1974’te İngiltere ile savaşa girmemize ramak kalmış

Dönemin Ä°ngiliz DışiÅŸleri Bakanı James Callaghan, ilk kez konuÅŸtu: "1974'teki Kıbrıs Harekátı sırasında Türklerle savaÅŸmamıza ramak kalmıştı."Kıbrıs konusunun yeniden gündeme geldiÄŸi bugünlerde, ÅŸimdiye kadar çok az kiÅŸinin bildiÄŸi bir gerçek ortaya çıktı: Ä°ngiltere'nin 1974'te DışiÅŸleri Bakanı olan James Callaghan, Kıbrıs'la ilgili olarak ilk defa konuÅŸtu ve harekát sırasında Ä°ngiltere'nin Türkiye ile savaÅŸa tutuÅŸmasına ramak kaldığını söyledi. Callaghan, BaÅŸbakan Harold Wilson'un LefkoÅŸa havaalanındaki Ä°ngiliz kuvvetlerine Türk birliklerine ateÅŸ açma emri verdiÄŸini ve çıkmak üzere olan Türk-Ä°ngiliz savaşını Amerika'nın Londra'ya baskı yaparak engellediÄŸini söyledi.Arada bir temcit pilávı gibi ısıtılıp önümüze konan Kıbrıs konusu yeniden gündeme geldi. Atina'yla yaÅŸadığımız bahar havası hazana döndü, iliÅŸkilerimiz yeniden gerildi ve Türkiye'de ‘‘Kıbrıs'ı verelim mi, vermeyelim mi’’ gibisinden bir tartışma baÅŸladı.‘KIBRIS’TA NÄ°FAK’ KÄ°TABIBen, bütün bu hay-huy arasında, 1974 olayları sırasında Ä°ngiltere ile savaÅŸa tutuÅŸmamıza ramak kaldığını henüz bu hafta, daha yeni öğrendim ve hadisenin ayrıntılarını Türkiye'de çok az kiÅŸinin bildiÄŸini zannediyorum. Bilenler de o günlerin ve bugünün baÅŸbakanı ve ‘‘Barış Harekátı’’nın mimarı Bülent Ecevit ile ve çok yakın çalışma arkadaÅŸlarıyla sınırlı kalıyor.Olayın ayrıntıları, Brendan O'Malley ve Ian Craig isimli iki Ä°ngiliz gazetecinin yayınladığı ‘‘The Cyprus Conspiracy: America, Espionage and the Turkish Invasion’’ (Kıbrıs Nifakı: Amerika, Casusluk ve Türk Ä°stilásı) isimli kitap sayesinde ortaya çıktı. Dönemin Ä°ngiliz DışiÅŸleri Bakanı olan James Callaghan kitabın yazarlarına son derece önemli bir açıklama yaptı ve 1974 harekátı sırasında Ä°ngiltere'nin Türkiye ile savaÅŸa tutuÅŸmasına ramak kaldığını söyledi. 1974 Temmuz'unda yaÅŸananlar konusunda ilk defa konuÅŸan James Callaghan, Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahalesini güç kullanarak engellemeye kesin kararlı olduklarını anlattı. BaÅŸbakan Harold Wilson'un Kıbrıs'taki Ä°ngiliz üsleriyle ada çevresinde bulunan Ä°ngiliz kuvvetlerine Türk birliklerine ateÅŸ açma emri verdiÄŸini ama çıkmak üzere olan Türk-Ä°ngiliz savaşını Amerika'nın Londra'ya baskı yaparak engellediÄŸini söyledi.Callaghan'ın anlattıklarına ve ‘‘Kıbrıs Nifakı’’nda yazılanlara göre, 1974 Temmuz'unda Ä°ngiltere'yle savaÅŸa tutuÅŸmamıza bakın nasıl ramak kalmış:Kıbrıs'ta Sampson darbesinden sonra Türkiye'nin adaya müdahale edeceÄŸi söylentileri yoÄŸunlaşıp Ecevit’in Londra’daki temasları sonuçsuz kalınca, Ä°ngilizler Amerikan yönetimiyle temasa geçtiler ve Türk müdahalesine karşı ortak operasyon teklif ettiler. Ama Washington'dan bir cevap gelmedi ve Londra o sırada Malta'da bulunan Onslaught denizaltısını derhal Kıbrıs'a yolladı. Hermes ve Devonshire isimli savaÅŸ gemileri adadaki Ä°ngiliz vatandaÅŸlarını tehlike anında boÅŸaltmak için zaten