HES’te son söz halkın

ANAYASA Komisyonu, uzlaşma paketine eklediği maddelerde yeni nesil haklarla ilgili önemli ayrıntılara imza attı. Çevreyi etkileyen büyük çaplı projeler ile hidroelektrik santrallar (HES) gibi yatırımlarda referandum veya plebisit anayasal şart olacak. Referandum şartı, madde metnine şu hükümle eklendi: “Çevre hakkının yaptırımlar dahil bütün esasları ile doğayı ve çevreyi olumsuz biçimde etkileyebilecek olan tüm plan ve uygulamalarda halkın karar mekanizmalarına katılma hakkının usul ve esasları kanunla düzenlenir.”

TÜM CANLILARIN MALI

Yine çevre hakkıyla ilgili maddenin gerekçesine eklenen hükümle yaşam döngüsünün üç elementi hava, su ve toprak ürünlerinin genetik bilgileri kimsenin malı veya ticari ürün olamayacak. Komisyon son olarak yazdığı çevre hakkı maddesinin gerekçesini şöyle oluşturdu: “Su, hava, gen, tohum ve doğanın diğer unsurları gibi diğer doğal varlıklar bütün canlılara aittir, mülkiyete tabi olamaz. Kendileri veya genetik bilgileri patentlenemez. Çevre hakkının etkin biçimde korunmasını isteme hakkı, çevre konusunda bilgilenme, katılma ve başvuru haklarını da kapsar. Devlet kamu ve özel kesimin çevreyi temiz tutacak ve tahrip etmeyecek teknolojileri kullanmasını teşvik eder ve destekler. Doğal, kültürel ve tarihsel ortak zenginlik ve mal varlığı üzerinde bu varlık ve değerlerin özgünlüklerini yitirmelerinde ve başkalarının kültürel amaçlarla yararlanmasına engel olabilecek şekilde mülkiyet hakkı talep edilemez.”

EL KOYMA MANTIĞI DEĞİŞTİ

Kamulaştırma maddesinde yapılan değişiklikle baraj projelerinde kamulaştırma bedelinin taksitle ödenebilmesi uygulamasına son verildi. Mevcut Anayasa’da ‘büyük enerji projeleri’ için tanınan bu hak yeni metinden çıkarıldı. Bunun yerine ‘ekosistemin çeşitliliği ve kültürel varlıkların korunması’ amacıyla el koymalarda taksit yapılabileceği yazıldı. Maddeye, geçmişte cemaat vakıflarının mallarına el konulması gibi yöntemlere karşı ‘Kamulaştırmasız el koyma yasaktır’ diye kesin hüküm eklendi.