Binyıl gerideyiz

TÜRKİYE son 25 yılda ekonomisini 4’e katladı, kişi başı milli geliri 2.655 dolardan 10.390 dolara çıktı, yoksulluk göstergesi gini katsayısı 0.51’den 0.39’a indi. Gini katsayısı 1’e yaklaştıkça yoksulluğun arttığını ortaya koyuyor. Peki rakamlar bunu gösterirken gerçekçi bir kalkınma sağlayabildik mi? Hazine Başkontrolörü Ergül Halisçelik Birleşmiş Milletler’in 2005’te 192 ülkede hayata geçmesi için çalıştığı Binyıl Kalkınma hedeflerinde Türkiye’nin yerini araştırdı.

Halisçelik bunun için 1990’dan 2015’e kadar büyüme, gelir dağılımı, yoksulluk gibi 44 gösterge, 19 hedef ve 8 amacın ağırlıklı ortalamalarını baz alarak, İnsani Kalkınma Endeksi’nde yer alan 187 ülkenin 1990-2015 dönemi için çok boyutlu Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH) Endeksi’ni oluşturdu.

Bu çalışmasını “Binyıl Kalkınma Hedefleri ve Yoksul Odaklı Büyüme” başlığı altında kitaplaştıran ve Gazi Kitapevi’nden yayımlanan Halisçelik’in ulaştığı sonuçlar çok parlak değil. Binyıl Kalkınma Hedefleri yoksullukla mücadele, herkesin ilköğretim eğitimi alması, cinsiyet eşitliği, çocuk ölümlerini azaltmak, anne sağlığını iyileştirmek, salgın hastalıklarla mücadele, çevresel sürdürülebilirlik ve kalkınma için küresel ortaklıklar geliştirilebilme olarak belirlenmişti. Halisçelik Türkiye’nin bu amaçların her birindeki gelişimini değerlendirdi. Ulaştığı sonuçlara göre Türkiye BKH Endeksi’nde 0.8419 endeks değeri ile kendisine 187 ülke arasında 97’nci sırada yer bulabildi. BKH Endeksi 1 ile 0 arasında değer alıyor, puanı 1’e doğru yaklaşan ülkelerin başarı oranları da artıyor. 

EŞİTSİZLİK SORUNU

İnsanı Kalkınma Endeksi’nde Türkiye 188 ülke arasında 72’nci sırasıyla yüksek kalkınma gösteren ülkeler arasında. Ancak daha kapsamlı olan Binyıl Kalkınma Hedefleri Endeksi’nde ise orta kalkınma düzeyinde kaldı. Yoksulluğun ortadan kaldırılması konusunda Türkiye’nin kırık not aldığı alanlardan. Türkiye’nin bu amaçtaki puanı 0.813 ve 188 ülke arasında sırası 100’üncülük. Eğitim amacında ise kalkınma düzeyi çok yüksek ve 0.977 puanla Türkiye 37’nci sırada. Bu en iyi olduğumuz alan. Cinsiyet eşitsizliği ise düşük kalkınma düzeyine getiriyor bizi ve puanımız 0.681, yerimiz ise 141. Çocuk ölümlerini azaltmak, anne sağlığını iyileştirmek, salgın hastalıklarla mücadele hedeflerinde ise yüksek kalkınma düzeyindeyiz.

Çevresel sürdürülebilirliği sağlamada orta kalkınma düzeyi ile 109’uncu sırada kendimize yer bulurken, küresel ortaklıklar geliştirmede ise 110’uncu sıradayız. Halisçelik ayrıca hedeflerin gerçekleşmesinde Türkiye’nin durumunu ortaya koyuyor. Türkiye tüm hedeflerdeki yüzde 79.5’lik başarısı ile 88’inci sırada ve ‘kısmen başarılı’ olarak değerlendiriliyor. Yoksullukta ise ‘kısmen başarısız’ olan ve hedefi gerçekleştirme oranı olan yüzde 76.8 ile 160’ıncı sırada yer alan Türkiye eğitimde ve çocuk ölümlerini azaltma hedefinde ise çok başarılı ve ilk 50 ülke arasında bulunuyor. 

Çalışma nasıl yapıldı?

ERGÜL Halisçelik çalışmasında başta, 44 gösterge, 19 hedef ve 8 amacın ağırlıklı ortalamalarını baz alarak, İnsani Gelişme Endeksi’nde (İGE) de yer alan 187 ülkenin 1990-2015 dönemini kapsayan çok boyutlu Binyıl Kalkınma Hedefleri endeksi oluşturdu ve ülkelerin kalkınma düzeyleri ve hedefleri gerçekleştirme konusundaki performansları ölçtü. Elde edilen sonuçlar İGE sonuçlarıyla karşılaştırdı. Ülkelerin kalkınmışlık düzeyi 2015 yılı istatistik sonuçları baz alınarak 5 kategoride “çok yüksek” den “çok düşük” kalkınmışlık düzeyine doğru sıralandı. Maksimum endeks değeri 1 olmak üzere, öncelikle maksimum endeks değerinden 0.2 standart sapma değeri kadar uzak olan ülkelerin kalkınmışlık düzeyi “çok yüksek” olarak belirlendi. Daha sonra ise, maksimum değerden her aşamada bir standart sapma değeri eksilterek ülkelerin kalkınmışlık düzeyi bir derece düşürülerek “yüksek”, “orta”, “düşük” ve “çok düşük” olmak üzere ülkelerin kalkınmışlık düzeyi 5 kategoriye ayrıldı.