Kıbrıs açıklarında bekliyorlardı ve bu gemilerde 3 bin 300 asker vardı.SÃœVEYŞ’TEN KALMA KORKUÄ°ngilizler'e göre adada çatışmayı önlemenin tek yolu, Kıbrıs'a gidecek olan Türk gemilerini batırmaktı ama böyle bir müdahale Türk-Ä°ngiliz savaşı demekti. Ä°ngiltere 1956'daki SüveyÅŸ krizinde Mısır'a karşı savaÅŸa girmeye kalkışmış ama Amerika'nın desteÄŸini saÄŸlayamadığı için tek başına kalmış ve isteÄŸini elde edememiÅŸti. Amerikan savaÅŸ gemileri Ä°ngiliz zırhlılarının Mısır gemilerine ateÅŸ açmalarına engel olmak için ellerinden geleni yapmış, hatta Mısır gemilerinin hemen yanıbaşında seyretmiÅŸler ve böylelikle Mısır donanmasının imha edilmesini önlemiÅŸlerdi.18 yıl aradan sonra Amerika'yı yeniden karşısına almaktan çekinen Londra savaÅŸa tek başına girmekten kaçındı. Washington'a bugüne kadar sır olarak kalan bir teklif yaptı ve ‘‘Türkiye'nin giriÅŸeceÄŸi harekáta karşı bölgede bulunan Amerikan 6. filosuyla ortak müdahalede bulunalım’’ dedi. James Callaghan, 19 Temmuz sabahı Kissinger'e gönderdiÄŸi mesajda ‘‘Türkiye'nin giriÅŸeceÄŸi harekátı siláh kullanarak birlikte önleyelim, hemen ardından da Makarios'u geri getirelim’’ diyordu.Washington, teklifi kabul etmedi. Amerikan DışiÅŸleri Bakanı Henri Kissinger, NATO müttefiklerinin birbirleriyle çatışmasından karşıydı. Böyle bir durumda NATO'nun güneydoÄŸu kanadı tamamen çöker ve bölgedeki güç dengesi Sovyetler'in lehine dönerdi. Ãœstelik 1964'teki Johnson mektubunun Ankara'da yarattığı kırgınlığın izleri hálá silinmemiÅŸti. Kissinger bütün bu sebeplerle Callaghan'a ‘‘Türkiye, Kıbrıs'a müdahalesinin engellenmesi halinde NATO'dan derhal çıkacağını söylemiÅŸti. Bunu unutmayın’’ gibisinden bir bahane gösterdi ve teklifi geri çevirdi.Ä°ngiltere bunun üzerine Türkiye'yi bir yandan diplomatik yollarla tehdide baÅŸladı, bir yandan da Kıbrıs açıklarındaki deniz gücünü artırmak için zaman kazanmaya çalıştı, zira ülkeden bu kadar uzak bir mesafede giriÅŸilecek savaÅŸta yenilme ihtimali yüksekti. Ankara ise Londra'nın blöflerini görmedi, zira Ä°ngiltere'nin arkasında Amerika'nın bulunmadığını fark etmiÅŸti.ATEÅžKESE RAÄžMEN ATEÅžHarekát, 19 Temmuz gecesi baÅŸladı. BaÅŸbakan Harold Wilson, o gece madencilerin düzenlediÄŸi bir toplantıya katılmak üzere Durham'daydı. Sabaha karşı uyandırıldı ve Türkiye'nin adaya çıkmak üzere olduÄŸundan haberdar edildi. BaÅŸbakan hemen savunma bakanını aradı, Kıbrıs civarındaki savaÅŸ gemileriyle hava kuvvetlerinin hazır tutulmasını istedi ve sonra yeniden yatıp mışıl mışıl uyudu... Yunan hükümeti ise, Türk çıkartma gemilerinin Kıbrıs'a doÄŸru yol almakta olduÄŸunu BBC'nin haber bülteninden öğrendi...Adada çarpışmalar devam ederken, Ä°ngiliz üslerinin komutanı Türk tarafına Kıbrıs'taki üslerin Ä°ngiliz toprağı olduÄŸunu ve kendilerine ateÅŸ açılması durumunda Ä°ngiliz savaÅŸ uçaklarının müdahale edeceklerini söyledi. Türkiye ile Ä°ngiltere arasında savaÅŸa yol açabilecek olan asıl kriz, 22 Temmuz günü yaÅŸandı.Kıbrıs'ta ateÅŸkese varılmıştı ama çarpışmalar hálá devam ediyordu. 