Engel tanımayan bir dönüşüm hikayesi

Aktif Yaşam Merkezi Amerika’da 1975 yılında onaylanan özel eğitim kanunundan ilham alınarak kuruldu. Bu yasaya göre bütün özel gereksinimli çocukların beden eğitimi derslerine katılma zorunluluğu bulunuyor. Okullarda da çocukların bu gereksinimlerini karşılayacak sayı ve nitelikte beden eğitimi öğretmenleri istihdam ediliyor, uygun fiziksel ortam, programlar ve destek eğitim hizmetleri sunuluyor. Ülkemizde ise özel eğitim okullarında beden eğitimi öğretmen sayısı yetersiz, özel eğitim sınıflarında bu öğretmenler görevlendirilmiyor, birçok okulda beden eğitimi dersleri için uygun fiziksel ortam ve destek eğitim hizmetleri bulunmuyor. Buna ek olarak beden eğitimi devletin özel eğitim politikası nedeniyle özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde zorunlu bir hizmet olarak yer almıyor. Oysa beden eğitimine katılım hem BM Çocuk Hakları hem de Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ne göre temel bir hak. Özel gereksinimli çocukların bu haktan yararlanmamaları gelişme olanaklarını da ellerinden alıyor. Çünkü beden eğitimi dersinde çocuklar hareket yeteneklerini geliştirirken duyularını daha işlevsel kullanmayı öğreniyorlar ve çevresel uyaranları  daha iyi algılıyorlar. Böyle bir ortamda sosyal becerileri de gelişen çocuğun diğer çocuklar tarafından arkadaşlığa kabul edilme  şansı artıyor. Böylece hareket becerilerinin gelişimi, ayrıştırmayı önleyerek topluma katılım yönünden kritik bir rol oynuyor.

HER YAŞ GRUBUNA AYRI PROGRAM

Özel eğitimi bir yap-boz, beden eğitimini de bu yap-bozun eksik parçası olarak düşünürsek, İstanbul Gedik Üniversitesi “Aktifim Toplumun İçindeyim” sloganıyla bu eksikliği tamamlamak amacıyla yola çıktı ve 0-24 yaş arasında 200 kadar özel gereksinimli çocuğu Aktif Yaşam Merkezi çatısı altında bir araya getirdi. Çocukların özel gereksinimleri zihinsel engel, otizm spektrum bozuklukları, öğrenme güçlüğü, bedensel engel başta olmak üzere birbirinden farklı tanıları içeriyor. Merkezde her yaş grubuna yönelik farklı programlar bulunuyor. Örneğin “Tomurcuklar” olarak adlandırılan 0-3 yaş grubuna ebeveyn katılımlı bebek jimnastiği ve masajı programıyla birlikte motor aktivite öğretimi programı uygulanıyor. Bu programlar parmak oyunları, tekerlemeler ve müzik eşliğinde danslarla zenginleştiriliyor. “Kelebekler” (3-6 yaş) için planlanan motor aktivite öğretimi programı çeşitli aktivite istasyonlarının kurulu olduğu 600 metrekarelik bir alanda uygulanıyor. Çocukların koşma, fırlatma, yakalama, topa ayakla vurma gibi temel hareket becerileri ile görme, işitme, dokunma ve derin duyu yetenekleri arasındaki  koordinasyonu güçlendiren aktivitelere yer veriliyor. Yıldızlar (7-14 yaş) başta basketbol, futbol ve voleybol olmak üzere çeşitli spor dallarında temel becerilerini geliştiriyorlar. Aktif Yaşam (15 Yaş ve üzeri) ise ilgi duydukları bir spor branşında uzmanlaşma yolunda ilerliyorlar. Merkezde çocukların Tomurcuklardan Kelebeklere ya da Kelebeklerden Yıldızlara gibi bir gruptan bir üst gruba geçişi büyük bir sevinç yaratıyor ve beceri gelişiminin dönüm noktaları için özel kutlamalar yapılıyor. Kuşkusuz  böyle bir merkez aileler olmadan amacına ulaşamazdı. Öğretmen rehberliğinde yürütülen programlarda ebeveynler çocuklarıyla birlikte oynuyor, hem bir oyun arkadaşı hem de bir öğretmen olarak zaman zaman da izleyici olarak verdikleri destekle çocuklarının merkezden daha fazla fayda sağlamasına katkıda bulunuyorlar.

EBEVEYNLER GELİŞİMDEN MEMNUN

“Kızım yürüyemezken şimdi koşarak parka gidiyor, tek başına kaydıraktan kayıyor”.  Ebeveynler Aktif Yaşam Merkezi’nde uygulanan programların çocuklarının gelişimi üzerindeki etkileri konusunda da bizlere önemli bilgiler veriyor. Çocuklarının daha önce çoğu zaman yalnız oynadıklarını ve gruba katılmadıklarını ancak bu programlar sayesinde daha dışa dönük ve iletişime açık hale geldiklerini, özgüvenlerinin geliştiğini, arkadaş edindiklerini ve toplumla daha iç içe olduklarını belirtiyorlar. Bir annenin şu ifadesi  bu kazanımlara güzel bir örnek;

“Hiç arkadaşı olmayan oğlumun artık arkadaşları var. Konuşmayı çok fazla sevmeyen oğlumun, spora giderken serviste Alpcan’la uzun uzun sohbet ettiğini görmek beni hem çok şaşırtıyor, hem de anlatılamaz bir mutluluk veriyor”.

