Aliya İzzetbegoviç ve Saraybosna

Bosna-Hersek’te 1 Mart 1992 den 14 Aralık 1995 tarihine kadar süren iç savaşta İzzetbegoviç, ülkesinin bağımsızlığa kavuşmasına önderlik ederken Saraybosna'da süren şiddetli çatışmalar sırasında beni Saraybosna’daki Devlet Başkanlığı binasında kabul ederek röportaj vermişti. 1990'lı yıllara girildiğinde 'Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti' içinde başlayan bağımsızlık hareketleriyle Özerk Cumhuriyetler birbiri ardına bağımsızlıklarını ilan etmeye başladı. Bosna-Hersek'te bu cumhuriyetlerden biriydi ve 1 Mart 1992'de yapılan referandumla bağımsızlığını ilan etti.

DEVLET OLARAK TANINMAYI BEKLİYORUZ

Referandumda halkın % 62,8'i bağımsızlık yönünde oy verdi. Ancak Sırplar Bosna-Hersek yönetiminde söz sahibi olan Müslümanlara karşı savaş açarak katliam hareketi başlattı. Bağımsızlık ilanından tam bir ay sonra Saraybosna'da çatışmaların yoğun olduğu bir dönemde Devlet Başkanı İzzetbegoviç'le yaptığım görüşmeyi de içeren ve Hürriyet'te 3 gün tam sayfa yayınlanan 'Irklar Mozaiği Bosna Hersek dosyası' Röportajında İzzetbegoviç hala barış ümidini koruyor ve şöyle diyordu. “Referandum Bosna-Hersek'in durumunu tamamen değiştirmiştir. Tüm halkların katılımıyla gerçekleşen referandumda yüzde 64'te yakın evet oyu çıktı bu da hiçbir şüpheye mahal bırakmayacak bir rakamdır. Analiz ve sonuçlar gösteriyor ki Sırp liderlerin boykot çağrılarına rağmen Referandumda Bosnalı Sırpların büyük çoğunluğu Bağımsızlık için "Evet" demiştir. Bu neticelere ve genel görüşe göre referandum amacına ulaşmış bu da Bosna-Hersek'in uluslararası alanda devletolarak tanınmasının yolunu açmıştır. Şimdi artık Devlet olarak tanınmayı bekliyoruz.

İZZETBEGOVİÇ "BÜYÜK ANNEM ÜSKÜDAR'LI"

Avrupa Topluluğunun da Bosna-Hersek’i tanıma konusunu görüşmekte olduğunu ve olumlu cevap beklediklerini de kaydeden Devlet Başkanı İzzetbegoviç “ Sessiz, huzurlu, düzenli ve barış içindeki bir Bosna-Hersek, Avrupa'nın çıkarları için de önemlidir, huzursuzluk ve çatışma ortamından hem bölge hem de Avrupa zarar görür. Savaş haliyse bu bölgede Avrupa'nın çıkarlarını zedeler. Bu nedenle Avrupa Topluluğu'nun yanıtının olumlu olmasını bekliyoruz. Sırp lider Radovan Karadzic’in ileri sürdüğü ‘Kantonal Konfederasyon Sistemi’ halk tarafından destek görmedi. Eğer Sırp lider Karadzic bu isteklerinde ısrar eder ve anlaşma sağlayamazsak genel seçimlere gideriz. Farklı kültür ve farklı milliyetler bir ülkenin yüksek vasıfları ve değerleridir, Bosna Hersek'in konfederasyon olması işte bu yüksek vasıf ve değerlere aykırıdır. Halk parçalanmamış, paylaşılmamış bir Bosna-Hersek'i destekliyor.Bize gelince, Türkiye'den siyasi destek bekliyorduk ve bu desteği aldık. Türkiye'yle politik, ekonomik ve kültürel ilişkilerimizin en iyi şekilde bir işbirliği çerçevesinde yürüyeceğine inanıyorum. Türk halkı ile halkımız arasında köklü bir dostluk bağı var. Bakın mesela benim Büyük annem İstanbul Üsküdarlıdır, Yani benim çeyreğim Türk’tür. Bunu fırsat bilerek gazeteniz Hürriyet aracılığıyla bizi referandumdan önce tanıyıp manevi güç verdiği için Türk hükümetine ve Türk halkına sevgilerimi iletiyor yine teşekkür ediyorum” dedi. İzzetbegoviç öyle diyordu ama Türkiye'nin Referandumdan önce manevi güç vererek tanıdığı Bosna Hersek'e batılılar sırt çeviriyordu.