22 Temmuz'da Türk birlikleri tankların desteÄŸinde LefkoÅŸa havaalanını kuÅŸattılar. Havaalanı Ä°ngiliz ve Kanadalı askerlerin görev yaptığı BirleÅŸmiÅŸ Milletler Barış Gücü'nün kontrolündeydi. Callaghan haberi alınca Ecevit’i aradı ve ‘‘Türk birliklerinin havaalanına girmesi durumunda Ä°ngiliz askerlerine Türkler'in üzerine ateÅŸ açma emri verdiÄŸini’’ söyledi. Hemen sonra, adadaki üslere 1300 Ä°ngiliz askeri ile 12 adet Phantom uçağı yollandı ve üsler alarma geçirildi.Bülent Ecevit, birkaç saat sonra Ä°ngiliz BaÅŸbakanı Harold Wilson'a telefon etti ve Ä°ngiliz baÅŸbakanını oldukça ÅŸaşırtan bir teklif yaptı: Ecevit ‘‘Birliklerimiz harekáta devam edecekler ama Ä°ngiliz askerlerinin bulunduÄŸu noktaları hedef almayacaklar’’ dedi. Bu teklif, Wilson'a göre ‘‘İngiliz askerlerinin güvenlik içinde olmaları ama Kanada birliÄŸinin ateÅŸ altında kalması’’ demekti. Ecevit'in teklifini reddeden Wilson adadaki Ä°ngiliz üslerinde kırmızı alarm ilán etti ve askeri personelle savaÅŸ uçaklarını savaÅŸ pozisyonuna getirtti..EN UZUN 90 DAKÄ°KACallaghan'a göre Ecevit, 90 dakika sonra geri adım attı. Havaalanındaki ‘‘tehdit’’ ortadan kalkmış fakat Türk birlikleri yerlerini muhafaza etmiÅŸler, Kissinger ise araya girmeyi reddetmiÅŸti; zira Amerikan çıkarları bakımından daha güvenilir görünen taraf Yunanistan'da yeni kurulmuÅŸ olan Karamanlis hükümeti deÄŸil, Ankara idi. Ä°ngiliz DışiÅŸleri Bakanı Callaghan, Wilson'la Ecevit arasındaki bu telefon görüşmesinden sonraki 90 dakikanın ‘‘meslek hayatının en zor ánı’’ olduÄŸunu söyleyecekti.Ä°ngiliz tarafının 1974'te çıkmasına ramak kalmış olan Türkiye ile savaÅŸ konusunda anlattıkları, ana hatlarıyla iÅŸte böyle... BaÅŸbakan Harold Wilson ÅŸimdi yaÅŸamıyor. ‘‘SavaÅŸacaktık ama bizi Kissinger durdurdu’’ diyen ve 1976 ile 1979 arasında baÅŸbakanlık da yapan o zamanın DışiÅŸleri Bakanı James Callaghan hálen hayatta ve 90 yaşında. Türkiye'de konuya bütün ayrıntılarıyla vakıf olan tek kiÅŸi ise BaÅŸbakan Bülent Ecevit ve bildiÄŸim kadarıyla bugüne kadar bu konuda tek bir söz bile etmedi.Savaşı zırhlı bir birlik baÅŸlatacaktı1974 harekátının en tehlikeli anı, 14 Temmuz günü yaÅŸandı. O'Malley ile Craig'in yazdığına göre Magosa çevresinde çatışmalar olurken 30 tank ve 12 zırhlı personel taşıyıcıdan oluÅŸan bir Türk zırhlı birliÄŸi Ä°ngilizler'e ait Dikelia üssüne yaklaÅŸtı ve üsse üç mermi fırlattı.Ä°ngiliz Scorpion tankları hemen savaÅŸ durumu aldılar ve yine Ä°ngilizler'e ait olan Akrotiri üssünden havalanan Phantom uçakları, Türk tanklarını vurmak için Magosa'ya doÄŸru yaklaÅŸmaya baÅŸladılar.Ä°ki NATO ülkesi arasında sıcak bir çatışma çıkmak üzereyken üsteki 3. taburun kumandanı olan Yarbay Ian Cartwright zırhlı birliÄŸimizle temasa geçti. Taraflar üç saat boyunca tartıştılar ve LefkoÅŸa'daki Türk kumandanlığı hadiseden haberdar edildi. Bir Türk görüşmeci helikopterle olay yerine geldi ve Türk tankları üssün çevresinden ayrılarak Magosa'ya gittiler.Â