Programın çocuklar üzerindeki olumlu etkilerine ilişkin ebeveynlerin en çok dile getirdikleri yararlardan biri de problem davranışlarındaki azalma. Bir annenin “Önceleri çocukları iten hatta boğazlarına sarılıp saldırgan davranışlar sergileyen oğlum, artık tam bir arkadaş canlısı oldu. Çocukları gördüğünde oyun oynamak istiyor ve onları öpüyor” şeklindeki açıklaması buna bir örnek.

HEM FİZİKSEL HEM PSİKOLOJİK DESTEK

Sevgi dolu bir ortamda ödüllendirici ve cesaretlendirici bir yaklaşımın kullanılması sadece çocukları değil, aileleri de mutlu ediyor, bir sonraki seans için büyük bir heyecan duymalarını sağlıyor. Ancak az sayıda da olsa bazı çocukların problem davranışlarının ısrarla devam etmesi, ebeveynlerin yaşadıkları duygusal problemler, sıklıkla dile getirilen okullarda, mahallede ve diğer sosyal ortamlarda karşılaşılan olumsuz tutumlar Aktif Yaşam Merkezi’ni Bütünleşik Fiziksel Aktivite Merkezi’ne dönüştürmeyi gerekli kıldı ve bizi yeni bir proje hazırlığına yöneltti. Daha önce çocuk ve aileye odaklanan proje bu kez çocuğun etkileşimde bulunduğu okul, akranlar ve öğretmenleri de kapsayarak hizmet alanını genişletti. İSTKA tarafından desteklenen ve 1 Aralık 2016 tarihinde başlayan yeni proje kapsamında “Özel Eğitim, Danışma ve Rehberlik Birimi” ve “Bütünleşik Fiziksel Aktivite Birimi” olmak üzere iki birim kuruldu. “Özel Eğitim, Danışma ve Rehberlik Birimi”nde özel eğitimci tarafından problem davranışların sağaltımı konusunda ebeveynlere ve öğretmenlere rehberlik yapılırken, klinik psikolog tarafından ebeveynlere danışmanlık hizmeti veriliyor.

ONLAR TOPLUM İÇİNDE OLUYOR, AKRANLARI FARKINDA

Bunun yanı sıra “Bütünleşik Fiziksel Aktivite Birimi” tarafından yakın çevredeki anaokul, ilkokul, ortaokul ve liselerde öğrenim gören akranlar projeye dahil edilerek öğretim programlarında yer alan beden eğitimi dersleri bir fırsata dönüştürüldü. Akranlar projeye dahil olarak hem beden eğitimi derslerini tam donanımlı bir spor merkezinde yapıyor, hem de özel gereksinimli arkadaşlar edinerek engellilik konusunda farkındalık geliştiriyorlar, farklılıklara saygı ve kabul gibi değerler kazanıyorlar. Bu birim tarafından okullarda engelli sporları tanıtılarak farkındalık çalışmaları yapılarak, öğretmenlere yönelik seminerler düzenlenerek, özel gereksinimli çocuklar için daha kabul edici ve destekleyici bir okul ortamının yaratılması amaçlanıyor. Birlikte spor yapan akranlar ve özel gereksinimli çocuklar kendilerini projenin ismi gibi “Aktif” ve “Toplumun İçinde” hissediyorlar. Bu nedenle yeni proje “Aktifiz Toplumun İçindeyiz” sloganıyla tanınıyor.

Proje kapsamında ebeveynlere yönelik eğitim seminerleri başta olmak üzere fotoğraf sergisi, çalıştay, Pendik Vala Gedik Özel Spor Oyunları gibi çeşitli toplumsal etkinlikler düzenlenmesi planlanıyor. Bir eğitim koordinatörünün, 3 beden eğitimi öğretmeninin, bir çocuk gelişimcinin, bir özel eğitim öğretmeninin ve bir klinik psikoloğun görev yaptığı proje 1 Aralık 2016 tarihi itibariyle Pendik Belediyesi, Pendik Kaymakamlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İstanbul İl Müdürlüğü ve İstanbul Valiliği işbirliğiyle yürütülüyor.

Özel gereksinimli çocukların toplumsal yaşama tam olarak katılımlarını sağlamak için akranlar, okullardaki beden eğitimi öğretmenleri ve aileleri de kapsayan bir model geliştirmeyi hedefleyen projenin nihai amacı ülkenin özel eğitim politikasını etkileyerek kaliteli ve kapsayıcı beden eğitimi ve sporu tüm özel gereksinimli çocuklar için ulaşılabilir kılmak.