SIRP KATLİAM ÇETELERİ‘ÇETNİK’LER

Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlık mücadelesine destek olan Avrupa ülkeleri ve ABD, Bosna-Hersek'i Sırp saldırıları karşısında yalnız bıraktı. Bosna-Hersek Müslümanlarını en çok sıkıntıya sokan da, Avrupa'nın üçüncü büyük ordusu Yugoslavya Federal Ordusu'nun Sırp katliam çeteleri Çetnikler ile hareket etmesi, onlara destek vermesiydi. Müslüman Boşnakların askeri desteği ve silahları olmadığı için çok can kaybına rağmen direnmeye çalıştılar. Sonuçta Sırplar Bosna-Hersek'in önemli kentlerini işgal ettiler ve bu işgal bir milyona yakın Boşnak Müslüman’ı göçe zorladı. Sırplar işgal ettikleri yerlerde hem katliam yapıyor hem de binaları yakıp yıkıyor özellikle camileri ve tarihi İslami eserleri hedef alıyordu.

IRKLAR MOZAİĞİ SARAYBOSNA

Mart ayı başında gerçekleştirilen referandumdan sonra gerginliğin hüküm sürdüğü Bosna-Hersek tam bir ‘Irklar mozaiği’. Aslında burası bir ‘Mini Yugoslavya’ gibi nedeni ise yeni bağımsız olan bu ülkede Boşnak (Müslüman), Sırp (Ortodoks), Hırvat (Katolik) ve çok azda olsa Rus ve diğer milletlerden halklar yaşıyor. Siyasal, sosyal ve etnik yapısı son derece karmaşık olan bu Cumhuriyet’te Müslümanlar çoğunlukta olduğu halde devamlı olarak haksızlığa uğrayan da onlar. Bu Cumhuriyet’in Yugoslavya’dan kopmasına taraftar olan militan Sırplar olay çıkarmak için her türlü kışkırtmayı deniyorlar. Irk, Din ve Dil’in ayrı olduğu bu ülkenin çeşitli bölgelerindeki şehirlerde halklar yaşamlarını iç içe sürdürüyor. Ancak gelecek tehlikenin farkında olan halk durmadan silahlanıyor, Müslüman halk Sırpların evlerine Yugoslav Federal Ordusu'na ait araçlarla silah dağıtıldığını gördüklerini iddia ediyor ve “Bizim elimizde babadan kalma tüfekler ve tabancalar var, mali gücü yerinde olan makinalı tüfek alabiliyor. Alamayanlar da bir olay patlarsa iman gücüne, sopaya ve kazma küreğe güveniyor. Sırpları Yugoslav Federal Ordusu, Hırvatları da Hırvatistan silahlandırıyor” şeklinde konuşuyorlar.

Referandum sonrası bütün dünya basınına sanki bağımsızlıkla ilgili oy oranları nedeniyle olaylar çıktığı havası verildi. Aslında işin gerçeği tahrikten dolayı işlenen bir cinayetin referandum gününe denk gelmesinden başka bir şey değildi. Saraybosna'da kentin tarihi alışveriş merkezi Başçarşıya' da başlayan olaylar herkesin dilinde “Dehşet gecesi” olarak kalmış.

MÜSLÜMAN MAHALLESİNDE SIRP DÜĞÜNÜ

Tek bir Sırp veya Hırvat'ın yaşamadığı ve tamamen Müslüman Mahallesi olan ‘Starigrad Belediyesi’ hudutları içindeki tarihi alışveriş merkezi Başçarşıya'da belki de tarihinde ilk kez bir Sırp düğünü yapılıyor ve en az beş caminin ortasında bulunan geniş meydanda Sırplar iki papaz eşliğinde Müslümanlara hakaret edercesine düğün sonrasını kutluyorlardı. Görgü tanıklarına göre bir ara Sırp militanlardan biri Papazların yanına yaklaşıp elindeki Sırbistan bayrağını Papazlardan birinin eline verdi. Papaz da bir eliyle bayrağı sallarken diğer elinin üç parmağıyla Sırp çetecilerin zafer işaretini yaparak slogan atmağa başladı. Müslüman halk kendi mahallelerinde yaşanan bu olayı büyütmemek için dükkânlarından çıkmazken, aralarında daha önce polisçe aranan sabıkalı birinin de bulunduğu üç genç kalabalığın arasına daldı ve sabıkalı olanı aniden çektiği tabancasını bayrak sallayan Papazların üzerine boşalttı. Papazlardan biri olay yerinde ölürken, bir diğeri de ağır yaralandı. Ortalık birden kıyamet alanına döndü.

