozmik mahallemizdeki en büyük uydu iken, diğer uydusu Io volkanik olarak en aktif uydudur.
 

 

Satürn

Satürn de bir gaz devidir yani katı bir yüzeyi yoktur.

Satürn en belirgin halkalara sahip dev gezegendir. 7 halkası vardır. Basit bir teleskopla dahi görülebilir.

Satürn bir diğer elmas cenneti. Muhtemelen Jüpiter'den daha fazla. 

Satürn’ün 60’dan fazla doğal uydusu vardır.

Satürn yaşamı desteklemese de uydularında yaşam bulunabilir (örneğin Enceladus).

Galileo 1600’lü yıllarda Satürn’ü gözlediğinde gezegenin sağında ve solunda cisimler olduğunu zannedip onu üçlü gezegen sistemi zannetmişti. Ancak gördüğü şey aslında gezegenin halkalarıydı.

Satürn’ün en büyük uydusu Titan’ın (ve kozmik mahallemizdeki 2. en büyük) yoğun atmosferi Dünya’nın çok uzun zaman önceki atmosferine benziyor.

Satürn’ün 1 günü 10.7 saat iken 1 yılı yaklaşık 29 Dünya yılına eşittir.

 

 

Uranüs

Bir gaz devidir ve katı yüzeyi yoktur.

Uranüs 1781 yılında astronom William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Herschel ilk farkettiğinde Uranüs’ü bir gezegen değil de bir kuyruklu yıldız ya da yıldız zannetmişti.
 
27 adet doğal uydusu bulunur.

Bilinen 13 halkası vardır.

1 Uranüs günü 17 saat iken 1 Uranüs yılı 84 Dünya yılına eşittir.

Diğer gezegenlerin aksine Uranüs de Venüs gibi ters istikamette döner, doğudan batıya doğru. Venüs ve Uranüs'ün ters dönmesinin nedeni çok uzun zaman önce onlara çarpan gezegen boyutunda bir cisim olabilir.

Eğer biri veya bir uzay aracı Uranüs’ün atmosferine (ya da diğer 3 dev gezegenin) dalışa geçseydi yüksek basınçtan dolayı ezilirdi. Yani gökyüzü dalışı yapmak istemeyeceğiniz bir atmosfer. 

Uranüs de bir başka elmas cenneti.

Voyager 2 Uranüs’ü ziyaret eden tek uzay aracıdır.

 

 

Neptün

Güneş’ten 4.5 milyar km uzaklıkta olan Neptün’ün 1 günü 16 saat, 1 yılı ise 165 Dünya yılına eşittir.

Neptün’ün 13 doğal uydusu ve 6 halkası vardır. Ancak daha detaylı çalışmalar muhtemelen uydu ve halka sayısında bir artışa neden olacaktır.

Voyager 2 Neptün’ü ziyaret eden tek uzay aracıdır.

Direkt gözlemlerden ziyade konumu matematiksel olarak bulunan ilk gezegendir.

Diğer 3 dev gezegen gibi Neptün de elmas içeriyor.

Neptün’deki rüzgarlar Jüpiter’deki rüzgarlardan 3 kat Dünya’daki rüzgarlardan ise 9 kat daha şiddetli olabilir.



İşte gezegenlerin başlıca özellikleri bunlar. Ve yaşam barındıran, koşulları bizler için mükemmel olan tek gezegen Dünya. Sanırım bu yazıyı okuduktan sonra Dünya'nın kıymetini daha iyi anladık.

Nedir? Ne değildir?

NASA Ay'a gerçekten gitti mi?

Kısa yanıt EVET. Detaylı yanıt için aşağıdaki posterler ve animasyonları inceleyebilirsiniz. 

Aşağıdaki animasyonlar Apollo 12 ve 14 görevlerinin iniş yerlerinin yüksek çözünürlüklü görüntülerinden elde edilmiştir. Gördüğünüz gibi Güneş'in doğup batmasıyla birlikte meydana gelen kalkış rampası ve bayrak gölgesi açıkca görülebilmektedir. Ayrıca astronotların yüzeyde bıraktığı izler de gayet net bir şekilde görülebiliyor.

 

 

Bilim, mantık ve sevgi yol göstericiniz olsun.
www.selcuktopal.net

Bir önceki yazı: Kozmik Mahallemiz: Güneş Sistemi

Bir sonraki yazı: Galaksiler ve Galaksimiz Samanyolu