Galaksiler ve galaksimiz Samanyolu
Güncelleme Tarihi:
Bu yazıyla galaksilerin ve içinde bulunduğumuz galaksimiz Samanyolu’nun genel özelliklerinin neler olduğunu öğreneceğiz. Bu sayede evrendeki yerimizin farkına varıp çoğu zaman evrenin kendisinden bile daha büyük olan egolarımızdan belki arınabiliriz.
Galaksiler, birbirine kütle çekimi ile bağlı yüz milyarlarca (ya da milyonlarca) yıldız, gaz ve tozun karanlık madde denizi içerisinde yüzdüğü sistemlerdir. Galaksiler farklı boyut ve şekillerde olabilirler. Galaksiler morfolojik olarak 4 ana gruba ayrılabilir.
Yukarıdaki sınıflandırmayı yapan Edwin Hubble galaksilerin soldaki gruptan (eliptik galaksiler) sağdaki gruba doğru (sarmal galaksiler) evrimleştiğini önermişti. Ancak yanılmıştı. Artık biliyoruz ki durum bunun tam tersi. Sarmal galaksiler zamanla evrimleşerek (başka bir galaksi ile çarpışması sonucu) eliptik galaksilere dönüşebilir. Yukarıdaki 4 grup galaksinin genel özelliklerini kısaca özetleyelim.
1) Eliptik Galaksiler: Adından da anlaşıldığı gibi elipsoidal ya da küresel bir şekle sahiptirler. Yıldızlar galaksi merkezinde rastgele yörüngelerde hareket ederler. Yıldız oluşumunun hammaddesi olan moleküler hidrojen bu tip galaksilerde ya yoktur ya da çok az vardır. Bu nedenle bu gruptaki galaksilerde yaşlı yıldız sayısı çok fazladır. En büyük galaksiler eliptik galaksilerdir.
2) Merceksi Galaksiler: Bir disk yapısına sahip galaksilerdir. Eliptik ve sarmal galaksiler arasındaki grubu oluşturur. Moleküler gaz bakımından fakir galaksilerdir ancak bir kısmında hatırı sayılır derecede moleküler gazın varlığı kanıtlanmıştır.
3) Sarmal Galaksiler: Sarmal kol yapılarına sahip disk galaksilerdir. Kendi galaksimiz Samanyolu bu grup içerisinde bulunur. Bolca moleküler gaz barındırdığından yıldız oluşumu çok yüksektir.
4) Düzensiz Galaksiler: Düzenli veya simetrik bir yapıları olmadığından yukarıdaki grupta yer alan galaksilere benzemezler.
Galaksilerin sık sık çarpışmasından dolayı ortaya ilginç şekiller çıkar.
Galaksilerin çarpışması sonucu alfabenin tüm harflerine ve sayılara benzeyen galaksiler ortaya çıkar. Aşağıda örnek olarak gerçek galaksilerle 'TURKIYE' yazdım. Eğer siz de galaksilerle bir şey yazmak isterseniz işte web sayfası: Galaksilerle adını yaz! Dilerim astrologlar galaksilerin bu özelliğine de el atıp 'Galaksi Falı' furyası başlatmazlar (!)
Galaksimiz Samanyolu bize en yakın dev sarmal galaksi Andromeda ile 4 milyar yıl içerisinde çarpışacak. Yani şimdiden heyecanlanmaya gerek yok. Daha vakit var. Ancak eğer o güne kadar yaşama fırsatınız olsaydı inanılmaz sayıda yıldız ile dolu bir geceye şahit olurdunuz.
Galaksimiz Samanyolu'nun bazı çarpıcı özelliklerine kısaca bir göz atalım.
Galaksimizin çapı yaklaşık 100.000 ışık yılıdır (1 ışık yılı yani ışığın 1 yılda aldığı yol yaklaşık 10 trilyon km'dir!). Yani bir ucundan gönderdiğiniz ışık galaksinin diğer ucuna ulaşana kadar 100.000 yıl geçer. Işığın Dünya'nın bir ucundan diğer ucuna ulaşması ise saniyenin 20'de 1'inden daha az zaman alır! İşte gezegenimiz Dünya içinde bulunduğu galaksiye kıyasla bu derece minik kalır.
Biz galaksinin merkezinden yaklaşık 26000 ışık yılı uzaklıkta bir sarmal kol içerisinde bulunuyoruz ve galaksimizin merkezindeki bir turumuz yaklaşık 250 milyon yıl sürüyor. Eğer Güneş'in yaşını 4 milyar yıl olarak alırsak bu bugüne kadar galaksi merkezinde 16 kez tur attığımız anlamına gelir.
Galaksimizde 200 milyardan fazla yıldız bulunur.
Galaksimiz geçmişinde diğer galaksilerle birçok kez çarpışma yaşamıştır. Aslında bu hala devam ediyor. Örneğin şu an minik bir galaksi Samanyolu tarafından yutuluyor.
Galaksimizin merkezinde yaklaşık 4 milyon Güneş kütleli dev bir kara delik bulunur. Bu kara deliğin bize bir zararı yok. Şükürler olsun ki yeterince uzakta bulunuyoruz. Yaklaşık 250.000.000.000.000.000 km!
Evren'de her cisim bir hareket halindedir. Dünya Güneş etrafında, Güneş ise tüm elemanları ile birlikte Samanyolu merkezi etrafında döner. Samanyolu ise diğer galaksilerle içinde bulunduğu yerel grup ile birlikte uzayda göreli olarak saatte 2.2 milyon km hızla hareket eder. İşte hızlı hareket etmek diye ben buna derim!
Evet işte galaksiler ve galaksimizin genel özellikleri bu şekilde. Dilerim bu yazı ile birlikte yaklaşık 13000 km çapa sahip Dünya üzerinde yaşayan birkaç milyar insan olarak kendi galaksimiz ve içinde bulunduğumuz evrende ne kadar minicik bir yer kapladığımızın farkına varmış olduk.
Nedir? Ne değildir?
Evren'in genişlemesi.
Bilim, mantık ve sevgi yol göstericiniz olsun.
www.selcuktopal.net
Serinin ilk yazısı: Kozmik mahallemiz Güneş Sistemi
Serinin ikinci yazısı: İlginç özellikleriyle gezegenlerimiz
Sıradaki yazı: Dünya dışı yaşamı ilk Nerede bulabiliriz?