SARAYBOSNA'NIN 14 YERİNDE BARİKATLAR KURULDU

Bunun üzerine Saat 20.30 civarında silahlı ve yüzlerini siyah maskeyle kapatmış Sırp militanlar Saraybosna'da Müslüman ve Sırpların yerleşim merkezlerinin arasına 14 ayrı yerde barikatlar kurdu. Devletin tramvayı, otobüsü ve halktan gasp edilen araçlarla yolları kapatan militanlar terör estirmeye başladı. Caddenin ortasında otomatik tüfekli militanlar kımıldayan her şeye ateş ediyordu. Radyo ve televizyonda halk sakin olmağa çağrılıyor ve dışarı çıkılmaması tavsiye ediliyordu. Televizyon haberlerinde Sırp militanların kurulan barikatlara yaklaşan Saraybosna Televizyonu kameramanının üzerine yaylım ateşi açtığını ve delik deşik olan araçtan kameramanın canını zor kurtardığı belirtiliyordu.

İZZETBEGOVİÇ VE KARADZİÇ BARİKATLARI KALDIRTTI

Bu olaydan sonra Saraybosna Televizyonu akşam haber bülteninde telefonla Devlet Başkanı Aliya İzzetbegoviç’e bağlandı. İzzetbegoviç, halkı sükûnete çağırırken tahriklere kapılmadan Sırp barikatlara karşı kurulan Müslüman barikatlarının kaldırılmasını ve halkan evine gitmesini istedi. Spiker İzzetbegoviç’e ‘Stüdyoya bağlı diğer telefonda Sırpların lideri Radovan Karadzic var. Bir çözüm için görmek ister misiniz?’ diye sorunca İzzetbegoviç Kabul etti. Evlerinden stüdyoya bağlanan liderler Bosna-Hersek Askeri Komutanlığına gitmeyi kararlaştırdılar. Televizyon daha sonraki haberlerde liderleri izledi ve görüşme sonrası ikisinin barikat yerlerine gidip iki tarafın militanlarını konuşup uzaklaştırdıktan sonra oraya asker ve polis yerleştirdiklerini duyurdu. Televizyonun liderleri halk önünde buluşturması belki de o gece yaşanması muhtemel büyük bir faciayı da önlemiş oldu.

SIRPLARIN GİZLİ SAVAŞ HAZIRLIĞI

Olaylarla ilgili görüşlerini aldığım ‘Slobodna Bosna-Hür Bosna’ gazetesi Yazı işleri Müdürü Senad Avdiç Sırplarınaylardan beri olay çıkartmak için çeşitli provokasyonlara başvurduklarını ve Sırp halkının tümüne gizlice silah dağıtıldığının tespit edildiğini söyledi. Avdiç “Saraybosna polisi üç halktan oluşuyor. Sırp polis şefi Dragan Kijaç perde arkasında Sırp militanların barikat kurmaları işini organize etti. Sırp yetkililer aylardan beri hazırlık içindeler. Bakın şu elimde gördüğünüz raporda yazılı olduğu gibi daha 19 Aralık 1991 tarihinde Sırp halkına dağıtılan bildirilerde 'Olağanüstü bir durumda bütündevlet, hükümet ve belediye çalışanları derhal işlerini terk edecek ve Sırbistan Demokratik Partisi'ne koşacaklardır. Herkes Parti merkezinde kendilerine verilen görevleri yapmak zorundadır. Sırp halkı böyle bir durumda Sırp ordusuna yardımcı olacaktır” deniyor. Bu açıkça savaşa hazırlıktır” dedi.

KARADZİÇ 'KANTONAL KONFEDERASYON İSTİYORUZ"

Gerçekten de Avdiç’in elinde üzerinde ‘Top Secret No-104’ yazılı rapor “Bosna Hersek Sırp halkının olağan üstü hallerde çalışma ve organizasyon komitesi” başlığını taşıyordu. Senad Avdiç konuşmasına şöyle devam etti “Dört ay önce gazetemiz Sırp militanları 'Çetnik'lerin Saraybosna'ya saldırı planını ele geçirmiş ve manşetten yayınlamıştık. O zaman ‘Sırp Demokratik Partisi’ başkanı Radovan Karadzic yaptığı konuşmada, Müslüman partisi S D A bağımsızlık için hazırlık yapıyor, eğer bunu yaparlarsa kendileri yok olacak. Biz üç etnik halk için Kantona1 Konfederasyon’dan yanayız, yani altı ay rotasyonla devredilen bir devlet başkanlığı sistemi istiyoruz. Eğer uluslararası alanda bu kabul edilmezse Bosna Hersek'te Kaos’un işareti olur. Ben sertlik yanlısı değil, gerçek bir demokratım. Bir Anayasa değişikliği yapılıp üç ayrı bağımsız kanton sistemi kurulursa kabul ederiz, hatta bir bölümü kuzeyde bir bölümü güneyde bir bölge bile olsa kanton merkezinden idare edilebilir. Bu şartlar altında bir Bosna-Hersek bağımsızlığından yanayız, tekrarlıyorum şartımız üç devlet başkanlı bir konfederasyondur”diyordu.

MERHABA VE ALLAHA EMANET

Camiler diyarı Saraybosna'da Türkler’ den kalma tam 77 tane tarihi cami var. 1537 yılında Bosna'da valilik yapan Sultan İkinci Selim’in torunu Gazi Hüsrev Beyadıyla 453yıldır öğretim yapan bir Medrese, Cami ve dev bir kütüphane ile kapalı çarşı var. Bosna Hersek'in resmi dili Boşnakça‘da beş bine yakın Türkçe kelime var ancak ülkede Türkçe bilen yok denecek kadar az. Müslüman Boşnaklar ilk görüştüklerinde ‘Merhaba’ayrıldıklarında ise ‘Allaha Emanet’ diyorlar. Nüfusu 4 milyondan fazla olan BosnaHersek'te resmi rakamlara göre yüzde 45 Müslüman (halka göre yüzde 55'e ulaşmış durumda) yüzde 32 Sırp yüzde 18 Hırvat ve yüzde 5 te Yugoslav'dır (Rus, Macar, Romen vediğerleri). Bağımsızlık için yapılan referandumda Müslümanlar ve Hırvatlar ortak hareket ederek Sırpların ılımlılarıyla yüzde 64 evet oyu verdiler.

MÜSLÜMAN HALK KORKU İÇİNDE

Saraybosna'daki Gazi Hüsrev Begova Kütüphanesi arşiv sorumlusu Azra Kasumoviç’le de olayları görüştük. Azra Hanım Sırpların bu savaş hazırlıklarına karşı Müslüman halkın da silahlanmaya başladığını, zira Sırpların halka göz göre göre çeşitli çapta silah, hatta el bombaları dağıttığını belirterek şunları anlattı “Müslüman halk korku içinde, bizim mahalle tepededir. Dağın bir tarafında biz Müslümanlar diğer tarafında Sırplar var. Olayların olduğu gün aramıza barikatlar kurdular. Saraybosna içindeki büyük bina ve gökdelenlerde Müslüman ve Sırp halk karışık ikamet ediyor. Böyle olunca da oralarda kimin ne olduğu kolay anlaşılamıyor. Onun için bu büyük binalarda yaşayanlar daha az tehlikedeler. Biz ise rahatlıkla hedef olabiliyoruz. Gece bizim bölgeden onların bölgesine geçmeğe korkuyoruz olayların olduğu gün Adnan Demiroviç adlı 19 yaşındaki akrabam, arkadaşıyla karşı tarafta kalmıştı. Barikatları aşıp bizim tarafa gelmek isterken Sırplar ateş edip hunharca öldürdüler. Arkadaşı da bir kaç yerinden yaralandı, 'Bunlar Müslüman gebertin’ diye bağırıp ateş etmişler.Son iki ay içinde bizim bildiğimiz kadarıyla 27 Müslüman gencini çeşitli yerlerde öldürdüler. Bosna Hersek'te kiminle konuşursanız konuşun, Müslümanlar, halkların arasındaki uçurumun her geçen - gün daha büyüdüğünü söylüyor ve ekliyor Yugoslavya parçalanmadan Müslümanlar arasında ilişkiler daha kolaydı Şimdi aramıza sınırlar konacak, yani bizi bölecekler. Batı bu bölgede güçlü bir Müslüman devletiistemez zira onları halen Osmanlı imparatorluğu hayali bile korkutuyor. Sırplar da, Hırvatlar da, Batı da, Amerika da Müslümanları sevmez, bizi hiçbir zaman sevmediler ve sevmeyecekler,politik oyun peşindeler en büyük emelleri ise Müslümanları bölüp ellerindeki gücüalmaktır bu nedenle herkes Müslümanların sorunlarının politik yollarla çözülmeyeceği inancında”.

melveren@hurriyet.com.tr